6 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Polityki Społecznej i Rodziny oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej o poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (druki nr 177 i 217).

Poseł Sprawozdawca Magdalena Kochan:

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Kiedy 9 czerwca 2011 r. uchwaliliśmy w Wysokiej Izbie ustawę o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, mieliśmy poczucie, że po raz pierwszy w kwestii dzieci, których biologiczni rodzice nie spełniają swoich obowiązków, zajęliśmy właściwe stanowisko i wyznaczyliśmy właściwe ramy prawne. Króciutko przypomnę, że w pieczy zastępczej zarówno instytucjonalnej, w placówkach wielofunkcyjnych różnego rodzaju, jak i rodzinnej przebywa w Polsce ok. 100 tys. dzieci. Mówię ˝około˝ przepraszając jednocześnie za użycie słowa ˝około˝, ponieważ każdy przypadek dziecka, które się w takiej sytuacji znajduje, jest przypadkiem osobnym i jest zawsze przypadkiem bardzo młodej osoby bardzo mocno skrzywdzonej, nie powiem, że przez życie, bo głównie przez osoby dorosłe. To, że dziecko nie miało prawa do wychowywania się w swojej rodzinie biologicznej, jest dla niego naprawdę ogromnym, wielkim, niosącym konsekwencje na całe życie doświadczeniem, doświadczeniem niedobrym. Nikt z nas nie zdejmie odpowiedzialności za to, żeby dziecko wychowywane poza swoją rodziną biologiczną było wychowywane jak najlepiej i przede wszystkim w rodzinie.

    Uznaliśmy także, że ponieważ w tej ok. 100-tysięcznej rzeszy dzieci ponad 90% to są sieroty społeczne, nie sieroty rzeczywiste, tylko sieroty społeczne, trzeba dobrze myśleć o tym, jak pomóc rodzinom borykającym się z wieloma trudnościami w procesie wychowania dzieci i wychodzenia na prostą. Za ten proces uczyniliśmy odpowiedzialne gminy jako jednostki samorządu terytorialnego najbliższe swoim obywatelom. To one muszą pracować z rodziną, zanim problem narośnie do takich rozmiarów, że nie pozostaje nic innego, jak rozpad rodziny i odebranie jej dzieci.

    Przygotowany jest cały system wsparcia tych rodzin, wsparcia poprzez świetlice środowiskowe, ale przede wszystkim poprzez rodziny wspomagające i poprzez asystentów rodziny. To nowy zawód, asystent to człowiek, który ma być przyjacielem rodziny, inspiratorem do podejmowania działań prowadzących do wychodzenia rodziny z kłopotów, ale także łącznikiem między wieloma instytucjami, które do wspierania rodziny są powołane, a do których to instytucji rodzina dotrzeć nie potrafi. Asystent rodziny wspiera rodzinę po to, żeby u źródeł zgasić konflikt i doprowadzić do tego, żeby dziecko miało prawo wychowywać się wśród swoich najbliższych, z rodzicami biologicznymi.

    Jeżeli to nie jest już możliwe, jeżeli nie jest możliwe takie wspomaganie rodziny, które doprowadza do jej ponownego normalnego funkcjonowania, to wtedy z pomocą przychodzi piecza zastępcza, za którą w całości odpowiadają powiaty. W powiecie jest koordynator rodziny, to ktoś taki dla rodzin zastępczych, jak asystent rodziny dla rodzin biologicznych, ktoś taki, kto także łączy i pomaga, organizator pieczy rodzinnej. Jest też cały system wspomagający rodziców zastępczych, od elastycznego sposobu zatrudniania tych osób, poprzez prawo do urlopu, poprzez wyższe płace, poprzez wspieranie kosztów utrzymania dziecka i partycypowanie w kosztach utrzymania mieszkań, do rodzin pomocowych, które także mogą wspomóc rodzinę zastępczą.

    Ostatni etap, za który uczyniliśmy odpowiedzialne województwa samorządowe, to adopcja, która do tej pory, jeszcze do końca roku 2011, była organizowana przez ponad 100 ośrodków adopcyjnych publicznych i niepublicznych działających w Polsce. Bardzo często byliśmy informowani o wielkiej kolejce dzieci czekających na adopcję i długiej kolejce rodziców adopcyjnych czekających na dziecko, które chcieli zaadoptować. To był proces, nad którym de facto państwo nie miało żadnej kontroli. Zmieniliśmy to. Województwo samorządowe jest odpowiedzialne za zorganizowanie na swoim terenie choć jednego ośrodka adopcyjnego. O jego formie decyduje samorząd województwa, najlepiej znający specyfikę problemów społecznych na swoim terenie, bo diagnozuje ją przecież na co dzień przez regionalne ośrodki polityki społecznej.

    Dnia 9 czerwca uchwaliliśmy tę ustawę i weszła ona w życie z półrocznym vacatio legis 1 stycznia tego roku. Z różnych miejsc, z różnych samorządów docierały do nas bardzo różne głosy, od bardzo chwalących rozwiązania do bardzo wobec nich krytycznych, od takich, które mówiły: nareszcie zaczynamy racjonalizować sposób patrzenia na wychowywanie dzieci, które przebywają - przypominam - poza swoją rodziną biologiczną, do takich, które mówiły: to jest fatalne rozwiązanie, tak w ogóle to nie ma na nie pieniędzy, to jest bez sensu, wszystko się działo, jak się działo, trzeba było zostawić to w świętym spokoju. Przyjrzeliśmy się tej sprawie i muszę powiedzieć, że problem asystentów rodziny, których powołanie uznano w gminach za nowe zadanie, różne samorządy w różnych miejscach naszego kraju rozwiązywały, nie nazywając osób, które pełniły dokładnie te same funkcje, asystentami rodziny, tak jak my w ustawie, tylko w różny sposób je określając. Skąd pieniądze na to? Głównie ze środków unijnych, które były przewidziane na kapitał ludzki. Samorządy doskonale sobie z tym radziły. Podam tu przykład choćby Rudy Śląskiej, która w roku 2008 wyprowadziła z systemu pomocy społecznej i z systemu zastępczych rodzin 200 rodzin na 220, które przystąpiły do programu, bez tej ustawy. Przypomnę także gminy, które organizują świetlice środowiskowe, sięgając do pieniędzy z tzw. kapslowego, czyli z gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, gdzie środki na wspieranie tego rodzaju rodzin, z kłopotami, naprawdę można znaleźć.

    Dodam jeszcze, że w tym roku kalendarzowym ponad 30 mln zł znajduje się w budżecie państwa i zostanie przekazanych w wyniku konkursów na te formy rozwiązywania problemów rodzin.

    (Poseł Beata Kempa: No i co, to nieskuteczne.)

    Może dla pani poseł to nic nie znaczy, dla mnie, dla wielu gmin bardzo wiele. Gdyby pani pozwoliła mi dokończyć, byłabym ogromnie wdzięczna.

    Co do powiatów i pieczy zastępczej, to w ramach tego systemu, proszę państwa, samorządowe powiaty w Polsce wydają ponad 1600 mln zł rocznie, prawie 1 mld na około 30 tys. dzieci pozostających w systemie instytucjonalnej pieczy, w instytucjach zwanych dawniej domami dziecka, i blisko 670 mln zł na pieczę zastępczą dla nieco ponad 60 tys. dzieci pozostających w systemie pieczy rodzinnej. Dzieci po zakończeniu instytucjonalnej pieczy nad nimi najczęściej zwracają się do systemu pomocy społecznej po różnego rodzaju zasiłki, nie radzą sobie w dorosłym życiu. I na tę pieczę, którą objęta jest mniejsza ilość dzieci, wydajemy 1 mld z budżetu samorządów i powiatów. Natomiast na około 30 tys. dzieci, które po zakończeniu nad nimi rodzinnej pieczy zastępczej radzą sobie w dorosłym życiu doskonale, wydajemy 670 mln, także z budżetu samorządów powiatowych. Czas kryzysu, czas dobrego liczenia pieniędzy, jest najlepszym okresem do restrukturyzacji tych wydatków. Czas powiedzieć sobie wreszcie, że na nieskuteczną pomoc dzieciom udzielanej w instytucji wydajemy więcej niż na dobrą pieczę nad dziećmi w systemie rodzinnym. Po prostu trzeba to zmienić. I rok 2012 to jest czas na zmianę tego rodzaju rzeczy. Tak, żeby każdy z samorządów szedł swoim trybem, od takich, które wprowadziły całość ustawy, a to są powiaty: gryfiński, goleniowski, szczecinecki, policki - pierwsze z brzegu przykłady tylko z mojego województwa - do takich, które się borykają z problemami, jeszcze do tego nowego nieprzywykłe, jeszcze z nieufnością podchodzące do instytucji rodziców zastępczych, do ich tempa dostosowujemy poselski projekt nowelizacji ustawy. On polega głównie na tym, że do wielu, choć nie do wszystkich, obligatoryjnych dla samorządów świadczeń dla rodzin zastępczych, bo ta cała ustawa wspiera system pieczy rodzinnej, pozwalamy w tempie wolniejszym dochodzić wszystkim. Rezygnujemy np. z obligatoryjnego zatrudniania asystentów rodziny, mówiąc gminom: Jeżeli chcecie, możecie w wolniejszym tempie, do końca roku 2014, to rozwiązanie wprowadzać dla swoich rodzin. Od 1 stycznia 2015 r. to rozwiązanie będzie obligatoryjne dla każdego samorządu gminnego.

    Mówimy: Nie wszystkie świadczenia. Na przykład to, że w rodzinnym systemie wspomagamy, i tak to przewidywała ustawa uchwalona w 2011 r., dwa świadczenia dla rodzin zawodowych i rodzinnych domów dziecka. To jest partycypacja w kosztach utrzymania mieszkania, w którym dzieci się wychowują, i przewidywaliśmy partycypację na wniosek rodziny wychowującej ponad trójkę dzieci w zatrudnianiu dodatkowej osoby do pomocy. Dzisiaj mówimy, że te dwa świadczenia będą obligatoryjne od 1 stycznia 2015 r. Obecnie jest jedno z tych świadczeń do wyboru. Ale jeśli samorząd może, może zastosować obydwa.

    Wiele przepisów doprecyzowaliśmy w nowelizacji, po to, żeby jaśniejsza była ich interpretacja prawna. Wiele przepisów po prostu zmieniło swoją redakcję, po to, żeby prawo było czytelniejsze.

    Zapisaliśmy jeszcze coś bardzo ważnego. Otóż w połowie vacatio legis, do końca czerwca 2013 r., w terminie do końca września 2013 r. zobligowaliśmy rząd do przedstawienia Wysokiej Izbie, ale nie tylko Sejmowi, także Senatowi, sprawozdania z realizacji tej ustawy - w trakcie vacatio legis od pełnego jej zastosowania w roku 2015.

    Słowem, ważne są dla nas, bardzo ważne te dzieci, które pozbawione pieczy swoich najbliższych są obejmowane pieczą, która głównie powinna być rodzinna, bo ta jest dla dziecka lepsza, przychylniejsza i dająca gwarancję jego umiejętności radzenia sobie z życiem w dorosłym wieku.

    Bardzo liczymy na to, że poprzecie państwo te rozwiązania, biorąc pod uwagę fakt, że wolniejsze tempo dochodzenia do ostatecznych rozwiązań pozwoli samorządom przychylniejszym i rozważniejszym, chłodniejszym, uważniejszym okiem przyjrzeć się ich finansom, do tej pory wydawanym nie zawsze skutecznie, po to, żeby pomóc tej blisko 100-tysięcznej rzeszy polskich obywateli, którzy tym się od nas różnią, że jeszcze nie mają praw wyborczych. Dziękuję bardzo. (Oklaski)