14 punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności rzecznika praw obywatelskich za rok 2011 oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela (druk nr 385) wraz ze stanowiskiem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (druk nr 473).

Poseł Michał Szczerba:

    Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pani Rzecznik! Mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka w sprawie informacji o działalności rzecznika praw obywatelskich, zawartej w druku nr 385.

    Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka na posiedzeniu w dniu 13 czerwca 2012 r. w obecności pani rzecznik zapoznała się z informacją o działalności rzecznika praw obywatelskich w roku 2011. Jednocześnie komisja upoważniła mnie do przedstawienia sprawozdania komisji na posiedzeniu Sejmu. Nie jest to łatwe, informacja jest wydana w formie książkowej, liczy 362 strony.

    Chciałbym zatem rozpocząć od przypomnienia regulacji prawnej dotyczącej instytucji rzecznika praw obywatelskich. Na postawie art. 80 Konstytucji RP każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do rzecznika praw obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Zgodnie z art. 208 ust. 1 konstytucji rzecznik praw obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Ust. 2 wskazuje, że zakres i sposób działania rzecznika praw obywatelskich określa ustawa. Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o rzeczniku praw obywatelskich mówi, że stoi on na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania. Ponadto w sprawach dotyczących dzieci rzecznik współpracuje z rzecznikiem praw dziecka. W sprawach dotyczących ochrony wolności i praw człowieka i obywatela rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji, instytucji zobowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.

    Rzecznik wykonuje funkcję organu wizytującego do spraw zapobiegania torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu - chodzi tu o Krajowy Mechanizm Prewencji - w rozumieniu Protokołu fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r.

    Rzecznik podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeśli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, w tym zasady równego traktowania. Ponadto rzecznik regularnie sprawdza sposób traktowania osób pozbawionych wolności.

    Art. 16 ust. 1 ustawy przewiduje, że w związku z rozpatrywanymi sprawami rzecznik może przedstawić właściwym organom, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela i usprawnienia trybu załatwiania ich spraw.

    Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela; występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których mowa w art. 188 konstytucji; zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu; występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

    Rzecznik współpracuje ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi i innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami oraz zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela, także w zakresie równego traktowania.

    Ustawa przewiduje, że do zakresu działania rzecznika należy również analizowanie, monitorowanie i wspieranie równego traktowania wszystkich osób, prowadzenie niezależnych badań dotyczących dyskryminacji, opracowywanie i wydawanie niezależnych sprawozdań oraz wydawanie zaleceń odnośnie do problemów związanych z dyskryminacją.

    Corocznie rzecznik informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela, w tym przekazuje informacje o prowadzonej działalności, informacje o przestrzeganiu zasady równego traktowania w Rzeczypospolitej oraz przedstawia wnioski i rekomendacje dotyczące działań, które należy podjąć w celu zapewnienia przestrzegania zasady równego traktowania. Informacja rzecznika jest przekazywana do wiadomości publicznej.

    Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pani Rzecznik! Przyjrzyjmy się zatem działalności rzecznika praw obywatelskich w roku 2011. Według informacji zawartych w druku sejmowych nr 385, w roku 2011 do rzecznika praw obywatelskich wpłynęło 58 277 wniosków składanych na podstawie art. 80 Konstytucji RP. Dotyczyły one prawa karnego, cywilnego, administracyjnego i gospodarczego.

    Rzecznik podejmował też działania z własnej inicjatywy w wyniku analizy informacji zamieszczonych w mediach oraz w związku z uzyskaniem innych informacji. Chodzi tutaj o 596 spraw, mówiła o tym pani rzecznik.

    Rzecznik wykonywał swoje zadania przy pomocy biura rzecznika w Warszawie oraz biur pełnomocników terenowych we Wrocławiu, Gdańsku i Katowicach. W roku 2011 rozpatrzono 32 343 sprawy, z których 9572 zostały podjęte do prowadzenia w trybie ustawy o rzeczniku praw obywatelskich.

    Co to oznacza? To oznacza, że tych spraw było bardzo dużo, ale spośród tych 32 343 przypadków aż w 20 875 pouczono wnioskodawców o przysługujących im środkach działania. Oznacza to potrzebę lepszej edukacji i podnoszenia stanu świadomości prawnej obywateli oraz brak dobrze funkcjonującego powszechnego systemu pomocy i informacji prawnej. Pilne wydaje się zatem stworzenie systemu udzielania pomocy prawnej pozasądowej niezamożnym obywatelom i osobom niesamodzielnym.

    W roku 2011 rzecznik praw obywatelskich skierowała 204 wystąpienia problemowe w sytuacji, gdy badane sprawy indywidualne wskazywały na utrwalającą się praktykę stosowania prawa w sposób prowadzący do owych naruszeń oraz gdy źródłem naruszeń było samo prawo. W związku z powyższym pani rzecznik skierowała 92 wystąpienia z wnioskiem o podjęcie inicjatywy prawodawczej oraz 14 wniosków do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności aktów normatywnych z przepisami wyższego rzędu lub z konstytucją.

    W relacjach z wymiarem sprawiedliwości istotną rolę odgrywają pytania prawne rzecznika kierowane do powiększonych składów orzekających, które mają na celu ujednolicenie orzecznictwa sądowego. W roku 2011 rzecznik skierowała 7 pytań prawnych do rozstrzygnięcia przez powiększone składy Sądu Najwyższego oraz 3 pytania do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W sprawach indywidualnych rozstrzyganych przez sądy rzecznik wniosła do Sądu Najwyższego 80 skarg kasacyjnych od prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych, 10 skarg do wojewódzkich sądów administracyjnych oraz dwie skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

    W roku 2011 istotnym elementem działalności rzecznika były organizacja i funkcjonowanie Krajowego Mechanizmu Prewencji - organu wizytującego miejsca, gdzie przebywają osoby pozbawione wolności. W celu realizacji tego zadania w biurze rzecznika została utworzona zgodnie z międzynarodowymi standardami odrębna jednostka organizacyjna, tj. Zespół Krajowego Mechanizmu Prewencji. Z uwagi na funkcjonowanie w Polsce 1800 jednostek podlegających wizytacjom oraz na to, że zadanie to wykonywane było jedynie przez 7 osób z powodu ograniczeń spowodowanych przez brak zabezpieczenia w budżecie wystarczających środków na ten cel, przeprowadzonych zostało 89 wizytacji, co nie odpowiada założonym wymogom.

    Rok 2011 był pierwszym rokiem wykonywania przez rzecznika zadań powierzonych mu na podstawie ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. Do nowych zadań należą m.in. analizowanie, monitorowanie i wspieranie równego traktowania, prowadzenie niezależnych badań dotyczących dyskryminacji, opracowywanie i wydawanie niezależnych sprawozdań dotyczących dyskryminacji. Należy podkreślić - mówiłem już o tym wcześniej - że powierzenie rzecznikowi tych zadań w roku 2011 nastąpiło bez zabezpieczenia na ten cel środków finansowych. W zakresie tego zadania przeprowadzono badania i kontrole dotyczące realizacji praw wyborczych przez osoby niepełnosprawne i osoby starsze, opracowano dwa raporty rzecznika dotyczące dostępności infrastruktury publicznej dla osób niepełnosprawnych oraz przeciwdziałania przemocy motywowanej rasą, pochodzeniem etnicznym i narodowością.

    Rzecznik współpracuje ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, zrzeszeniami i fundacjami działającymi na rzecz ochrony wolności praw człowieka i obywatela. Ponadto rzecznik prowadzi w szerokim zakresie działania społeczne i edukacyjne. Chciałbym zwrócić uwagę na wybrane obszary działalności rzecznika dotyczące przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Mówiłem już o Krajowym Mechanizmie Prewencji, który polega na wizytacjach miejsc, gdzie przebywają osoby pozbawione wolności. W tych jednostkach, w jednostkach penitencjarnych w szczególności, mieliśmy do czynienia, i były takie przypadki stwierdzone przez rzecznika, z przeludnieniem, z brakiem poczucia intymności, natomiast w jednostkach Policji z nieinformowaniem zatrzymanych o przysługujących im prawach, a w izbach wytrzeźwień stwierdzono przypadki niezgodnego z prawem stosowania środków przymusu bezpośredniego.

    Pani rzecznik również mówiła o prawie do dobrej legislacji. Mogę powtórzyć, że rzeczywiście nieprawidłowości pojawiały się przede wszystkim w zakresie nierealizowania upoważnień do wydawania aktów wykonawczych przez organy administracji rządowej oraz wiązały się z opóźnieniami w implementacji prawa Unii Europejskiej. W ocenie rzecznika, a także w mojej opinii opóźnienia te nie pozwalały na prawidłowe stosowanie przepisów ustaw, co w rezultacie powodowało, i nadal może powodować, osłabienie zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa. Warto zwrócić uwagę również na konieczność podjęcia działań w zakresie czyszczenia systemu prawnego. Chodzi o usuwanie zbędnych regulacji, ale również, i to jest bardzo ważne, badanie skutków finansowych braku przyjęcia niezbędnych regulacji przez Sejm, przez Senat, przez legislatora.

    Kolejna sprawa, o której chciałbym powiedzieć, to kwestia prawa do prywatności i ochrony danych osobowych. Pani rzecznik zaskarżyła do Trybunału Konstytucyjnego niektóre przepisy ustawy o Policji oraz innych ustaw regulujących działania służb specjalnych dotyczące stosowania kontroli operacyjnej. W świetle tych przepisów w ramach kontroli operacyjnej dopuszczalne jest stosowanie wszelkich środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie. Zdaniem rzecznika obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa są niezgodne z konstytucyjnym standardem ochrony prawa do prywatności. Ustawodawca nie skonkretyzował, z jakich środków technicznych mogą korzystać służby w celu zdobycia informacji i dowodów. Ustawodawca także nie sprecyzował, o jakie informacje i dowody chodzi. W efekcie, wbrew regule konstytucyjnej, to nie ustawodawca, ale same służby, nieskrępowane w tym zakresie postanowieniami ustawy, określają rodzaje danych o jednostce, które chcą pozyskać w ramach prowadzonej przez siebie kontroli operacyjnej, stosując nieograniczoną gamę środków technicznych. Sprawa ta oczekuje na rozpatrzenie przez Trybunał Konstytucyjny.

    Kolejna sprawa - prawo wykonywania zawodu i postępowania dyscyplinarne. Także w roku 2011 rzecznik kontynuowała działania związane z karami dyscyplinarnymi polegającymi na dożywotnim zakazie wykonywania zawodu zaufania publicznego. W wyroku z dnia 18 października 2010 r. wydanym na skutek wniosku rzecznika trybunał uznał, że część przepisów ustaw o samorządach zawodowych, które z powodów dyscyplinarnych przewidują dożywotnie usunięcie z samorządu bez prawa ubiegania się o ponowny wpis, jest niezgodna z konstytucją. Analogicznej treści przepis znajduje się nadal w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji.

    Chciałbym również zwrócić uwagę na zagadnienia z zakresu prawa karnego i prawa do obrony. Pani rzecznik w skardze konstytucyjnej wskazała, że brak możliwości sporządzania przez obrońców notatek podczas rozpraw odbywających się z wyłączeniem jawności oraz w sprawach oznaczonych klauzulą tajności ogranicza w sposób niedopuszczalny konstytucyjne prawo do obrony będące fundamentalną zasadą procesu.

    Jeśli chodzi o bezpieczeństwo obywateli - o tym już wstępnie mówiłem - pani rzecznik wystąpiła w tej kwestii do ministra spraw wewnętrznych i administracji. W polskim systemie prawnym brak jest rozwiązań legislacyjnych, które stanowiłyby podstawę prawną do działań wkraczających dalece w konstytucyjnie chronione prawa obywateli, w tym prawo do prywatności i ochrony wizerunku. Chodzi tutaj przede wszystkim o zasady i warunki dopuszczalności stosowania monitoringu i wideonadzoru. W tym zakresie pani rzecznik postuluje rozważenie podjęcia działań związanych z opracowaniem ustawy, która w sposób kompleksowy określałaby zasady wykorzystywania przez organy państwowe danych pochodzących z monitoringu. Minister poinformował rzecznika o podjęciu prac legislacyjnych w tym zakresie.

    Pani rzecznik w swoim wystąpieniu, a także w informacji nam przedłożonej zwróciła uwagę na ochronę konstytucyjnych wartości życia i zdrowia. Zdaniem pani rzecznik prawidłowość postępowań przygotowawczych prowadzonych w sprawach o przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w wyniku których pokrzywdzony poniósł śmierć bądź doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, jest szczególnie ważna. Oprócz analizowania spraw jednostkowych pani rzecznik zwróciła się do prokuratora generalnego i wskazała na potrzebę objęcia postępowań w tym zakresie okresowymi kontrolami oraz rozważenia zasadności wydania stosownych wytycznych. Niestety w tej sprawie prokurator nie podzielił stanowiska pani rzecznik. Przypomnę, że w roku 2011 mieliśmy 4 tys. wypadków śmiertelnych w naszym kraju - chodzi o wypadki komunikacyjne. Jest to jedna z najwyższych pozycji w rankingach europejskich. Bardzo dużą grupę wśród tych osób stanowią tzw. niechronieni uczestnicy ruchu drogowego, czyli piesi i rowerzyści. Sprawa jest bardzo poważna.

    Dodatkowo chciałbym zwrócić uwagę na ochronę praw żołnierzy i funkcjonariuszy służb publicznych. Jednym z problemów, jakimi zajmowała się pani rzecznik, była skarga, która do niej wpłynęła, dotycząca niezgodności z konstytucją przepisów ustawy o Policji oraz rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie postępowania kwalifikacyjnego w stosunku do osób ubiegających się o przyjęcie do służby w Policji. Rzecznik skierowała do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodności z konstytucją wyżej wymienionych aktów prawnych. Podnoszone przez skarżących problemy dotyczyły w szczególności przepisów powyższego rozporządzenia, zgodnie z którym przełożony właściwy w sprawie postępowania kwalifikacyjnego może przerwać postępowanie kwalifikacyjne w każdym momencie z przyczyn innych niż określone w przepisach, pisemnie zawiadamiając o tym kandydata do służby bez podania jakiegokolwiek uzasadnienia.

    Jeśli chodzi o ochronę praw majątkowych i gospodarkę nieruchomościami, o tym także wspominała pani rzecznik. Pani rzecznik powróciła do problematyki ograniczania praw właścicieli nieruchomości należących do sieci obszarów Natura 2000 oraz nieruchomości znajdujących się na liście proponowanych obszarów w tej sieci. Rzecznik zwróciła ministrowi środowiska uwagę na fakt, że przewidziane w ustawie Prawo ochrony środowiska roszczenia o wykup lub o odszkodowanie nie chronią wystarczająco praw właścicieli i nie mogą być uznane za efektywne środki gwarantujące poszanowanie konstytucyjnej zasady ochrony prawa własności.

    Inna sprawa, na którą pani rzecznik zwróciła uwagę, to nowy problem sygnalizowany w skargach od obywateli, problem dotyczący tzw. uciążliwych reklam świetlnych i braku przepisów, które wyczerpująco regulowałyby zasady umieszczania reklam świetlnych na zewnątrz budynku lub w jego otoczeniu. Obowiązujące przepisy nie określają ponadto parametrów granicznych, których przekroczenie dawałoby podstawę do interwencji właściwych organów państwa.

    Jeśli chodzi o tę grupę spraw, pani rzecznik korespondowała także z Ministerstwem Infrastruktury w sprawie nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami w zakresie dotyczącym podwyżek opłat za użytkowanie wieczyste nieruchomości. Państwo na pewno pamiętacie, w mieście stołecznym Warszawa, także w innych miastach opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości drastycznie wzrosły, powodując znaczne, nieuzasadnione obciążenia, również dla osób starszych, niezamożnych. W tym zakresie ta sprawa zakończyła się pozytywnie, ponieważ wprowadzono do ustawy, o co zabiegała pani rzecznik, mechanizm ograniczający drastyczne podwyżki opłat rocznych wnoszonych przez użytkowników wieczystych.

    Kolejną sprawą, o której także pani rzecznik wspominała, jest brak systemowego rozwiązania problemu reprywatyzacji. Nadal istnieją poważne opóźnienia, wieloletnie opóźnienia w rozpatrywaniu roszczeń wynikających z ustawy o realizacji prawa do rekompensaty. Chodzi o tzw. mienie zabużańskie. Pani rzecznik ponownie występowała w tej sprawie do ministra spraw wewnętrznych i administracji oraz do ministra skarbu państwa. Rzeczywiście brak już od 23 lat wolnej Polski systemowej ustawy, która rozwiązywałaby te kwestie w sposób kompleksowy, może powodować poważne zagrożenie dla finansów samorządów terytorialnych. Szczególnie jest to ważne w m.st. Warszawa, gdzie konsekwencje dekretu Bieruta są bardzo duże i tak naprawdę w perspektywie kilku lat tego typu sytuacja może prowadzić do dalszego zadłużania się samorządu.

    Pani rzecznik zwróciła także uwagę na ochronę praw lokatorów. Taką szczególną grupą, w stosunku do której istnieją nierozwiązane problemy sytuacji prawnej, są najemcy byłych mieszkań zakładowych. Ci najemcy na skutek braku jednoznacznych uregulowań prawnych są w bardzo trudnej sytuacji, nie mogą wykupić swoich mieszkań na własność i mają poczucie braku stabilizacji swojej sytuacji mieszkaniowej. Wywołuje to ogromne poczucie niesprawiedliwości społecznej.

    Kolejną grupą spraw, które są bardzo istotne, a na które chciałbym zwrócić uwagę, jest ochrona praw konsumentów. Trzeba także zwrócić uwagę, że cały czas brakuje dostępu do poradnictwa z zakresu prawa konsumenckiego oraz informacji o prawach przysługujących konsumentom w jakiejś mierze. Te zadania wykonują organizacje pozarządowe, m.in. Federacja Konsumentów, ale nie brakuje tutaj systemowych rozwiązań, które wspierałyby te zadania poza środkami, które przekazuje UOKiK na rzecz federacji, na rzecz innych podmiotów.

    Pani rzecznik skierowała także dość ciekawe wystąpienie do prezesa Związku Banków Polskich w sprawie zasad oceny zdolności kredytowej stosowanych przez banki żądające dostarczenia wyroków rozwodowych. Zdaniem rzecznika w tym zakresie istnieje potrzeba rozważenia wprowadzenia regulacji ustawowych, które określiłyby procedurę dokonywania oceny zdolności kredytowej.

    Kolejna sprawa, na którą chciałbym zwrócić uwagę - o tym pani rzecznik też wspominała - to jest oczywiście sytuacja w zakresie ochrony zdrowia, która na czołowe miejsce wśród najbardziej dolegliwych bolączek społecznych wysuwa problem bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa oraz opieki zdrowotnej. Napływające do rzecznika skargi świadczą o wciąż niezadowalającym poziomie świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej.

    Pani rzecznik zwróciła także uwagę na niedostateczne rozwiązania prawne w zakresie finansowania i udzielania pomocy medycznej osobom bezdomnym nieobjętym ubezpieczeniem zdrowotnym. Pani rzecznika wskazała na konieczność wprowadzenia regulacji, które uproszczą procedury oraz zapewnią finansowanie świadczeń udzielanych osobom bezdomnym.

    O braku elektronicznych kart ubezpieczenia już była mowa, natomiast rzeczywiście nadal istnieją problemy z dostępem obywateli do dokumentacji medycznej zmarłych członków rodzin.

    Ponadto wśród interesujących spraw, które chciałbym wskazać Wysokiej Izbie, jest ta dotycząca prawa do sądowej ochrony wolności i praw jednostki. Rzecznik zwrócił się do ministra sprawiedliwości z prośbą o przeanalizowanie problemu skutków prawnych nieprawidłowego doręczenia orzeczeń sądowych.

    Kolejną sprawą, o której chciałbym wspomnieć, jest kwestia ochrony praw żołnierzy i funkcjonariuszy służb publicznych w zakresie problematyki sytuacji prawnej żołnierzy rannych i poszkodowanych podczas wykonywania obowiązków służbowych w polskich kontyngentach wojskowych. W tym zakresie propozycje, które wpłynęły do pani rzecznik z Zarządu Stowarzyszenia Rannych i Poszkodowanych w Misjach poza Granicami Kraju, zostały spełnione w ustawie z dnia 9 sierpnia 2011 r. o weteranach działań poza granicami państwa.

    Jeśli chodzi o ochronę praw cudzoziemców oraz mniejszości narodowych i etnicznych, dzięki staraniom rzecznika i innych podmiotów wprowadzono abolicję ustawą z dnia 28 lipca 2011 r. o zalegalizowaniu pobytu niektórych cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP. Zakończymy ten zakres tematyczny. Teraz przejdę do działalności rzecznika praw obywatelskich w obszarze równego traktowania. W toku prac legislacyjnych nad ustawą o równym traktowaniu nie przeprowadzono kompleksowej oceny skutków regulacji, przyjmując ogólnie, że nowe zadania rzecznika będą finansowane z jego budżetu, co spowodowało, że w roku 2011, o tym wspominałem na początku wystąpienia, rzecznik nie otrzymał na realizację nowego zadania żadnych dodatkowych środków budżetowych. Pomimo braku tych środków pani rzecznik wyodrębniła w strukturze organizacyjnej wspomniany wcześniej Wydział Prawa Antydyskryminacyjnego umiejscowiony w Zespole Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego. Ponadto w biurze rzecznika powołano trzy ważne, w mojej opinii, komisje ekspertów: Komisję Ekspertów do Spraw Osób Starszych, Komisję Ekspertów do Spraw Osób z Niepełnosprawnościami oraz Komisję Ekspertów do Spraw Migrantów.

    W 2011 r. do rzecznika wpłynęły 1033 sprawy dotyczące szeroko rozumianej problematyki równego traktowania, w tym dyskryminacji ze względu na orientacją seksualną, niepełnosprawność, religię lub wyznanie, wiek, płeć, narodowość, rasę lub pochodzenie etniczne, tożsamość płciową i poglądy polityczne. Dotyczyły one między innymi takich zagadnień jak incydenty o charakterze rasistowskim wobec mniejszości romskiej, incydenty o podłożu rasistowskim i antysemickim wobec mniejszości - te incydenty występowały także podczas imprez sportowych. Zastrzeżenia budziły także realizacja prawa mniejszości litewskiej do nauczania języka litewskiego w języku litewskim oraz przypadki odmawiania przyjęcia do przedszkoli publicznych dzieci przewlekle chorych. Rzecznik podjął się prowadzenia 676 spraw, a w 376 sprawach pani rzecznik udzieliła wnioskodawcom informacji o przysługujących im środkach działania.

    Jeśli chodzi o sprawy, na które chciałbym zwrócić uwagę, w zakresie równego traktowania i przeciwdziałania dyskryminacji, rzeczywiście są one bardzo istotne, są również wyzwaniem zarówno dla instytucji publicznych, jak i społeczeństwa obywatelskiego w naszym kraju. Organy państwowe powinny kreować i realizować taką politykę, która zapewni wszystkim mieszkańcom kraju, niezależnie od ich narodowości czy pochodzenia etnicznego, przestrzeganie praw człowieka, w tym ochronę przed przemocą. W tym celu niezbędne jest stworzenie pełnej i jednolitej bazy rejestrującej przestępstwa popełniane na tle nienawiści rasowej bądź narodowościowej poprzez nawiązywanie ścisłej współpracy w zakresie gromadzonych danych przez jak największą liczbę podmiotów. Konieczne jest także kontynuowanie szkolenia funkcjonariuszy służb państwowych, w szczególności Policji, w zakresie odpowiedniej identyfikacji oraz reagowania na incydenty o charakterze rasistowskim czy ksenofobicznym oraz postępowania z cudzoziemcami.

    Jeśli chodzi o skargi, które napływały do pani rzecznik, dotyczące dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, chciałbym z satysfakcją powiedzieć, że na poprzednim posiedzeniu Sejmu Wysoka Izba ratyfikowała konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Pani rzecznik jako jeden z organów zabiegała również o to, aby w trybie pilnym nastąpiła ratyfikacja tej konwencji.

    Rok 2011 był dla nas, parlamentarzystów, także z punktu widzenia zwalczania dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, rokiem bardzo ważnym. To był rok wyborczy, rok realizacji praw wyborczych osób z niepełnosprawnościami. Pracownicy biura rzecznika przeprowadzili wizytacje 90 lokali wyborczych posiadających status lokalu dostosowanego do potrzeb osób niepełnosprawnych. W opinii pani rzecznik w celu pełnej realizacji praw wyborczych osób z niepełnosprawnościami należy postępować dwutorowo. Z jednej strony trzeba ułatwiać dostęp do lokali wyborczych, z drugiej zaś szeroko informować o nowych procedurach wyborczych, to jest głosowaniu przez pełnomocnika, głosowaniu korespondencyjnym oraz głosowaniu przy pomocy nakładki w alfabecie Braille˝a.

    Jeśli chodzi o przeciwdziałanie dyskryminacji ze względu na wiek, to jest to sprawa bardzo istotna, ja też żywo nią się interesuję. W obecnej sytuacji demograficzno-społecznej Polski najważniejszym postulatem w zakresie ochrony praw osób starszych jest opracowanie kompleksowej polityki rządu względem starzejącego się społeczeństwa. Pierwszym krokiem w tym kierunku powinna być rzetelna realizacja madryckiego planu działania na rzecz osób starszych. Rzecznik monitorował działania prowadzone w tym zakresie przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Te wystąpienia pani rzecznik, wnioski problemowe, które kierowała do administracji rządowej, w ostatnich dniach spotkały się z konkretną, konstruktywną odpowiedzią. Także dzięki staraniom Wysokiej Izby, staraniom Parlamentarnego Zespołu ds. Uniwersytetów Trzeciego Wieku, który funkcjonuje w naszym parlamencie, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej opracowało rządowy ˝Program na rzecz aktywności społecznej osób starszych˝ na lata 2012-2013, który jest w tej chwili przedmiotem konsultacji zewnętrznych. Przewidziano uruchomienie środków w wysokości 60 mln zł - 20 mln w tym roku, w przyszłym roku kolejne 40 mln zł na wspieranie organizacji senioralnych, uniwersytetów trzeciego wieku w zakresie aktywności społecznej. Jeśli chodzi o priorytety, dotyczy to m.in. edukacji osób starszych, aktywności społecznej promującej integrację międzypokoleniową, partycypacji obywatelskiej osób starszych oraz usług społecznych dla osób starszych.

    Tematy, o których warto jeszcze wspomnieć, które niewątpliwie budzą zainteresowanie mediów, to organizacja w szkołach powszechnych lekcji religii i etyki czy wykonanie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w sprawie Grzelak przeciwko Polsce. Z sygnałów, które napływają do rzecznika, wynika, że aby szkoła zorganizowała lekcję etyki, konieczne jest zebranie z jednej klasy grupy nie mniejszej niż 7 uczniów. Jest to poważna przeszkoda w realizacji praw tych uczniów, którzy chcieliby uczestniczyć w zajęciach etyki. Zasadne wydaje się więc zmniejszenie minimalnej liczby chętnych do 3 uczniów z jednej klasy.

    W toku realizacji przez rzecznika zadań wynikających z ustawy o równym traktowaniu przygotowano do wydania dwa raporty tematyczne z serii: Zasady równego traktowania - prawo i praktyka. Są to raporty poświęcone priorytetowym obszarom działalności rzecznika, tj. ochronie praw osób z niepełnosprawnościami: raport ˝Zasada równego traktowania - prawo i praktyka. Dostępność infrastruktury publicznej dla osób z niepełnosprawnościami. Analiza i zalecenia˝ oraz drugi raport, bardzo ważny ˝Zasada równego traktowania - prawo i praktyka. Przeciwdziałanie przemocy motywowanej rasą, pochodzeniem etnicznym i narodowością˝. Jeśli chodzi o ten zakres, także jest analiza, są zalecenia.

    Rzecznik prowadziła również szerokie działania edukacyjne w obszarze równego traktowania, szkoląc m.in. asystentów posłów i senatorów, za co jako parlamentarzyści bardzo pani rzecznik i jej współpracownikom dziękujemy.

    Szanowni Państwo! Chciałbym na koniec podziękować pani rzecznik za przedstawienie tak szczegółowej informacji. Dogłębna analiza tej informacji pozwala na sformułowanie poglądu, że działalność pani rzecznik prof. Ireny Lipowicz w roku 2011 charakteryzowała się dużą aktywnością, sumiennością, rzetelnością, nadzwyczajnym zaangażowaniem i dociekliwością w prowadzeniu spraw. Można powiedzieć, że pani rzecznik realizowała swoją działalność z żelazną konsekwencją, nawet gdy napotykała na upór aparatu urzędniczego, który nie był gotowy na konstruktywną współpracę.

    Należy także zwrócić uwagę na szacunek, na duży szacunek, jakim cieszy się pani rzecznik w środowisku ombudsmanów w Europie i na świecie. Od 2010 r. pani prof. Irena Lipowicz zasiada w 4-osobowym zarządzie europejskiej organizacji ombudsmanów i, według posiadanych przeze mnie informacji, ponownie będzie kandydowała do zarządu.

    W imieniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, w imieniu Wysokiej Izby bardzo dziękuję pani rzecznik, zastępcom rzecznika, współpracownikom z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich za działalność w roku 2011. Pragnę zapewnić o zrozumieniu Wysokiej Izby i wsparciu dla przekazywanych przez panią wniosków i rekomendacji. Bardzo dziękuję.