25 punkt porządku dziennego:

Przedstawiony przez prezesa Rady Ministrów dokument: Informacja Rady Ministrów o realizacji w roku 2012 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (druk nr 1669) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej (druk nr 1801).

Poseł Tadeusz Tomaszewski:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Szanowna Pani Minister! Mamy dzisiaj możliwość po raz pierwszy dyskutować nad informacją rządu dotyczącą funkcjonowania ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Rozwiązanie, które zostało przyjęte, jest rozwiązaniem systemowym. Rozwiązanie systemowe, każde rozwiązanie systemowe, wymaga czasu, aby dobrze mogło zostać wdrożone. Wymaga też determinacji wszystkich podmiotów, które uczestniczą w realizacji tych rozwiązań systemowych oraz zabezpieczenia finansowego.

    Przyjęte rozwiązania są nakierowane przede wszystkim na pracę z rodzinami w ich naturalnym środowisku działania. A więc wszystko to, co ustawa przewiduje, jeśli chodzi o wspieranie rodziny w środowisku działania, to, po pierwsze, zadania, które zostały nałożone na gminy. Gminy dziś ustami swoich samorządowców oraz pracowników opieki społecznej mówią, że środki finansowe, które na ten cel były przewidziane oraz będą przewidziane, są niewystarczające. W związku z tym ustawa również zobowiązuje ministra właściwego do spraw rodziny do przygotowania w ciągu trzech lat od wejścia w życie ustawy systemu wsparcia samorządów w realizacji tejże ustawy.

    Co dzisiaj w tym obszarze, którym zajmuje się gmina, należałoby zmienić? O części tych kwestii mówiła pani minister, nazywając to postulatami. Myślę, że te postulaty będą dla państwa przede wszystkim zbiorem zadań, które są do podjęcia. Nie chodzi tylko o fakt ich spisania, ale o wdrożenie w życie.

    Jeśli chodzi o te rozwiązania, które funkcjonują w obszarze gminy, są realizowane przez gminy, dobra instytucja, jak wspomniała pani poseł Kochan, to przyjaciel rodziny, asystent rodziny. Jest ponad 2 tys. asystentów. Ale są określone problemy. Po pierwsze, środki finansowe. Po drugie, bezpieczeństwo asystentów rodziny wykonujących określone zadania, zarówno bezpieczeństwo fizyczne, jak i bezpieczeństwo wynikające z formy zatrudnienia oraz środków finansowych, za które są zatrudniani. Ponadto jest kwestia liczby rodzin, którymi się opiekują. Art. 15 ustawy mówi o 19 punktach, których jakby dotyczy obowiązek asystenta rodziny. Wielu specjalistów, ale także uczestników spotkania odbytego w październiku ubiegłego roku, zlotu asystentów i pracowników naukowych, wyraźnie mówi, że jednak grupa rodzin, którymi opiekują się asystenci, powinna być mniejsza. Ale też na tym spotkaniu z udziałem przedstawicieli departamentu ministerstwa powiedziano, że należy się zastanowić, czy wykształcenie asystenta rodziny nie powinno być bardziej kierunkowe. Specjaliści, ci ludzie, uznali, że tak. Życie nam szybko to zweryfikuje, zwłaszcza kiedy będziemy rozmawiać o sprawozdaniu za rok 2013.

    Bardzo ważną sprawą dla samorządów są koszty związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej - 10, 30, 50%. Za chwilę to będzie problem, zwłaszcza dla małych samorządów. Przykład. Większy, średni samorząd miasta Gniezna miał w 2012 r. 35 tys., a w 2014 r. 307 tys., 307 tys. za te 20% w związku z umieszczeniem w pieczy zastępczej. To są te koszty, które się pojawiły, a których wcześniej w samorządach nie było, to jest to częściowe ponoszenie kosztów związanych z pieczą zastępczą prowadzoną przez powiat. W związku z tym ta forma wsparcia samorządów opracowana przez ministra jest bardzo oczekiwana.

    Pani minister wspomniała o tym, że pieniądze były, ale nie zostały wykorzystane. A z ośrodka pomocy społecznej w Słupcy piszą do mnie tak: W 2012 r. konkurs na zadania został ogłoszony 20 lutego, a rozstrzygnięty został w kwietniu. A więc co od stycznia do kwietnia? Te gminy, które nie mają własnych środków finansowych, asystentów rodziny zatrudniały dopiero od kwietnia lub maja. Przerwany cykl pracy. Szanowni państwo, nie można tak ogłaszać konkursów, że ich skutek widoczny jest dopiero pod koniec I kwartału.

    Przecież ustawa, którą tworzyliśmy tu razem, również z udziałem pani kolegi, ministra pracy i polityki społecznej pana Jarosława Dudy, daje możliwość zlecania na okres dłuższy niż jednego roku. To po pierwsze. Po drugie, przecież to są zadania ciągłe. W związku z tym, skoro jest projekt budżetu państwa, skoro są takie zadania, powinniśmy to robić wcześniej, tak aby te środki docierały do samorządów.

    Ze sprawozdania wynika, że z usług ponad 2 tys. asystentów rodziny skorzystało blisko 19 tys. osób, czyli w przeliczeniu przypada ok. 9 rodzin na jednego asystenta. Praca asystentów zakończyła się pozytywnie dla ok. 30% rodzin, pozytywnie, co oznacza, że rodziny zostały wyprowadzone z trudnej sytuacji.

    Instytucją, która miała wspierać asystentów rodziny, są rodziny wsparcia. Rodziny wsparcia, jak piszą samorządowcy, to również sprawa, która nie jest w tej chwili jasna, tak kwestia środków finansowych, jak i sposób naboru itd. Gdy popatrzymy na ustawę, to na razie są to informacje właściwie szczątkowe, niejako pierwsze ruchy.

    Trzeba też zauważyć duże zróżnicowanie terytorialne, jeśli chodzi o zasięg działania asystenta rodziny. To nie jest tak, że instytucja asystenta rodziny zaczęła funkcjonować równomiernie.

    Myślę, że cel, który sobie postawiliśmy, czyli przesunięcie opieki nad dzieckiem do rodzinnej pieczy zastępczej z instytucjonalnej pieczy zastępczej, jest realizowany. To jest krok we właściwym kierunku, są pierwsze efekty. Ale, pani poseł Kochan, myślę, że powinniśmy czynić wszystko, aby nie nazywać, a tym bardziej nie stygmatyzować instytucjonalnych form opieki zastępczej. One są nam potrzebne, dlatego że dzisiaj nie mamy jeszcze w pełni ukształtowanego systemu rodzinnej pieczy zastępczej. Dzisiaj nie jest tak, że więcej miejsc jest tutaj, dlatego możemy powiedzieć, że będziemy powoli wygaszali instytucjonalne formy opieki zastępczej.

    Mamy też jeszcze wiele do zrobienia, jeśli chodzi o standardy ustawowe dotyczące liczby dzieci w rodzinach zastępczych. Mówiliśmy o trójce, jest czwórka, w rodzinnym domu dziecka mówiliśmy o ósemce, jest dziewiątka. To oczywiście może wynikać m.in. z tego, że jest rodzeństwo itd., czy z jakichś innych kwestii, ale sądzę, że z czasem musimy również o tym pamiętać.

    Jeśli chodzi o organizatorów i koordynatorów pieczy zastępczej, to gdy popatrzymy na mapę Polski, zobaczymy, że nadal jest tu ogromne zróżnicowanie. Uważam, że jest to złe i to powinno być przedmiotem zainteresowania. Z czego to wynika? Czy z braku środków finansowych, czy z zaniechania tych, którzy są do tego zobowiązani? Zatem myślę, że nadzór wojewody, o którym pani mówiła, jest tu bardzo istotny.

    Uporządkowanie prawa, m.in. systemu wsparcia finansowego na szczeblu gminy, chodzi o ustawę o wychowaniu w trzeźwości. Czekamy. Myślę, że to, co jest oczywiste i nie budzi kontrowersji, może być szybko przeanalizowane, a pani minister wie, że pani poseł Kochan jest w stanie na posiedzeniu komisji sejmowej szybko przygotować rozwiązania i skrócić drogę wdrażania rozwiązań, które są oczywiste i które nie budzą wątpliwości.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Sojusz Lewicy Demokratycznej uważa, że po pierwszym roku funkcjonowania nie można w sposób jednoznaczny powiedzieć, że ta ustawa nie zadziałała. Mamy uwagi przede wszystkim co do środków finansowych przeznaczonych na wdrażanie tej ustawy, do tego, że w pewnych miejscach, zwłaszcza w przypadku zadań, które prowadził samorząd wojewódzki, było trochę zamieszania, może niepotrzebnego. Myślę, że to był okres wdrażania. Sami też, własną refleksją, nowelizowaliśmy ustawę, zwłaszcza jeśli chodzi o osiągnięcie standardów przez placówki opiekuńczo-wychowawcze.

    Moim zdaniem to jest bardzo ważna sprawa. My nie możemy zlekceważyć tego, co jest na miejscu, najbliżej rodziny, zwłaszcza że ponad połowa tych podmiotów jest prowadzona przez sektor pozarządowy, czyli w formie niepublicznej. Tu trzeba znaleźć możliwości wsparcia, tak aby te formy pomocy dzieciom i rodzinie nie przestawały funkcjonować. (Dzwonek)

    Na koniec sprawa, o której była tu już mowa. Rodzice, których w rodzinach dopada kryzys, ale kryzys wynikający z ubóstwa, z kłopotów lokalowych, często zadają nam bardzo trudne pytanie: dlaczego państwo znajduje 3700 zł czy ponad 1 tys. zł, a nie może znaleźć dla mnie 300 zł, czy nie może wyjść poza system przewidziany w ramach pomocy z opieki społecznej? Dlaczego? Powstaje taki dylemat: w ubiegłym tygodniu dzwoniła właśnie jedna z takich pań, bo sąd rodzinny rozpatruje, czy umieścić dziecko w placówce opiekuńczej z powodu biedy. Ona twierdzi, że to z powodu biedy. Tutaj powstaje takie pytanie, dlaczego nie wykorzystuje się wszystkich dostępnych instrumentów, jakie są. Z kolei kiedy człowiek dzwoni do kierownika ośrodka pomocy społecznej, do pana burmistrza czy pani burmistrz, oni mówią, że mogą tylko tyle, na ile im pozwala ustawa. Tyle, na ile im pozwala ustawa.

    Pani minister, pani była, jak piszą ci, którzy obserwują pracę legislacyjną ministerstwa, odpowiedzialna za program dożywiania. Znów w przypadku czegoś, co dobrze funkcjonowało od 2005 r. - było rozwiązanie ustawowe i dla wszystkich, dla 2,5 tys. gmin, był jeden standard - ktoś nagle doszedł do wniosku, mimo że pracowano nad ustawą, że wystarczy tylko uchwała Rady Ministrów. Teraz trzeba zbudować 2,5 tys. aktów prawa lokalnego razy trzy. Trzeba stworzyć buchalterię, dotyczy to wszystkich urzędników, wojewodów itd., i przepisy mówiące o tym. W wielu miejscach znów rodzice przychodzą i mówią: Dlaczego moje dziecko tego nie dostaje? Co się stało? Przecież moja sytuacja była w grudniu taka, w styczniu się nie zmieniła i nagle coś stanęło. Myślę, że państwo musicie tu wykonać bardzo dużą pracę informacyjno-edukacyjną w stosunku do samorządu. Trzeba pokazać to szybko, bo tracimy, i to tracimy niepotrzebnie, a są środki finansowe. W związku z powyższym współdziałanie władzy publicznej dla osiągnięcia celu, jakim jest pomoc w dożywianiu, musi być jednak skuteczniejsze.

    Na tym etapie uprzejmie informuję, że dajemy sobie wzajemnie szanse i klub Sojuszu Lewicy Demokratycznej będzie głosował za przyjęciem tego sprawozdania. (Oklaski)