Poseł Waldemar Andzel:

    Dziękuję bardzo.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Dnia 21 września br. będziemy obchodzić 100. rocznicę wymarszu kompanii śląskiej Legionów Piłsudskiego z Cieszyna do Mszany Dolnej. Legion Śląski, znany również jako legion cieszyński, był oddziałem wojskowym powstałym w 1914 r., który wchodził w skład 2. Brygady Legionów Polskich pod dowództwem pułkownika Józefa Hallera. Uczestniczył on we wszystkich kampaniach wojennych w Karpatach i Besarabii, na Bukowinie i Wołyniu. Legion ten powstał z inicjatywy komendanta Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego ˝Sokół˝ i dyrektora szkoły macierzy w Cieszynie Hieronima Przepilińskiego oraz nauczyciela Jana Łyska na wezwanie Józefa Piłsudskiego. Uformowano go w Cieszynie na bazie drużyn polowych śląskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego ˝Sokół˝. W jego skład wchodziło ok. 600 ochotników, głównie nauczycieli. Legion podzielono na dwie kompanie pod dowództwem Feliksa Hajduka oraz Jana Łyska. Dokładnie 21 września 1914 r. Legion Śląski wymaszerował z Cieszyna do Mszany Dolnej, aby uformować 2. Brygadę Legionów Polskich. Po przybyciu do Mszany Dolnej większość ochotników wcielono do 1. Batalionu 3. Pułku Legionów Polskich, ok. 250 sformowało 2. kompanię 3. pułku legionów, a resztę przydzielono do innych kompanii. Stamtąd wyruszyli przez Węgry, by budować drogę przez przełęcz Pantyrską w kierunku Galicji Wschodniej, którą miała przejść artyleria. Towarzyszył im w tej pracy oddział saperski złożony również ze Ślązaków.

    Cieszyńscy legioniści pierwszą bitwę stoczyli 24 października 1914 r. Po niej bardzo szybko nastąpiły kolejne krwawe starcia, często bezpośrednie na bagnety. Przypłacił je wkrótce życiem m.in. dowódca jednej z kompanii Legionu Śląskiego podporucznik Hajduk. Zginęło wielu żołnierzy, oficerów i podoficerów. Rok później 3. pułk piechoty legionów został przetransportowany na Wołyń, gdzie już od trzech tygodni walczyły razem 1. i 3. brygada legionowa. Razem z oddziałami wojska austriackiego legioniści stoczyli zacięte walki pod Kostiuchnówką, gdzie zostali zmuszeni przez przeważające siły wroga do wycofania się na dalsze pozycje, w wyniku czego powstała na froncie ogromna luka zagrażająca oddziałom legionowym. W bitwie tej legioniści cieszyńscy ponieśli klęskę. Zginął w niej również dowódca kompanii porucznik Łysek. Nowymi dowódcami oddziału zostali oficerowie niewywodzący się ze Śląska, a w jej szeregach pozostało niewielu z tych, którzy 21 września 1914 r. wyruszyli z Cieszyna, by walczyć o Polskę.

    Wkrótce po tym legiony przeszły pod komendę niemiecką. Nadszedł ciężki kryzys przysięgowy i rozwiązanie legionów, po czym kompania śląska wraz z 3. pułkiem przeszła pod komendę austriacką jako Polski Korpus Posiłkowy. Legiony jako zorganizowane jednostki bojowe przestały istnieć. Ich członkowie przyłączyli się do różnych polskich organizacji wojskowych, z którymi w 1918 r. rozbrajali oddziały niemieckie, lub walczyli z oddziałami zorganizowanymi na obczyźnie, by bronić granic rodzącej się na nowo Polski i umacniać je. Dziękuję bardzo. (Oklaski)