Poseł Maria Nowak:

    Dziękuję bardzo.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Jeden z najbardziej bolesnych i tragicznych rozdziałów w historii Górnego Śląska dotyczy deportacji miejscowej ludności do Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich w roku 1945. Bardzo istotny jest fakt, że był to czas nie tylko przymusowych wywózek na Wschód, ale także mordów, gwałtów i rabunków dokonywanych na cywilnej ludności Śląska przez Armię Czerwoną. W przeciwieństwie do innych faktów historii tego okresu ten właśnie temat był przez dziesięciolecia starannie i skutecznie przemilczany.

    Z tym większą więc radością powitałam wydarzenie, jakim było otwarcie w ubiegłym miesiącu w Radzionkowie muzeum - Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 r. To małe górnośląskie miasteczko, którego historia sięga XIII w., przez ponad dwie dekady jego powojennej historii było częścią Bytomia. Poczucie własnej tożsamości radzionkowian i wieloletnie ich starania doprowadziły wreszcie do tego, że ich miasto powróciło do samodzielności. Powojenny los nie szczędził mieszkańców Radzionkowa. W 1945 r. tylko z tego małego miasteczka, z tego terenu wywieziono na Wschód 250 mieszkańców, z których wielu nigdy już nie powróciło. Dlatego też nie byłam zdziwiona, kiedy właśnie tam prężny samorząd podjął starania o utworzenie tematycznego muzeum.

    Historia otwartej właśnie placówki sięga 2003 r., kiedy to w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu zaprezentowano wystawę ˝Deportacje Górnoślązaków do ZSRR w 1945 r.˝. Wystawa zorganizowana została przez Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach. Przedstawiała problem deportacji ze szczególnym uwzględnieniem przemysłowej części Górnego Śląska, tej części, która od 1922 r. należała do Polski. Jednocześnie przełamany został wtedy stereotyp ograniczający to zjawisko tylko do wywózki górników. W kilka lat potem władze Radzionkowa zgłosiły się do IPN w Katowicach o rozważenie możliwości przekazania im wystawy w celu zorganizowania stałej ekspozycji. Pamięć o wydarzeniach z 1945 r. była w Radzionkowie wciąż żywa, nadal w tym mieście żyły osoby, którym udało się powrócić z deportacji. Wiele rodzin wspominało swoich ojców czy dziadków, którzy nie wrócili z terenu Rosji Sowieckiej i nie mają nawet swoich grobów. Powstał pomysł, aby na potrzeby przyszłego muzeum zagospodarować nieczynny dworzec kolejowy z połowy XIX w., opuszczony i zaniedbany przez PKP. O ile bardzo szybko i pozytywnie zareagował IPN, to negocjacje z PKP trwały kilka lat i dopiero 3 lata temu miasto stało się właścicielem budynku o powierzchni ok. 300 m². Gmina Radzionków na remont dworca pozyskała środki unijne, a całość kosztów była w sumie niewielka, jak na tak ważną instytucję, bo wynosiła ok. 1 mln zł.

    Ekspozycja muzealna ma charakter multimedialny. Można zobaczyć symulację podróży wagonem bydlęcym nazywanym krowiokiem, którym na Wschód wywożono deportowanych, mapy sowieckich łagrów, prezentacje filmowe. W specjalnej bazie można sprawdzić dane personalne deportowanych. Na razie baza obejmuje tylko ok. 10 tys. nazwisk, ale docelowo może objąć ok. 45 tys. osób, choć całkowita liczba deportowanych do dziś nie jest ściśle określona. Charakterystyczne, że realnych eksponatów, pamiątek z tamtych czasów udało się zebrać zaledwie kilkadziesiąt, choć w domach Górnoślązaków takie przedmioty być może się jeszcze znajdują. Świadczy to o tym, jak strasznym doświadczeniem była deportacja, jak silne było to przeżycie. Uczestnicy i świadkowie milczeli przez dziesięciolecia PRL, a często milczą nawet dziś.

    Z tego miejsca chcę podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do zorganizowania tego muzeum. Będzie ono służyło edukacji historycznej mieszkańców tak woj. śląskiego, jak i całej Polski. Dziękuję bardzo.