6 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka o przedstawionym przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekcie ustawy o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (druki nr 1509 i 2033).

Poseł Elżbieta Achinger:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić stanowisko klubu Platformy wobec projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, druk nr 1509.

    Zgłoszony przez pana prezydenta projekt ustawy ma na celu nowelizację ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych poprzez wprowadzenie do systemu prawa czytelnych, opartych na obiektywnych i racjonalnych przesłankach kryteriów tworzenia i znoszenia sądów rejonowych.

    Tworzenie i znoszenie konkretnych sądów zostało powierzone ministrowi sprawiedliwości, który w ramach władztwa organizacyjnego w zakresie wymiaru sprawiedliwości tworzy i znosi sądy rejonowe w drodze rozporządzenia wydanego po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa.

    W obowiązującym stanie prawnym ustawodawca w rozdziale 2 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych przyjął w art. 10 § 1 ogólną regułę tworzenia sądów rejonowych, wskazując, że sąd rejonowy tworzy się dla jednej gminy lub większej liczby gmin, a w uzasadnionych przypadkach może być utworzony więcej niż jeden sąd rejonowy w obrębie tej samej gminy.

    Rozwiązania zaproponowane w omawianym projekcie są konstrukcją pośrednią pomiędzy tworzeniem i znoszeniem sądów w drodze ustawy a obowiązującym rozwiązaniem dotyczącym tworzenia sądów przez ministra sprawiedliwości w drodze rozporządzenia.

    Dotychczas dokonywana modyfikacja struktury sądów rejonowych według obowiązującego schematu była przeprowadzana sporadycznie i dotyczyła pojedynczych sądów. Kontrowersje dotyczące tej regulacji wzbudziła dopiero decyzja ministra sprawiedliwości z 2012 r., która dotyczyła głębszej, zakrojonej na szerszą skalę reformy struktury sądownictwa. Podjęte przez ministra sprawiedliwości działania wywołały wówczas sprzeciw wielu środowisk i stały się bodźcem do przygotowania inicjatywy obywatelskiej.

    Wydaje się, iż kategoryczna, ustawowa zmiana trybu poprzez odebranie ministrowi kompetencji do tworzenia i likwidacji sądów i przeniesienie tej odpowiedzialności na Sejm jest działaniem burzącym istniejący system, który dla poprawy funkcjonalności wymaga przemodelowania, a nie tylko radykalnych zmian.

    Przedłożona nowelizacja przewiduje rozwiązania racjonalne: pozostawia ministrowi sprawiedliwości kompetencje do tworzenia i znoszenia sądów, ale jednocześnie wprowadza precyzyjne kryteria, na których minister powinien się opierać, decydując o tworzeniu lub znoszeniu sądu. Zmiana wynika z analizy dotychczasowych doświadczeń w tym zakresie i wprowadzenie do ustawy obiektywnych przesłanek tworzenia i znoszenia sądów, związanych z kryterium ludnościowym i kryterium liczby rozpatrywanych spraw, zagwarantuje stosowanie przez ministra sprawiedliwości jednakowych dla wszystkich kryteriów i ograniczy swobodę decyzji. Jednocześnie pozwoli na zracjonalizowanie tego procesu i da możliwość realnej oceny potrzebnych zmian w strukturze sądownictwa na podstawie weryfikowalnych kryteriów.

    Proponowane w projekcie rozwiązania dotyczą uzupełnienia art. 10 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych poprzez wprowadzenie dwóch podstawowych kryteriów, kluczowych dla racjonalnego budowania struktury sądów w Polsce.

    Podstawowym kryterium jest liczba mieszkańców, dla której powinien być utworzony sąd rejonowy. Analiza sieci istniejących do tej pory sądów rejonowych uzasadnia utworzenie takiego sądu dla obszaru właściwości zamieszkałego przez co najmniej 60 tys. osób.

    Ponadto dodatkowym kryterium jest obciążenie sądu liczbą rozpoznawanych spraw. Jest tutaj kryterium 7 tys. spraw rocznie. Liczba ta dotyczy łącznej, ogólnej liczby spraw cywilnych, karnych, rodzinnych i nieletnich wpływających w ciągu roku kalendarzowego.

    Projekt przewiduje także odstępstwa od tej podstawowej reguły. Propozycja ta ma na celu pozostawienie ministrowi sprawiedliwości możliwości reagowania w przypadku, gdyby sama liczba mieszkańców okazała się kryterium mało wymiernym dla sprawnego funkcjonowania sądu.

    Zaproponowane rozwiązania dają możliwość dokonywania zmian w strukturze sądów w sposób możliwie elastyczny, z zachowaniem przejrzystych kryteriów. Wejście w życie zaproponowanych zmian pozwoli uniknąć w przyszłości decyzji ministra sprawiedliwości ocenianych dotychczas jako arbitralne.

    Mając na uwadze efektywne obciążenie pracą sądów nowo utworzonych i macierzystych, klub Platformy Obywatelskiej składa poprawkę w tym zakresie. W jej ramach proponujemy uchylenie obecnego w projekcie art. 2 i po art. 3 dodanie art. 3a w brzmieniu: Sądy rejonowe utworzone na podstawie aktów wykonawczych, o których mowa w art. 3, dla gmin stanowiących obszar właściwości miejscowej wydziałów zamiejscowych sądów rejonowych z dniem ich utworzenia stają się sądami właściwymi dla spraw, które wpłynęły do tych wydziałów, z wyjątkiem spraw, w których wydano orzeczenie bądź zarządzenie kończące postępowanie w pierwszej instancji. Sprawy, o których mowa w ust. 1, podlegają przekazaniu do właściwego sądu na podstawie zarządzenia prezesa sądu.

    Dotychczas proponowana regulacja art. 2 skutkowałaby tym, że do nowo utworzonych sądów rejonowych zostałaby przeniesiona wprawdzie kadra orzecznicza i administracyjna, ale sprawy zostałyby pozostawione w sądach rejonowych tzw. macierzystych jednostek. (Dzwonek) Efektem tego byłoby nadmierne obciążenie sądów macierzystych, pozbawionych kadry orzeczniczej i administracyjnej.

    W pozostałym zakresie klub Platformy Obywatelskiej pozytywnie opiniuje projekt i rekomenduje go Wysokiej Izbie do przyjęcia. Dziękuję bardzo. (Oklaski)