We wtorek, pod patronatem Fundacji „Wolność i Nadzieja” odbyła się konferencja prasowa pt. „Alternatywa – projekt nowego samorządu rzeczników patentowych”. Konferencja dotyczyła mojego projektu poprawki w sprawie demonopolizacji zawodu rzecznika patentowego.

Sejmowa Komisja Nadzwyczajna do spraw związanych z ograniczaniem biurokracji rozpatruje rządowy projekt ustawy o zmianie ustaw regulujących warunki dostępu do wykonywania niektórych zawodów (druk sejmowy nr 2331). Jest to tak zwana trzecia transza deregulacji, obejmująca kolejnych 101 zawodów.

Uzasadnienie deregulacji powtarza argumenty używane wcześniej przy nowelizacji dostępu do innych zawodów. Dotyczą one głównie nadmiernie restrykcyjnych warunków dostępu do poszczególnych profesji. Zdaniem projektodawców ustawy restrykcyjne regulacje przyczyniają się w pierwszej kolejności do ograniczenia liczby osób wykonujących ten zawód. Brak możliwości dostosowania liczby osób wykonujących dany zawód do zmieniających się warunków rynkowych oznacza, że podaż świadczonych przez nie usług nie będzie nadążała za zapotrzebowaniem zgłaszanym przez klientów. Zamiast tego będziemy obserwować dostosowania cenowe, czyli wzrost cen powyżej poziomu charakterystycznego dla rynku konkurencyjnego, który stanowi obciążenie dla wszystkich klientów.

W wyniku poprzednich zmian ułatwiono dostęp do wielu zawodów a w przypadku niektórych z nich – zderegulowano je całkowicie. Przykładowo dotyczy to osób prowadzących księgi rachunkowe, dla których zniesiono wymóg uzyskiwania uprawnień. Doradcy podatkowi z kolei stracili wyłączność prowadzenia uproszczonej księgowości. Najdalej idąca zmiana dotyczy zawodu urbanisty, którego przymusowy samorząd zawodowy został zniesiony.

Prace nad projektem obecnej trzeciej transzy poprzedziło wysłuchanie publiczne w czerwcu 2014 roku. Podczas wysłuchania przedstawiciele kilku zawodów obszernie przedstawiali soje racje i postulaty. Miedzy innymi zgłaszali je rzecznicy patentowi, wykonujący jeden z zawodów objętych obecnie rozpatrywana ustawą. Zawód rzecznika patentowego polega na świadczeniu pomocy prawnej i technicznej w sprawach zgłoszeń do ochrony wynalazków, wzorów użytkowych, znaków towarowych i oznaczeń geograficznych. Rzecznicy patentowi występują jako pełnomocnicy przed Urzędem Patentowym RP oraz przed sądami administracyjnymi i powszechnymi. Przynależność osób wykonujących ten zawód do samorządu jest obowiązkowa a samorząd ma formę izby zawodowej.

Rozpatrywana ustawa w części dotyczącej rzeczników patentowych przewiduje między innymi ułatwienia w dostępie do aplikacji bez egzaminu wstępnego (co dotyczy w szczególności europejskich rzeczników patentowych, adwokatów, radców prawnych i osób legitymujących się stopniem doktora w odpowiedniej dziedzinie prawa), precyzuje wymogi obowiązkowego egzaminu zawodowego oraz wprowadza zasadę corocznego organizowania tej formy przygotowania do zawodu ograniczając jednocześnie wysokość opłat ponoszonych przez kandydatów.

Postulaty zgłaszane przez osoby zabierające głos podczas wysłuchania publicznego w Sejmie dotyczyły również uzupełnienia projektu ustawy o przepisy deregulujące nie tylko zawód ale i przymusowy samorząd. Postulaty te przejął poseł Przemysław Wipler, od lat dopominający się o deregulację struktur zawodów zaufania publicznego i zgłosił formalny wniosek  uzupełnienia projektu rządowego w tym zakresie.

Proponuje się  w ramach deregulacji samorządu zawodowego w szczególności:

  • demonopolizację – poprzez wprowadzenie wolności zrzeszania się rzeczników patentowych w wielu izbach, zgodnie z ich wyborem,
  • gwarancje ochrony praw członków samorządu – poprzez wprowadzenie prawa do sądu w sprawach samorządowych i prawa przeglądania ksiąg i dokumentów,
  • ograniczenie możliwości sprawowania funkcji samorządowych przez więcej niż dwie kadencje,
  • czasowe skreślenie z listy rzeczników patentowych osób, którym zawieszono prawo wykonywania zawodu z uwagi na konflikt interesów,
  • wyeliminowanie konfliktu interesów poprzez przeniesienie z Urzędu Patentowego RP do samorządu prowadzenia listy rzeczników patentowych,
  • wyeliminowanie konfliktu interesów poprzez zmianę organu nadzoru z Urzędu Patentowego RP na Ministra Gospodarki.

Proponowane zmiany wynikają z analizy porównawczej dotychczasowych regulacji prawnych odnoszących się do omawianego zawodu i konstytucyjnego wzorca dotyczącego pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony (art. 17 ust. 1 Konstytucji RP) a z drugiej strony – wolności i praw obywatelskich. Pośród tych wolności i praw ocenie podlega realizacja zasady równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji RP), zagwarantowania wolności zrzeszania się (art. 58 ust. 1 Konstytucji RP), prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), zasady praworządności (art. 7 Konstytucji RP), wolności wyboru i wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1 Konstytucji RP).

Obecne regulacje prawne dotyczące samorządu zawodowego rzeczników patentowych nie spełniają w tym zakresie kryterium zgodności z Konstytucją RP i zaprzeczają zasadzie przyzwoitej legislacji.

Jedna z proponowanych zmian zmierza do zniesienia monopolu jednej izby zawodowej, do której przynależność jest obowiązkowa. Możliwa jest obowiązkowa przynależność do samorządu z jednoczesnym zachowaniem prawa wyboru izby. Wpływa to korzystnie na funkcjonowanie mechanizmów demokratycznych, powodując niezbędną rotację i zapobiegając monopolizacji władzy samorządowej, czemu ma zapobiegać też proponowane ograniczenie do dwóch kadencji organów samorządu. Ponadto taka możliwość wyboru wymusza konkurencję pomiędzy izbami samorządowymi, co jest szczególnie istotne jako propozycja wyboru dla przyszłych aplikantów.

Celem tej propozycji jest wprowadzenie rozwiązań umożliwiających realizację konstytucyjnego prawa do zrzeszania się jednostek w ramach istniejących struktur samorządu zawodowego.

Proponowane zmiany w zasadniczej mierze dotyczą możliwości tworzenia alternatywnych izb rzecznikowskich przez osoby już wykonujące ten zawód, a więc należących już do samorządu. Proponowane zmiany nie naruszają art. 17 ust. 1 Konstytucji RP ani zasad wynikających z wykładni Trybunału Konstytucyjnego odnoszących się do tej normy, albowiem nie zmieniają one dostępu do zawodu. Nie odnoszą się one zatem do relacji jednostka – samorząd, ale dotyczą wewnętrznego ustroju samorządu zawodowego.

Drugi zasadniczy wniosek dotyczy przynależności do izby osób, których prawo wykonywania zawodu zostało zawieszone w związku z pracą w Urzędzie Patentowym RP, pełnieniem funkcji sędziego lub inną pracą w wymiarze sprawiedliwości. Osobom tym przysługuje czynne prawo wyborcze, zatem mają wpływ na wybór organów izby. Jednocześnie Prezes Urzędu Patentowego RP, który może być jednocześnie rzecznikiem patentowym i ma czynne prawo głosu, sprawuje nadzór nad samorządem zawodowym, mając możliwość zawieszenia uchwał organów izby.

W połączeniu z jednoczesnym prowadzeniem listy rzeczników patentowych przez tegoż Prezesa Urzędu Patentowego RP – rodzi to ewidentny konflikt interesów. Dodatkowo należy wspomnieć, że rzecznicy patentowi jako zawodowi pełnomocnicy występują właśnie przez Urzędem Patentowym RP jako organem rozstrzygającym w trybie administracyjnym i spornym, co prowadzi do kolejnego konfliktu interesów. Ta kuriozalna sytuacja, zaprzeczająca również zasadom dobrych praktyk w administracji publicznej,  wymaga radykalnej zmiany,  zarówno poprzez przeniesienie prowadzenia listy do samorządu (wzorem wszystkich pozostałych samorządów zawodowych, w szczególności zawodów prawniczych i zawodu doradcy podatkowego oraz biegłego rewidenta), wprowadzenie klauzuli skreślenia z listy osób pozostających w konflikcie interesów jak i poprzez zmianę organu administracji rządowej sprawującego nadzór nad tym samorządem.

Post Walczymy o wolność zrzeszania się rzeczników patentowych pojawił się poraz pierwszy w Przemysław Wipler.