24 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa o poselskim projekcie ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (druki nr 2374 i 2842).

Poseł Sprawozdawca Stanisław Żelichowski:

    Pani Marszałek! Panie Posłanki i Panowie Posłowie! Panie Ministrze! Panie Dyrektorze Generalny Lasów Państwowych! W imieniu Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie zawarte w druku nr 2842 dotyczące prac komisji nad poselskim projektem ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

    Przypomnę, że projekt, który wpłynął do Sejmu 13 marca br., został podpisany przez posłów czterech klubów: Twojego Ruchu, Lewicy, PSL i Platformy i w dniu 29 maja Sejm przeprowadził pierwsze czytanie tego projektu. Na posiedzeniu w dniu 11 lipca zdecydował o skierowaniu go do prac w Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Na wrześniowym posiedzeniu, które odbyło się 10 września, przeprowadzono dyskusję nad projektem zawartym w druku nr 2374, powołano 6-osobowy zespół ekspertów oraz zgłoszono dwie poprawki. Jedna poprawka legislacyjna została zgłoszona w imieniu posłów wnioskodawców, drugą zaś zgłosili posłowie z Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość. W skład zespołu ekspertów weszli: pan prof. dr hab. Kazimierz Rykowski z Instytutu Badawczego Leśnictwa, koordynator prac nad ˝Narodowym programem leśnym˝, którego zespół wybrał na swego przewodniczącego, prof. dr hab. Tomasz Borecki, prezes Towarzystwa Przyjaciół Lasu, dr hab. Janusz Czerepko, dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa, prof. dr hab. Andrzej Grzywacz, prezes Polskiego Towarzystwa Leśnego, prof. dr Waldemar Gontarski, dziekan Wydziału Prawa w Europejskiej Wyższej Szkole Prawa i Administracji w Londynie i prof. dr hab. Piotr Paschalis-Jakubowicz, przewodniczący Zarządu Głównego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa. Na wyżej wymienionym posiedzeniu komisji uznano, że obydwie zgłoszone poprawki zostaną skierowane do oceny przez powołany zespół ekspertów, a także przez Biuro Analiz Sejmu.

    Wysoka Izbo! Do komisji wpłynęły również uwagi niektórych środowisk prawniczych, m.in. prokuratora generalnego, Rady Legislacyjnej przy kancelarii premiera, pana prof. dr. hab. Andrzeja Szmyta, eksperta do spraw legislacji Biura Analiz Sejmowych. Te środowiska prawnicze uważają, że obowiązująca konstytucja w kilku zapisach, chroniąc środowisko naturalne, nie odnosi się wprawdzie bezpośrednio do lasów, ale chroni również lasy jako istotny element środowiska naturalnego, więc zmiana konstytucji jest zbędna. Wskazywano m.in., że art. 5 konstytucji przesądza, że Rzeczpospolita Polska zapewnia m.in. ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, że art. 1 konstytucji określa Rzeczpospolitą Polską jako dobro wspólne wszystkich obywateli, art. 68 ust. 4 określa, że władze publiczne są obowiązane do zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska, art. 86 stanowi, że każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie, art. 74 nakłada na władze publiczne prowadzenie takiej polityki, która zapewnia bezpieczeństwo ekologiczne obecnemu i przyszłym pokoleniom.

    Powołani przez komisję eksperci, jak również takie autorytety, jak pan prof. dr hab. Marek Chmaj czy dr Ryszard Piotrowski, bo nie było to stanowisko tylko jednej strony, wskazują, że regulacja konstytucyjna jest na tyle ogólna, że w odniesieniu do Lasów Państwowych nie gwarantuje poszanowania wartości, na które powołują się projektodawcy w uzasadnieniu projektu. Pragnę również nadmienić, że parę lat temu, 20 września 1999 r., a więc pod rządami obecnej konstytucji, ówczesny marszałek Sejmu nadał numer druku, był to druk nr 1360, projektowi ustawy, którego fragment uzasadnienia pozwolę sobie zacytować. Cytuję: W trakcie prac legislacyjnych Ministerstwo Skarbu Państwa przejęło wcześniejszą inicjatywę grupy posłów, którą przekazano do Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów, a dotyczącą utworzenia spółki leśnej działającej na podstawie przepisów Kodeksu handlowego. Druga koncepcja zgłoszona przez ministra właściwego do spraw ochrony środowiska zakłada wykup przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe bonów reprywatyzacyjnych uzyskanych z tytułu utraty lasów w formie tzw. renty leśnej. Rada Ministrów rozpatrzyła obie koncepcje i w trakcie głosowania większością jednego głosu przyjęła koncepcję renty leśnej.

    Tyle cytat. Obydwie koncepcje stanowiły śmiertelne zagrożenie dla istnienia Lasów Państwowych i żadne środowisko prawnicze nie wskazywało wówczas, że może to być niezgodne z obowiązującą wówczas i obecnie konstytucją. Stało się tak też dlatego, że konstytucyjna idea zrównoważonego rozwoju uwzględnia potrzebę stosowania różnych wartości konstytucyjnych i stosownego ich wyważenia. Próba zakwestionowania takiej prywatyzacji czy komercjalizacji Lasów prowadzonej na podstawie zwykłej ustawy mogłaby w Trybunale Konstytucyjnym spotkać się z ugruntowaną linią jego orzecznictwa, zgodnie z którą trybunał ten nie jest powołany do kontrolowania celowości i trafności rozwiązań przyjmowanych przez ustawodawcę. Punktem wyjścia dla jego rozważań jest zawsze założenie racjonalnego działania ustawodawcy i domniemanie zgodności ustaw z konstytucją. Na tle dotychczasowego orzecznictwa trybunału trudno uznać, że konstytucyjna zasada zrównoważonego rozwoju wystarczająco zabezpieczy Lasy Państwowe przed sprzedażą w imię takiej choćby wartości, również konstytucyjnej, jak równowaga budżetowa.

    Wysoka Izbo! Gdyby postawić pytanie, bo co pewien czas wraca problem prywatyzacji, reprywatyzacji lasów, dlaczego dotyczy to właśnie tej dziedziny, to mógłbym powiedzieć, że jest to nasz potężny majątek narodowy. Funkcje pozaprodukcyjne lasów wielokrotnie przekraczają funkcje produkcyjne. Wpływ na klimat, zdrowotność społeczeństwa, erozję wodną, wietrzną jest według różnych badań 15-30 razy większy niż wartości produkcyjne. A gdyby jakiś szaleniec chciał wyciąć wszystkie lasy i je sprzedać, to na dzień dzisiejszy według wielkoobszarowej inwentaryzacji lasów wartość samego drzewostanu wynosi około 300 mld zł. W związku z tym, skoro funkcje pozaprodukcyjne są o tyle większe, świadczy to o tym, o czym rozmawiamy.

    Ostatnio przywódcy europejscy dyskutowali o sposobach zmniejszenia emisji dwutlenku węgla. Niezależnie od zmniejszenia spalania w różnych instytutach na świecie trwają prace nad produkcją jakiegoś filtra, który wychwytywałby czy pochłaniałby dwutlenek węgla. Naturalnym, całkowicie doskonałym filtrem jest las, który w naszych warunkach pochłania średniorocznie z hektara około 21 t dwutlenku węgla i produkuje, emituje do atmosfery 14 t tlenu.

    W każdej społeczności są tacy - jest ich zdecydowana większość - którzy nie wyobrażają sobie własnej egzystencji bez otoczenia pięknej zieleni lasów, szumu liści itd., ale są i tacy, często bardzo wpływowi, którzy w tym szeleście liści słyszą głównie szelest pieniądza. Jak stwierdza pan prof. Marek Chmaj, brak w obecnym systemie prawnym regulacji w wystarczającym stopniu chroniących Lasy Państwowe. Ten fakt jest wystarczającym uzasadnieniem dla przyjęcia projektu zmiany konstytucji.

    Dodam do tego, że z uwagi na szczególną rolę lasów wiele parlamentów we własnych konstytucjach zapisało szczególną ochronę lasów. W Europie to Grecja, Szwajcaria, Litwa, Bułgaria, czyli te państwa, w których były próby sięgnięcia po lasy. W Polsce też, o czym wspomniałem, była taka próba. Dlatego czasami warto być mądrym przed szkodą.

    Przechodzę obecnie do przedstawienia sprawozdania. Dodam do tego, że na posiedzeniu komisji ścierały się różne poglądy. Jeden z poglądów głosił, że posłowie mogą zapisać wszystko, bo nie ma jakichś instrukcji, jak pisze się konstytucję, natomiast większość uważała, że niezależnie od całego cyklu legislacyjnego mamy jeszcze strażnika konstytucji, jakim jest pan prezydent, i gdyby były zapisy niezgodne z tym, co powinno być w konstytucji, taka konstytucja nie mogłaby być przez pana prezydenta podpisana. Dlatego zostały zgłoszone pewne poprawki legislacyjne w imieniu wnioskodawców.

    W projekcie bazowym był zapis, że dodaje się art. 74a w brzmieniu: ˝Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa są dobrem wspólnym i podlegają szczególnej ochronie˝. Właśnie z uwagi na analizę prawną, na fakt, że w art. 1 konstytucji określa się Rzeczpospolitą Polską jako dobro wspólne, zrezygnowaliśmy z tego zapisu i komisja przyjęła ust. 2a o treści: ˝Szczególnej ochronie podlegają lasy stanowiące własność Skarbu Państwa˝.

    W projekcie bazowym w art. 74a ust. 2 jest zapis: ˝Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa nie podlegają przekształceniom własnościowym, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie˝. W czasie pierwszego czytania główny ciężar krytyki spadł właśnie na to, że jakaś większość parlamentarna może sobie tak sformułować ustawę, że różne rzeczy mogą się dziać. Wnioskodawcy nie podzielają tych obaw, ale szukając kompromisu, zapisaliśmy to w ten sposób: ˝Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa nie podlegają przekształceniom własnościowym. Wyjątki od tej zasady, uzasadnione celami publicznymi lub celami zrównoważonej gospodarki leśnej, określa ustawa˝. A zrównoważona gospodarka jest terminem konstytucyjnym.

    W projekcie bazowym w art. 74 ust. 3 był zapis: ˝Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa są udostępniane dla ludności na równych zasadach. Zasady udostępniania i gospodarowania lasami określa ustawa˝. Komisja zaproponowała zapis bardziej poprawny legislacyjnie. Po ust. 3 dodaje się ust. 3a w brzmieniu: ˝Każdy ma prawo dostępu do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa na równych zasadach. Warunki dostępu określa ustawa˝.

    W projekcie bazowym art. 2 brzmiał: ˝Ustawa wchodzi w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia˝. Z uwagi na konieczność wydania ustaw, o których wspomniałem, komisja wnosi, aby jeden miesiąc zastąpić trzema miesiącami.

    Dodam do tego, że w czasie prac klub Prawa i Sprawiedliwości zgłosił trzy poprawki. Nie uzyskały one akceptacji, więc zostały zgłoszone jako wnioski mniejszości. Postaram się je pokrótce omówić.

    Wniosek mniejszości nr 1 w art. 74 ust. 1 otrzymuje brzmienie: ˝Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa nie podlegają przekształceniom własnościowym, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. Wszelkie zmniejszenie powierzchni lasów Skarbu Państwa podlega obowiązkowi zrekompensowania ubytku tej powierzchni poprzez przekazanie do Skarbu Państwa gruntów o powierzchni co najmniej trzykrotnie większej˝.

    Odniosę się do tego, jak na ten temat wypowiedział się pan prof. Szmyt z Biura Analiz Sejmowych. Tak określa propozycję odnoszącą się do tej części, a więc do zapisu stanowiącego, że wszelkie zmniejszenie powierzchni lasów Skarbu Państwa podlega obowiązkowi zrekompensowania ubytku tej powierzchni poprzez przekazanie do Skarbu Państwa gruntów o powierzchni co najmniej trzykrotnie większej. Zaproponowany zapis jest wręcz systemowo sprzeczny z istotą projektu nowelizacji, bo de facto wprowadza zasadę pełnej dopuszczalności zbywania lasów państwowych, jedynie pod warunkiem wskazania rekompensaty gruntowej.

    Konstytucyjnie określenie powierzchni rekompensaty jawi się jako całkowicie wolontarystyczne, jeżeli wziąć pod uwagę wyobrażalną różnorodność gruntów. Kwestia ta z drugiej strony jawi się jako dość przyczynkowa, marginalna, zbyt szczegółowa jak na standardy regulacji konstytucyjnych. Zespół ekspertów, o których wspomniałem, wypowiedział się w podobnym duchu, stąd zapewne komisja nie poparła tej poprawki, która jest wnioskiem mniejszości.

    Wniosek mniejszości nr 2 - w art. 1 dodawanym do art. 74a dodaje się ust. 3 w brzmieniu: ˝Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa są zarządzane na zasadzie samofinansowania przez polskie przedsiębiorstwo ˝Lasy Państwowe˝ zgodnie z celami określonymi w art. 5 konstytucji, posługując się symbolami zgodnie z art. 28 konstytucji˝.

    Zacytuję w tej sprawie ponownie opinię pana prof. Andrzeja Szmyta, eksperta Biura Analiz Sejmowych: Na tle wielości zasad i podmiotów gospodarujących ustanowienie w wypadku jednego z nich samofinansowania, i to tylko w obszarze gospodarki ˝Lasów Państwowych˝, jest ewenementem. Konstytucjonalizacja byłaby niebezpiecznym usztywnieniem. Zupełnie niespotykane jest w standardach tworzenia konstytucji zawieranie w niej przepisów dotyczących konkretnych podmiotów gospodarczych - przedsiębiorstwa ˝Lasy Państwowe˝. Trudno w tej sytuacji o pozytywną ocenę konstytucjonalizacji konkretnego przedsiębiorstwa.

    Zupełnie niezrozumiałe, wręcz zadziwiające, jest powiązanie omawianej materii z symbolami art. 28 konstytucji. Przypomnijmy, że art. 28 konstytucji reguluje materię godła, barw i hymnu RP. Powiązanie tych materii z ochroną własności ˝Lasów Państwowych˝ jest w mojej ocenie nad wyraz egzotycznym pomysłem - tyle pan profesor.

    Żadna z proponowanych w ust. 4 nowych kwestii nie zasługuje na aprobatę. W podobnym duchu wypowiedział się również zespół ekspertów, stąd, jak rozumiem, komisja nie mogła poprzeć tego wniosku.

    Wniosek mniejszości nr 3 - w art. 1 w dodawanym art. 74a po dodanym ust. 4 dodaje się ust. 5 w brzmieniu: ˝Za lasy niesłusznie przejęte przez Skarb Państwa w okresie PRL byli właściciele tych lasów lub ich spadkobiercy otrzymują rekompensatę z budżetu państwa w formie pieniężnej, pomniejszoną o ewentualne udowodnione przez Skarb Państwa należne mu wierzytelności w momencie przejęcia˝.

    Pan prof. Szmyt: Jest to materia okazyjna, sztucznie dołączona do propozycji bazowej w tym sensie, że jedynie w małym zakresie i pośrednio dotyczy gospodarki leśnej, ochrony własności ˝Lasów Państwowych˝ w ujęciu długofalowym. Reprywatyzacja, choć nawet rozciągnięta w czasie, jest jednak jednorazowo operacją prawną związaną z przeszłością. Propozycja przeczy logice konstytucyjnej regulacji, z tego powodu komisja też nie przyjęła tej poprawki, która stała się wnioskiem mniejszości.

    Kończąc, Wysoka Izbo, proszę w imieniu Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa o przyjęcie sprawozdania komisji, druk nr 2842. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)