39 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie głównego inspektora pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2014 roku (druk nr 3615) wraz ze stanowiskiem Rady Ochrony Pracy oraz ze stanowiskiem Komisji do Spraw Kontroli Państwowej oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 3777).

Poseł Ryszard Zbrzyzny:

    Dziękuję.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Moje wystąpienie będzie może w nieco w innym tonie niż w przypadku moich przedmówców. Jestem w dobrej sytuacji, bowiem od wielu lat występuję w imieniu Klubu Poselskiego Sojusz Lewicy Demokratycznej, odnosząc się do sprawozdań z działalności Państwowej Inspekcji Pracy dotyczących kolejnych okresów sprawozdawczych. Dzisiaj mamy sprawozdanie za rok 2014. I co z tego, że znowu statystyki się zgadzają, co z tego, że mamy znowu profesjonalnie przygotowany materiał sprawozdawczy w ładnych kolorach, z ładnymi wykresami, z ładnymi słupkami i z ładnymi zestawieniami statystycznymi? Co z tego, że liczba, przedmiot i jakość kontroli tak właściwie są porównywalne z poprzednimi okresami sprawozdawczymi? Co ciekawe, wnioski także, i to od wielu, wielu lat.

    Generalnie rzecz biorąc, brakuje tutaj wymiernych efektów działalności Państwowej Inspekcji Pracy, bowiem setki tysięcy ludzi - pracowników, a więc ludzi zatrudnionych - wyrzucono poza nawias prawa pracy poprzez śmieciówki, różnego rodzaju fortele, które stosują pracodawcy. Fortele, których jakimś dziwnym trafem Państwowa Inspekcja Pracy albo nie zauważa, albo nie chce zauważyć, albo nie ma sposobu na to, żeby wyegzekwować od pracodawców zachowania godne pracodawcy XXI w., środka Europy, kraju Unii Europejskiej. Szara strefa się poszerza, mimo że próbowaliśmy tworzyć w Wysokiej Izbie jakieś zapory. Właściwie funkcjonujemy w pewnej fikcji prawnej.

    Niestety Państwowa Inspekcja Pracy ma w tym także swój spory udział przez to, co wcześniej powiedziałem. Myślę, że chyba po prostu straciła ona kontakt z rzeczywistością albo pogodziła się z tym stanem, bo wszystkim jest wygodnie. Jest wygodnie nie zauważać tych patologii albo nie reagować na nie w sposób należyty, tak by te patologie zwalczać. Od pewnego czasu zamiatanie problemów pod dywan jest naszą polską specjalnością i okazuje się, że przeniosło się to także na działalność Państwowej Inspekcji Pracy.

    Kilka faktów. Otóż wciąż mamy dużą skalę zawierania umów cywilnoprawnych w sytuacji uzasadniającej zawarcie umowy o pracę. Ten odsetek jest dokładnie taki sam jak przed rokiem, jak w roku 2013, a więc co piąta umowa budzi tego typu zastrzeżenia. Kolejna sprawa. Jest nieznaczny spadek, a więc właściwie nadal jest ta sama skala patologii, nieprawidłowości, w zakresie wypłaty wynagrodzeń za pracę. Inspektorzy odnaleźli 171 mln zł zaległości, ale oni odnaleźli tylko tyle. Skala patologii jest wielokrotnie większa niż w przypadku tych 171 mln zł, bo przecież inspektorzy nie sprawdzili wszystkich pracodawców w tym zakresie. Mało tego, skalę tej patologii zwiększa także kwestia wydłużonego do 12 miesięcy czasu rozliczeniowego, bowiem pracodawcy bardzo sprytnie żonglują godzinami nadliczbowymi. Bardzo sprytnie i bardzo skutecznie, oczywiście na szkodę pracowników.

    Nie mówię już o kwestii zatrudnienia na czas próbny i na czas określony, bo tę kwestię chyba jakoś uregulowaliśmy w nowym Kodeksie pracy i myślę, że od 1 stycznia ta patologia w jakimś stopniu będzie ograniczona. No ale nie może być tak, że umowy na czas określony są zawierane na pięć czy dziesięć lat, a może i więcej, bo takie przypadki też są odnotowywane. Mało tego, każdy z nas przecież doskonale wie, z czego wynikają umowy na czas określony i jakie są konsekwencje umowy. To jest wyciągnięcie pracownika poza normy Kodeksu pracy, jeśli chodzi o pewnego rodzaju ochronę. Oczywiście pracodawcy z tego skrupulatnie korzystali.

    Uważamy, że Państwowa Inspekcja Pracy jest zbyt zbiurokratyzowana. Pracownicy są przeciążeni pracą, jest ich po prostu za mało, a muszą wykonywać określone zadania, które mają zbudować tę statystykę. Jak powiedziałem na początku, przecież nie o statystyki tutaj chodzi. 160 inspektorów pracy - i tu podam przykład województwa mazowieckiego - ma skutecznie sprawdzić dziesiątki, a może setki tysięcy pracodawców. No już na jednej dłuższej warszawskiej ulicy pewnie jest więcej pracodawców niż wszystkich inspektorów pracy w województwie mazowieckim. Myślę, że czas się nad tym zastanowić. Oczywiście nie mamy żadnych wątpliwości, że Państwowa Inspekcja Pracy jest niezbędna, jest potrzebna, właściwie jest to zdobycz XX w. Jest to zdobycz cywilizowanych krajów europejskich, także dużej części światowych.

    Myślę, że nikt tutaj w Wysokiej Izbie nie miewa żadnych wątpliwości, że Państwowa Inspekcja Pracy ma być tak zorganizowana i mieć takie uprawnienia, by móc skutecznie realizować swoją misję. A misja jest prosta, jest zdefiniowana. Misja jest jednoznaczna: chodzi o obronę ludzi pracy, tę słabszą stronę stosunku pracy, którzy muszą mieć zapewnioną pracę w godnych warunkach i za godną płacę. To jest podstawowe zadanie, podstawowa misja, podstawowe wyzwanie dla Państwowej Inspekcji Pracy.

    Dzisiaj jest to bardzo trudne, bowiem ciągle, nad czym ubolewam i z czym walczyliśmy w Wysokiej Izbie w mijającej kadencji, rozluźniane są przepisy prawa pracy dotyczące funkcjonowania Państwowej Inspekcji Pracy. Próby, jakie podejmowaliśmy w Wysokiej Izbie, dotyczące ułatwienia funkcjonowania Państwowej Inspekcji Pracy, wyposażenia jej w narzędzia, umożliwienia jej skutecznego egzekwowania prawa od pracodawców, nie spotykały się ze zrozumieniem większości koalicyjnej - Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego. Dwa projekty ustaw sprzed kilku miesięcy ugrzęzły w komisjach sejmowych i już pewnie nigdy w tej kadencji ich nie zobaczymy, mamy bowiem jeszcze tylko jedno posiedzenie Sejmu. Tymczasem one dotyczyły ważnych kwestii. Jedna, która była bardzo ważna, to kwestia uprzedzania pracodawcy o kontroli na siedem dni przed przeprowadzeniem tej kontroli. To jakaś paranoja, to jest jakieś wypaczenie całej istoty kontroli, bowiem pracodawca, który zatrudniał pracowników w tzw. szarej strefie, tego dnia ich po prostu nie przyjmował do pracy.

    Jest choćby kwestia dotycząca zatrudniania czy wręczania umowy o pracę przed pierwszym dniem pracy. Dzisiaj się okazuje, że pracownik podczas kontroli, kiedy inspektor go pyta o umowę o pracę, mówi, że jest pierwszy dzień w pracy, że w ogóle jest tylko przejściowo, w ogóle nie pracuje. Przecież wszyscy od lat o tych patologiach wiemy. I okazuje się, że nie ma siły, żeby w sensie formalnym, prawnym i instytucjonalnym te patologie zlikwidować, jeżeli chodzi o działalność Państwowej Inspekcji Pracy. Ludzie tracą zaufanie do własnego państwa. I wcale się nie dziwię, bo przecież są bezpośrednimi uczestnikami tej szerzącej się patologii, tego panoszenia się tych, którzy zatrudniają pracowników. Dzisiaj mamy sytuację tego rodzaju, że jest rynek pracodawcy, a nie pracobiorcy. Gdyby była odwrotna sytuacja, pewnie pracodawca w taki sposób nie zachowywałby się w stosunku do tego, kto poszukuje dzisiaj pracy. Dzisiaj mamy ich zbyt wielu. To są miliony ludzi, którzy nie mają miejsca pracy.

    Sądy pracy, do których odwołują się pracownicy, także Państwowa Inspekcja Pracy, są niewydolne. Mało tego, tych sądów pracy ubyło w ostatniej kadencji, mijającej kadencji. Nie są one dla pracownika tak dostępne, jak były kiedyś, szczególnie dla pracownika ubogiego, który sam ma dochodzić swoich praw. Czy tak ma wyglądać praworządność w Rzeczypospolitej Polskiej w XXI w.? Otóż nie, nie ma naszej zgody na takie traktowanie pracowników, obywateli naszego państwa. Uważamy, że w Państwowej Inspekcji Pracy potrzebne są zmiany. Potrzebna jest większa autonomia Państwowej Inspekcji Pracy, większa niezależność od układów politycznych, obojętnie, jakie one w przyszłości będą, jakie były w przeszłości. Potrzebna jest kadencyjność władz. To także powoduje tę niezależność, tę autonomiczność, tak jak jest w Najwyższej Izbie Kontroli. Taka regulacja prawna jest potrzebna. Myślę, że stać nas na to, żeby to wygenerować, żeby zracjonalizować te statystyki, bowiem dzisiaj już zaczynają one wyglądać porażająco śmiesznie. PIP nie jest po to, żeby robić statystyki i ładne wykresy, tylko po to, żeby zwalczać patologię dotyczącą stosunków pracy. Potrzebne jest także, i mówię tu o związkach zawodowych, o pracodawcach, o ich organizacjach, współdziałanie tych partnerów, jeżeli chodzi o stosunki pracy. To oni powinni być przede wszystkim arbitrami w sporach, które pojawiają się coraz częściej. (Dzwonek)

    (Poseł Ewa Kołodziej: Czas minął.)

    Myślę, że na tym poziomie jest szansa uregulowania wielu kwestii, które dzisiaj wydają się być nie do uregulowania. Powiem, że dobrze się stało, że uchwaliliśmy ostatnim rzutem na taśmę ustawę o Radzie Dialogu Społecznego. Ona wykreuje mechanizm, jeżeli chodzi o współdziałanie z Państwową Inspekcją Pracy w tym zakresie.

    Na koniec powiem, jeśli pan marszałek pozwoli - widzę, że pan marszałek nie protestuje - że w Państwowej Inspekcji Pracy sami inspektorzy widzą, że tak dalej funkcjonować się nie da. Nie może być bowiem tak, że głównymi celami inspektora pracy są cele sprawozdawcze, a więc sprawozdawczość, wykonanie zadań statystycznych, jakiś tam mandacik, jakieś tam zalecenie. Tak dalej nie można funkcjonować. O tym wiedzą sami inspektorzy pracy. Na koniec powiem, że także zaufanie związków zawodowych do Państwowej Inspekcji Pracy w sposób poważny zmalało. Coraz trudniej jest współpracować organizacjom zakładowym z Państwową Inspekcją Pracy, bowiem inspektorzy przychodzą na teren zakładu pracy, bardzo często nie powiadamiając związków zawodowych, a jest to obowiązek wynikający z art. 29 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, nie powiadamiając organizacji związkowych o celu kontroli, o efektach, o zaleceniach. Właściwie związek zawodowy stał się obcym ciałem dla wielu, zbyt wielu inspektorów pracy. Myślę, że w tej kwestii należy to naprawić. Oczywiście, nie składam wniosku o odrzucenie sprawozdania, bo jest znakomicie przygotowane. Zadanie, które wynikało ze sprawozdawczości, też. Dziękuję.