Poseł Waldemar Andzel:

    Dziękuję bardzo.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W roku bieżącym przypada 70. rocznica rozbicia więzienia w Kielcach, czyli akcji dokonanej przez oddziały Antoniego Hedy ˝Szarego˝ w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. Uwolniono wówczas 354 więźniów, bojowników Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych i innych organizacji zwalczanych przez stalinowski terror komunistyczny.

    Wieczorem 15 stycznia 1945 r. po trzech dniach bitwy w Kielce pomiędzy oddziałami niemieckimi a Armią Czerwoną miasto zostało zajęte przez oddziały radzieckie. Następstwem tego była fala aresztowań żołnierzy i oficerów Armii Krajowej, która przeszła wiosną 1945 r. przez Kielecczyznę. Komunistyczna propaganda za cel postawiła sobie zniszczenie mitu i legendy Polskiego Państwa Podziemnego. Za działalność skierowaną przeciwko organom państwowym groziła kara śmierci. Mimo to przeciwko sowietyzacji Polski wystąpili żołnierze partyzantki niepodległościowej.

    Jak tylko Antoni Heda ˝Szary˝ dowiedział się o aresztowaniu i przetrzymywaniu w kieleckim więzieniu przy ul. Zamkowej m.in. pułkownika Antoniego Żółkiewskiego ps. Lin, majora Michała Mandziara ps. Siwy oraz wielu innych oficerów, natychmiast podjął decyzję o konieczności ich uwolnienia. Heda miał też swoje osobiste porachunki z komunistami. Urząd Bezpieczeństwa zamordował jego dwóch braci i szwagra. ˝Szary˝ postanowił więc ponownie zmobilizować swój oddział i uderzyć na Kielce.

    Niemal natychmiast rozpoczęły się przygotowania. Już na początku lipca 1945 r. kapitan Antoni Heda przyjechał na Kielecczyznę i drogą konspiracyjną nawiązał kontakt ze swoimi podkomendnymi z czasu okupacji niemieckiej, którzy nadal działali w terenie. Heda z pomocą porucznika Włodzimierza Dalewskiego ˝Szparaga˝ zebrał pełne informacje o rozmieszczeniu i liczebności oddziałów Wojska Polskiego, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Armii Czerwonej oraz funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej. Dysponując wszystkimi tymi danymi, ˝Szary˝ opracował plan rozbicia więzienia zakładający przygotowanie poszczególnych grup, sprawdzenie broni, przerzut oddziału do Kielc i wykonanie akcji przez grupę szturmową, nad którą miał objąć osobiste dowództwo.

    4 sierpnia 1945 r. zgodnie z planem przystąpiono do akcji rozbicia więzienia w Kielcach. Już dzień wcześniej na miejsce koncentracji przybyła większość grup partyzanckich, pozostałe natomiast nadciągnęły następnego dnia rano. Do akcji rozbicia więzienia w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. przystąpiło ok. 200 żołnierzy. Około godz. 21 padł rozkaz przestrzelenia broni, chwilę później natomiast wydano polecenie załadunku na samochody. Do Kielc dotarli ok. godz. 23.30.

    Po opanowaniu kluczowych punktów w mieście i zablokowaniu ważniejszych siedzib sił represji partyzanci przeprowadzili udany szturm na budynki więzienne i uwolnili 354 więźniów. Akcja charakteryzowała się wysoką skalą trudności oraz niewielkimi stratami po obu stronach. W trakcie akcji ˝Szarego˝ zginęły trzy osoby: oficer Armii Czerwonej, milicjant oraz Antoni Żółkiewski ps. Lin - partyzant z oddziału kapitana ˝Szarego˝.

    Organizacje konspiracyjne, oddziały i zgrupowania partyzanckie przeprowadziły w 1945 r. wiele spektakularnych akcji polegających na rozbijaniu więzień i uwalnianiu aresztowanych. Były one wyrazem nie tylko zbrojnego oporu antykomunistycznego, lecz także żołnierskiego braterstwa i silnej partyzanckiej więzi. Najgłośniejszą tego typu operacją zbrojnego podziemia na Kielecczyźnie było właśnie rozbicie więzienia w Kielcach. Dziękuję bardzo.