Poseł Waldemar Andzel:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! 74 lata temu, w nocy z 1 na 2 stycznia 1939 r. w Drozdowie koło Łomży zmarł Roman Dmowski, współtwórca polskiej państwowości. Wydaje się jednak, iż współczesne media oraz przedstawiciele oficjalnych władz państwowych zapomnieli o tej postaci. Jedynie w kilku miejscowościach odbyły się skromne uroczystości ku jego czci. Dlatego też chciałbym przypomnieć państwu o Romanie Dmowskim i o tym, co mu zawdzięczamy.

    Roman Dmowski urodził się 9 sierpnia 1864 r. na Kamionku w Warszawie. Po ukończeniu III gimnazjum warszawskiego wstąpił do sekcji nauk przyrodniczych Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie założył tajną organizację uczniowską ˝Strażnica˝. W 1888 r. został członkiem, a potem ˝starszym˝ warszawskiego koła organizacji młodzieży patriotycznej ˝Zet˝. Rok później został przyjęty do Ligi Polskiej skupiającej działaczy zarówno na ziemiach polskich, jak i na emigracji. 1 kwietnia 1893 r. dokonał przewrotu w Lidze Polskiej i stworzył Ligę Narodową, stając na jej czele. Następnie wyjechał do Lwowa, gdzie objął redakcję dwutygodnika ˝Przegląd Wszechpolski˝ oraz współtworzył Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. W roku 1903 wydał książkę ˝Myśli nowoczesnego Polaka˝, będącą, jak sam po latach stwierdził, ˝wyznaniem wiary narodowej˝. W 1906 r. objął redakcję ˝Gazety Polskiej˝.

    Dmowski został wybrany posłem do II oraz III Dumy. W tym czasie napisał książkę ˝Niemcy, Rosja i kwestia polska˝, w której przedstawił położenie polityczne Polski i zaborców. W lutym 1909 r. złożył mandat. Po wybuchu I wojny światowej wyemigrował na Zachód, najpierw do Londynu, a potem do Paryża. Z jego inicjatywy powstał w Paryżu Komitet Narodowy Polski, który podjął wśród państw Ententy aktywną kampanię na rzecz powstania niepodległej Polski. O takiej potrzebie próbował także przekonywać Rosję, składając w jej paryskiej ambasadzie w 1916 r. specjalny memoriał w tej sprawie. KNP został bardzo szybko uznany przez mocarstwa zachodnie za oficjalnego przedstawiciela interesów Polski oraz objął zwierzchnictwo nad powstającą we Francji armią polską. Jej dowódcą mianowano gen. Hallera. Po zakończeniu wojny Dmowski reprezentował naród polski na konferencji pokojowej w Paryżu, gdzie zabiegał o korzystny dla Polski kształt granic.

    Po wojnie mieszkał w Poznaniu, potem w Warszawie, a wreszcie na stałe w Chludowie pod Poznaniem. 11 czerwca 1923 r. otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Poznańskiego. Przez krótki okres pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w gabinecie Wincentego Witosa. Bardziej jednak niż kariera polityczna zajmowało go tworzenie struktur i podstaw ideologicznych obozu narodowego. Wydał wówczas kolejne ze swoich dzieł: ˝Polityka polska i odbudowanie państwa˝. Dopiero zamach majowy skłonił Dmowskiego do powrotu na scenę polityczną. Stał się twórcą opozycyjnego do sanacji Obozu Wielkiej Polski. Działalność i program OWP przyciągnęły szczególnie młodzież. Kiedy OWP został rozwiązany przez sanację, Dmowski nadal stał na czele Narodowej Demokracji, która była najsilniejszym ugrupowaniem w II Rzeczypospolitej.

    Wszystkie dzieła Dmowskiego objęte były w 1951 r. cenzurą i podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek. Dopiero po upadku komunizmu w Polsce nastąpiło powolne dostrzeganie zasług Dmowskiego dla sprawy polskiej. Wtedy też zaczęto nazywać jego nazwiskiem ulice, a w Warszawie staraniem członków Stowarzyszenia Ogólnopolskiego Komitetu Budowy Pomnika Romana Dmowskiego powstał jego pomnik. Za zasługi na rzecz niepodległości oraz za przyczynienie się do rozwoju polskiej świadomości narodowej Roman Dmowski został 8 stycznia 1999 r., w 60. rocznicę śmierci, uczczony przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej jako mąż stanu specjalną uchwałą. Dziękuję bardzo.