Poseł Waldemar Andzel:

    Dziękuję bardzo.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Dnia 5 sierpnia br. obchodziliśmy 150. rocznicę śmierci Romualda Traugutta, polskiego generała i dyktatora powstania...

    Wicemarszałek Marek Kuchciński:

    9 sierpnia, panie pośle.

    Poseł Waldemar Andzel:

    Przepraszam. 9 sierpnia obchodziliśmy 150. rocznicę śmierci Romualda Traugutta, polskiego generała i dyktatora powstania styczniowego, który został odznaczony m.in. Orderem św. Anny II klasy, Orderem św. Anny III klasy oraz Gwiazdą Wytrwałości.

    Romuald Traugutt urodził się 16 stycznia 1826 r. w Szostakowie, miejscowości, która leżała wtedy w granicach imperium rosyjskiego (dzisiejsze tereny Białorusi). W wieku 19 lat wstąpił do armii rosyjskiej, w której jako oficer saperów brał udział w tłumieniu powstania węgierskiego. Walczył m.in. w bitwach pod Preszowem i Koszycami. Po zakończeniu działań zbrojnych wraz ze swoim oddziałem wrócił w granice Królestwa Polskiego. W grudniu 1853 r. w związku z wybuchem konfliktu z Turcją został wysłany na południowy wschód. Jego oddział przemaszerował przez Mołdawię, Wołoszczyznę i dotarł na Krym. Tam otrzymał zadanie - umocnić twierdzę Silistra. Następnie brał udział w działaniach zbrojnych w trakcie oblężenia Sewastopola. 5 lat później został skierowany do sztabu cesarskiego w dziale inżynierii. Zamieszkał w Petersburgu i został wykładowcą w Wyższej Szkole Wojskowej. W 1860 r. Romuald Traugutt podjął decyzję o konieczności zakończenia służby w wojsku carskim. Dwa lata później został zwolniony ze służby wojskowej w rosyjskiej armii, kończąc ją w stopniu podpułkownika i zachowując prawo do noszenia munduru.

    Mimo iż zakończył służbę wojskową, rok później przystąpił do powstania styczniowego, dowodząc oddziałem operującym w rejonie Kobrynia. W sierpniu przeniósł się do Warszawy, otrzymał awans na generała, pełnił także w imieniu podziemnego Rządu Narodowego misję dyplomatyczną we Francji, która nie przyniosła sukcesu. Po upadku Rządu Narodowego (Czerwonych) Romuald Traugutt został tajnym dowódcą powstania. Przybrał pseudonim Michał Czarnecki i podjął się próby reorganizacji sił powstańczych oraz przekształcenia słabo uzbrojonych i luźno zorganizowanych oddziałów partyzanckich w regularną armię. Rok później, w kwietniu, został aresztowany przez rosyjską policję. W pierwszym okresie śledztwa Traugutt nie przyznawał się do pełnienia funkcji dyktatora, ujawniając jedynie fakt dowodzenia poszczególnymi oddziałami powstańczymi. Dopiero w wyniku konfrontacji oraz wymęczającego śledztwa przyznał się do kierowania pracami Rządu Narodowego, nie wydał natomiast żadnego ze swoich współpracowników. Po trzech miesiącach wydano na niego wyrok, którym była kara śmierci.

    9 sierpnia 1864 r. na stokach warszawskiej Cytadeli (dzisiejszy Park Traugutta) Rosjanie powiesili ostatniego dyktatora powstania styczniowego i czterech innych członków Rządu Narodowego. Egzekucję obserwowało 30 tys. warszawiaków modlących się i śpiewających ˝Święty Boże˝. Po egzekucji ciała straconych Rosjanie pozostawili na szubienicach jako postrach dla społeczeństwa polskiego i przestrogę przed nowymi próbami buntu. Władze carskie nie zezwoliły nawet na pogrzeb tych osób.

    Romuald Traugutt po męczeńskiej śmierci został otoczony kultem jako wzór patriotyzmu i męstwa. W II Rzeczypospolitej Polskiej propagatorem jego legendy był Józef Piłsudski. Podjęto nawet starania o jego beatyfikację jako symbolu męczeństwa dla ojczyzny. Jego imieniem nazywano liczne ulice, place czy szkoły. Dziękuję bardzo. (Oklaski)