31 punkt porządku dziennego:

Przedstawiony przez Radę Ministrów dokument: Sprawozdanie z realizacji ˝Programu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce w 2011 roku˝ (druk nr 665) wraz ze stanowiskiem Komisji Zdrowia (druk nr 694).

Poseł Czesław Hoc:

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Sprawozdanie z realizacji ˝Programu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce w 2011 roku˝ (druk sejmowy nr 665) na posiedzeniu komisji przedstawił podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia Aleksander Sopliński. Warto podkreślić i przytoczyć główne tezy tego sprawozdania. Jak wynika z badań przeprowadzonych ostatnio przez OBOP na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego w lutym 2011 r., do nałogowego, codziennego palenia tytoniu przyznaje się aż 9 mln Polaków. Palenie tytoniu od lat stanowi główną przyczynę wysokiej umieralności dorosłej populacji. Szacunki epidemiologiczne pokazują, że w roku 2000 przyczyną ok. 69 tys. zgonów w Polsce były choroby odtytoniowe.

    Niebezpieczna dla zdrowia i życia ludzkiego jest również ekspozycja w środowisku na dym tytoniowy. Dzięki wprowadzonym w roku 2010 zmianom przepisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych znacznie ograniczono ryzyko narażenia Polaków na dym tytoniowy, czyli tzw. bierne palenie w miejscach publicznych. Jednak w dalszym ciągu to zjawisko stanowi poważne zagrożenie. Nadal 19% Polaków deklaruje narażenie na dym tytoniowy w domu, a ok. 10% określa, pomimo ustawy z roku 2010, że w miejscu pracy są narażeni na bierne palenie. Podobnie jest, jeśli chodzi o restauracje i puby: 18% badanych stwierdza, że są narażeni na bierne palenie.

    Niepokojącym zjawiskiem są też zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Według badań przeprowadzonych przez Główny Inspektorat Sanitarny w latach 2009-2011, w czasie ciąży paliło ok. 6% badanych.

    Konferencja ministrów zdrowia państw Unii Europejskiej potwierdziła, iż palenie papierosów jest podstawowym czynnikiem ryzyka zdrowotnego w Europie. Po wprowadzeniu ograniczeń - zwiększeniu przestrzeni wolnej od dymu tytoniowego, zaobserwowano spadek liczby schorzeń kardiologicznych, obturacyjnej choroby płuc i schorzeń astmatycznych, a także chorób onkologicznych, w tym raka płuc. Z badań Banku Światowego wynika, że straty z tytułu konsumpcji tytoniu są od dwóch do trzech razy większe niż korzyści. Należy więc wzmocnić politykę w zakresie zdrowia publicznego w celu zahamowania zachowań szkodliwych dla zdrowia. Tyle pan minister.

    Z kolei pan przewodniczący Bolesław Piecha nawiązał do trzech kwestii: stałej liczby palaczy tytoniu w Polsce pomimo prowadzenia szerokiej akcji propagandowej dotyczącej skutków palenia tytoniu i pomimo wprowadzania zmian legislacyjnych, złego finansowania programu, a także wątpliwej jakości papierosów sprzedawanych w Internecie.

    Pan poseł Piotr Chmielowski także podniósł problem jakości papierosów używanych w Polsce. Zaapelował też, by ministerstwo pilnie zbadało ten problem.

    Poseł Czesław Hoc - obecnie sprawozdawca Komisji Zdrowia - wskazał na zapis ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, w której to jest nakaz, by program był finansowany z budżetu państwa w kwocie będącej równowartością 0,5% podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych. Niestety tak nie jest. Pozyskano ok. 18 mld zł, a więc na program powinno być przekazane z budżetu państwa ok. 85 mln, a w istocie są to praktycznie grosze. Podkreślił także, że pomimo skromnych środków program - dzięki autentycznemu zaangażowaniu wielu ludzi dobrej woli, wolontariuszy i organizacji pozarządowych oraz zdumiewająco pozytywnych przedsięwzięć - zdaje się wypełniać swe zadania i cele.

    Pani poseł Janina Okrągły zwróciła się do pana ministra w kwestii profilaktyki chorób odtytoniowych finansowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia, chodzi o etap podstawowy i specjalistyczny. Pod dyskusję poddała kwestię, by badania profilaktyczne były prowadzone bardziej efektywnie, w tym w ramach działania lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

    Poseł Artur Bramora z kolei dociekał, pytał o program ˝Czyste powietrze wokół nas˝. Dlaczego udział placówek przedszkolnych z roku na rok spada?

    Pani poseł Beata Małecka-Libera wyraziła swe zaniepokojenie, że środki finansowe przeznaczone na te programy z roku na rok maleją, choć zdrowy styl życia oraz zdrowie publiczne są coraz ważniejsze i coraz bardziej w modzie. Czy zatem Ministerstwo Zdrowia kontroluje realizację tych programów, analizując to w aspekcie ich efektywności, a także pod kątem tego, czy nie należy dokonać określonych modyfikacji we wszystkich programach, po to, by osiągnąć wymierne efekty?

    Pan poseł Jerzy Ziętek poruszył bardzo istotny problem stosowania szkodliwych używek u kobiet w ciąży, czego dramatycznym następstwem może być zespół ponikotynowy u dzieci. Wskazał także na niepokojący trend uzależnienia od e-papierosów, podkreślając przykre następstwa wdychania czystej nikotyny.

    Pani poseł Lidia Gądek dopytywała pana ministra o profilaktykę antynikotynową w ramach podstawowej opieki zdrowotnej i sposób jej finansowania. Zauważyła również, iż w sprawozdaniu nie została zamieszczona informacja dotycząca działań w zakresie profilaktyki antynikotynowej stacji sanitarno-epidemiologicznych, które przecież takie działania prowadzą.

    Poseł Dariusz Dziadzio indagował na temat informacji zawartej w sprawozdaniu dotyczącej niskiej skuteczności egzekwowania kary za palenie w niedozwolonych miejscach publicznych, na przykład na przystankach autobusowych.

    Poseł Józef Lassota zwrócił uwagę, by poczynić zdecydowane kroki w kwestii eliminowania nielegalnej produkcji papierosów i wnioskował o ostrzejsze sankcje w przypadku penalizowania tego procederu.

    Pan przewodniczący Jarosław Katulski podkreślił problem przemytu tytoniu, a także zwrócił uwagę na doniesienia prasowe dotyczące nowego zjawiska domowej produkcji z tytoniu kupowanego bezpośrednio od rolników czy też sprytnego obrotu w Internecie liśćmi tytoniu jako dodatkiem do oferty sprzedaży, na przykład maszynki do makaronu.

    Kolejno zabrali też głos goście: przedstawiciel ministra zdrowia i inne zaproszone osoby.

    Koordynator chorób niezakaźnych, zdrowie i środowisko z Biura Światowej Organizacji Zdrowia w Polsce pani Anna Kozieł zwróciła się z apelem, by zastanowić się nad szybką nowelizacją ustawy, głównie w aspekcie elementów dotyczących elektronicznych papierosów, przestrzegania prawa, reklamy czy kontaktów z przemysłem tytoniowym. Podkreśliła też, że z własnych badań Biura WHO i doświadczeń w innych krajach, a także analiz przeprowadzonych w Polsce wynika, że polskie papierosy są jednymi z najtańszych w Europie, nawet w przeliczeniu na siłę roboczą, czyli wartość pieniądza.

    Wiceprezes Stowarzyszenia ˝Manko˝ pani Magdalena Petryniak zaapelowała z kolei do komisji, by nie przyjmować sprawozdania z realizacji ˝Programu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu˝ za ostatni rok. Nie dlatego, że te działania nie były przeprowadzone dobrze i nie warto doceniać trudu wielu organizacji w zakresie realizacji programu, ale dlatego że wydatkowane środki są niezgodne z ustawą. Wpływy z akcyzy do budżetu państwa ze zeszły rok wynosiły ponad 17 mld zł, a na program powinno być przeznaczonych ok. 80 mln zł. Finansowanie tego programu w kwocie tylko 800 tys. zł jest na poziomie zaledwie 1%. Wskazała za zdrowotne skutki i śmiertelność - palenie zabija 40% mężczyzn w wieku produkcyjnym. Zwróciła też uwagę, że w ustawie budżetowej na przyszły rok w ogóle nie przewidziano ˝Programu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu˝, chociaż pojawiają się tam inne programy, na przykład program przeciwdziałania narkomanii czy Fundusz Rozwiązywania Problemów Hazardowych, na który przeznaczono 20 mln zł. Porównując to z problemami, jakie powoduje tytoń w Polsce, jest to nieuzasadnione.

    Pan przewodniczący Bolesław Piecha wskazał w tym miejscu, że ustawa powstała w 1995 r., a więc w okresie, gdy istniał budżetowy system finansowania ochrony zdrowia, i owe zapisy mogą być nieprecyzyjne, tak więc trudno rozstrzygnąć, czy wobec finansowania promocji, profilaktyki i leczenia, środki pochodzące ze składek mają podobne zastosowanie ustawowe.

    Główny specjalista w Departamencie Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia pan Tadeusz Parchimowicz zdefiniował pewne kwestie w aspekcie braku pożądanej dynamiki spadku częstości palenia tytoniu. Oto one. Po pierwsze, brak programów lokalnych z uwagi na skromne środki finansowe, choć dawniej działały w miastach, powiatach, gminach sprawne zespoły. Po drugie, e-papierosy, krajanka tytoniowa na wolnym rynku, liście tytoniowe surowe w wolnej sprzedaży to współczesne i potężne zagrożenia, które nie mogły być przewidziane w ustawie tworzonej kilkanaście lat temu. Bardzo groźne zarówno dla inicjacji uzależnienia, jak i wysokiej szkodliwości dla zdrowia jest zjawisko łatwego dostępu młodzieży do tanich papierosów, chodzi tu o krajankę z surowych liści tytoniowych. Dlatego Ministerstwo Zdrowia proponowało wówczas licencjonowanie sprzedawców tytoniu, by nie dopuścić do sprzedaży wyrobów tytoniowych i tytoniu surowego pokątnie, na straganach. Po trzecie, należy wprowadzić kontrolę i reglamentację sprzedaży wysyłkowej, ograniczyć dostępność innych wyrobów paratytoniowych, wyeliminować tzw. e-papierosy zawierające przecież nikotynę, która silnie uzależnia. Są to często produkty importowane, bez stosownych atestów. Problemem jest jednak wolność gospodarcza. Trudno jest pogodzić ochronę zdrowia z wolnością gospodarczą. Po czwarte, zagrożeniem jest swobodny obrót liściem tytoniowym.

    Po piąte, wysoce niepokojące są dane o skali konsumpcji nielegalnych wyrobów tytoniowych. W 2010 r. przy pomocy Światowej Organizacji Zdrowia i Fundacji Bloomberga przeprowadzono ogólnopolskie badania palenia tytoniu. Według tych badań średni poziom konsumpcji wyrobów nielegalnego pochodzenia, to jest z przemytu, podróbek i innych wyrobów, wynosi ok. 9% konsumpcji. Bardzo charakterystyczny jest regionalny rozkład nielegalnego wyrobu tytoniowego. W miejscowościach województw północnych i wschodnich nielegalny tytoń może palić nawet 90% palaczy, zaś w Polsce centralnej i w regionie zachodnim sytuacja jest przeciwna - papierosy nielegalnego pochodzenia stanowią niewielki ułamek konsumpcji. Wskazał też, że wzrost akcyzy i następnie cen papierosów wcale nie oznaczają wzrostu konsumpcji nielegalnych papierosów, jak próbują tego dowieść koncerny tytoniowe. Nielegalna konsumpcja jest stała, utrzymuje się na stałym poziomie - od 9% do 12%.

    Z kolei pełniący obowiązki głównego inspektora sanitarnego pan Marek Posobkiewicz podkreślił, że pomimo zwiększenia dochodów budżetu państwa przez wprowadzenie akcyzy skutki palenia papierosów, czyli choroby odtytoniowe, w konsekwencji przyczyniają się do zmniejszenia produktu krajowego brutto. Według oceny Światowej Organizacji Zdrowia choroby przewlekłe, urazy i absencje chorobowe powodują zmniejszenie produktu krajowego brutto, w zależności od kraju, od 7% do 14%. Wskazał natychmiastowe reakcje inspekcji sanitarnych w przypadkach nielegalnych produkcji i przemytu papierosów.

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoki Sejmie! W podsumowaniu pan wiceminister zdrowia Aleksander Sopliński oznajmił, że problem jest bardzo istotny, bardzo ważny. Wymaga oczywiście pewnej korekty, szczególnie sposobu finansowania - taka korekta zostanie dokonana. Zatem - stwierdził - Ministerstwo Zdrowia podejmuje prace nad nowym programem na lata 2014-2018. (...) Na rok 2014 opracuje nowy program finansowania nie tylko tego programu, ale również pozostałych programów zdrowotnych, ponieważ finansowanie tego programu, tzw. antynikotynowego, mówiąc w skrócie, znalazło się w finansowaniu pozostałych programów. Ze względu na ważność tego problemu i groźbę oraz liczbę zachorowań powinno zwiększyć się finansowanie tego programu. Dlatego mam nadzieję, że od 2014 r., po przeanalizowaniu wszystkich programów zdrowotnych, doprowadzimy do właściwego finansowania. Tak powiedział pan wiceminister Aleksander Sopliński. Dziękuję bardzo. (Oklaski)