1 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej o:
  - rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw,
  - poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny,
  - senackim projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks karny wykonawczy
   (druki nr 2393, 2024, 2267 i 2981).

Poseł Sprawozdawca Jarosław Pięta:

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Pani Minister! W imieniu nadzwyczajnej komisji kodyfikacyjnej mam zaszczyt przedstawić stanowisko wobec projektów ustaw o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, druk wiodący nr 2393.

    We wrześniu 2013 r. parlament dokonał głębokiej reformy Kodeksu postępowania karnego, wprowadzając do niego w szerszym niż dotychczas zakresie zasadę kontradyktoryjności, czyli sporu toczonego przez strony przed niezależnym sądem, który pełni rolę arbitra. Z inicjatywy rządu do Sejmu została skierowana kolejna kompleksowa nowelizacja, która tym razem odnosi się głównie do prawa karnego materialnego. Założeniem nowelizacji jest zmiana filozofii, jeżeli chodzi o karanie. Jest to największa zmiana od prawie 20 lat. Jaka jest to zatem propozycja? Co jest w tym projekcie?

    Po pierwsze, odwrócenie obecnej struktury kar na rzecz kar wolnościowych, czyli wyeliminowanie nadużyć związanych z karą pozbawienia wolności w zawieszeniu. W tym zakresie w szczególności chodzi o ograniczenie możliwości orzekania kar pozbawienia wolności w zawieszeniu. Będzie to możliwe jedynie wobec kar w wymiarze nieprzekraczającym roku - dotychczas 2 lata - i tylko wtedy, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był już skazany na karę pozbawienia wolności. Chodzi także o znaczne zwiększenie możliwości orzekania kar alternatywnych w stosunku do kar pozbawienia wolności, wprowadzenie możliwości orzeczenia kar sankcji wiązanej - kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności, wprowadzenie dyrektywy określającej pierwszeństwo kar wolnościowych wobec kar pozbawienia wolności, w tym również wobec kar w zawieszeniu, oraz zwiększenie elastyczności kar ograniczenia wolności. Kara ograniczenia wolności będzie obejmować nowe formy, w tym obowiązek wykonania nieodpłatnej i kontrolowanej pracy na cele społeczne, obowiązek pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego, obowiązki przygotowania się do zawodu, powstrzymania się od nadużywania alkoholu, zakaz zbliżania się, a także potrącenie wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cele społeczne wskazane przez sąd. Zwiększona zostanie skuteczność kar grzywny. Orzekanie kar grzywny nie będzie zależne od sytuacji materialnej skazanego. Kary wolnościowe zostaną uzupełnione o określone obowiązki mające wyeliminować źródło przestępstwa. Chodzi o obowiązek leczenia odwykowego lub terapii oraz określenie sposobu kontaktu pokrzywdzonego ze sprawcą przemocy domowej w przypadku orzeczenia nakazu opuszczenia lokalu. Będzie także możliwość zamiany orzeczonych kar pozbawienia wolności w zawieszeniu na kary wolnościowe, takie jak grzywna lub kara ograniczenia wolności.

    Po drugie, urealnienie oddziaływania karnego. Chodzi o możliwość orzeczenia nadzwyczajnie obostrzonej kary pozbawienia wolności, możliwość orzeczenia kary ograniczenia wolności i usprawnienie orzekania przepadku. W tym zakresie chodzi również o nowe zasady orzekania kary łącznej. Kary będą podlegać łączeniu, dopóki skazany będzie odbywał poprzednią karę.

    Po trzecie, nowe zasady wymierzania środków zabezpieczających. Chodzi o dostosowanie systemu środków zabezpieczających do zagrożeń związanych z istnieniem zaburzeń osobowości niewyłączających odpowiedzialności karnej. W tym zakresie chodzi przede wszystkim o zastosowanie środków zabezpieczających wobec osób niepoczytalnych. Środek zabezpieczający można będzie orzec obok kary wobec poczytalnych sprawców. Jeżeli chodzi o nowy katalog środków karnych, jest elektroniczna kontrola miejsca pobytu, terapia, terapia uzależnień, pobyt w zakładzie psychiatrycznym lub innym zakładzie zamkniętym. Będę o tym mówił w dalszej części, ponieważ dozór został w tym zakresie wyeliminowany. Sąd może orzec środek zabezpieczający jedynie wówczas, gdy jest to konieczne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości, a inne dostępne środki prawne nie są wystarczające. Środek zabezpieczający i sposób jego wykonania powinien być odpowiedni, jeżeli chodzi o stopień społecznej szkodliwości czynu zabronionego. Chodzi także o zastosowanie środków wobec osób, w stosunku do których stosuje się środki zabezpieczające swoistej probacji i zwolnień warunkowych.

    Po czwarte, inne zmiany porządkujące. Chodzi o zastąpienie ustawy o wykonywaniu kary pozbawienia wolności w warunkach dozoru elektronicznego poprzez wpisanie dozoru elektronicznego w system kar, środków karnych i środków zabezpieczających, o regulowanie dotyczące kontaktów telefonicznych osób tymczasowo aresztowanych i doprecyzowanie możliwości kontaktów z konsulem i obrońcą, a także o określenie sposobu gromadzenia na rachunkach bankowych tzw. żelaznej kasy osób skazanych. To były założenia, o których już na wstępie informowałem.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pozwolą państwo, że jednak podam kilka przykładów. W art. 1 pkt 4 art. 28 § 1 Kodeksu karnego zostało nadane nowe brzmienie. To był jeden z pierwszych problemów, które napotkaliśmy w trakcie prac w podkomisji i komisji. W artykule tym zachodziła konieczność rozstrzygnięcia kwestii zarzutu popełnienia przestępstwa przez osobę działającą w usprawiedliwionym błędzie. Chodzi o ustawowe znamiona typu czynu. Dotychczasowe regulacje nie przewidywały sposobu oceny prawnej tego typu sytuacji. Jest to konieczne ze względu na rozgraniczenie umyślności i nieumyślności w aspekcie ustalenia przesłanek stosowania środków zabezpieczających wobec sprawców, o których mowa w art. 93c pkt 4. Do tego artykułu jeszcze będę wracał. Ostatecznie przyjęto zrozumiałą i klarowną konstrukcję.

    Jeżeli chodzi o art. 37 w związku z art. 58, szczególnie w kwestii określenia relacji między projektowanym art. 37a Kodeksu karnego a obowiązującym przepisem art. 58 Kodeksu karnego, to wiązało się to z propozycją regulacji przepisami art. 58 § 3 występków zagrożonych karą do 8 lat pozbawienia wolności, a jednocześnie z pytaniami, czy spowoduje to zmianę w strukturze kar orzekanych, czy ograniczy to nadużywania kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszaniem ich wykonania na rzecz kar nieiozolacyjnych, w tym zwłaszcza kar ograniczenia wolności. Artykuł 58 § 3 w praktyce nie jest zbyt często stosowany przez wymiar sprawiedliwości. Artykuł 37a spowoduje, że dolne granice ustawowego zagrożenia zostaną otwarte na kary nieizolacyjne, tj. na karę grzywny oraz karę ograniczenia wolności.

    W art. 1 pkt 21 art. 46 § 1 i 2 wprowadzona została nawiązka. Tutaj propozycję zgłosił pan marszałek Zych. Mam nadzieję, że pan marszałek również będzie zabierał głos w dyskusjach na ten temat. W tej kwestii również osiągnęliśmy konsensus, ponieważ powstały wątpliwości, czy to postępowanie będzie wydłużone i czy nawiązka ma charakter karny. Te wątpliwości zostały rozwiane, bo to sąd ostatecznie podejmuje decyzje w tym zakresie.

    Istotna dyskusja związana była ze zmianą dotyczącą art. 57 związanego z art. 160b Kodeksu karnego wykonawczego. Propozycje przedłożyli kuratorzy, którzy uznając potrzebę nowelizacji - w tym zakresie dotyczącą możliwości zmiany kwalifikacji skazanego z grupy ryzyka wyższej do niższej - podtrzymali swoje wątpliwości co do katalogu sprawców. Ta kwestia zostanie otwarta, również gdy ustawa trafi do Senatu.

    Mówiłem, że największe wątpliwości dotyczyły zmian systemu dozoru elektronicznego. Jest to swoiste novum, które zostało przyjęte z dużą aprobatą przez wszystkie środowiska, oprócz przepisów ogólnych, które są określone w art. 43a. Artykułów 43 jest bardzo wiele i odnoszą się one do szeregu kwestii związanych z rozpoczęciem dozoru elektronicznego, obowiązkami i prawami skazanego, czynnościami podmiotów wykonujących dozór elektroniczny i innymi kwestiami zawartymi w tym rozdziale.

    Szeroka dyskusja dotyczyła art. 43a, kuratorzy również przedstawiali swoje opinie, ale w szczególności dotyczyła ona art. 43h § 6 oraz art. 43u Kodeksu karnego wykonawczego. Uwagi związane były z zastępczą zgodą sądu, w sytuacji gdy nie jest możliwe uzyskanie właściwego oświadczenia domownika w terminie, np. ze względu na jego stan zdrowia i faktyczny brak przedstawiciela ustawowego, brak kontaktu, czasowe nieprzebywanie w miejscu zamieszkania.

    Jeżeli chodzi o art. 93, to dozór kuratorski - o tym również mówiłem na wstępie - został skreślony na wniosek kuratorów. Uznaliśmy argumenty, które przedstawili kuratorzy. Jeżeli chodzi o art. 93c pkt 4, to dyskusja dotyczyła zaburzeń osobowości.

    Tutaj, szanowni państwo, pojawia się kwestia związana z pismem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, do którego muszę się ustosunkować. Z tym pismem zapoznałem się dopiero wczoraj. Po pierwsze, padł zarzut, że przedstawiciele towarzystwa nie byli zapraszani na posiedzenia podkomisji i komisji. Chciałbym przypomnieć, że w posiedzeniach podkomisji i komisji brali udział przedstawiciele wszelkich środowisk, które zgłosiły chęć udziału w takiej dyskusji. Ze zdziwieniem przyjmuję więc ten argument. Jeżeli chodzi o zmiany, które są zaproponowane w art. 93 przez to środowisko, to mam nadzieję, że ministerstwo zapoznało się z nimi. Jeżeli nie zapoznało się, to dopiero w najbliższym czasie to pismo trafi do sekretariatu komisji. Przekażę to pismo na ręce ministerstwa, ponieważ nie są to te dwa zarzuty.

    Podnoszona jest również relacja pomiędzy zakładem psychiatrycznym a szpitalem psychiatrycznym. Myślę, że jest to mniej istotna kwestia. Niemniej jednak również z tego pisma wynika taki niuans. Zakład jest pojęciem szerszym. Występował on w szeregu innych ustaw. Tak jak powiedziałem, to pismo zostanie przekazane również przedstawicielom ministra. Mam nadzieję, że Senat pochyli się nad tymi kwestiami. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na to, że uwagi generalnie dotyczą ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi i stanowiły one tylko jedną z wypadkowych w tym zakresie.

    Art. 5. Po pkt 14 został dodany pkt 14a. Art. 300. Otrzymał on brzmienie: Przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego. Obowiązek pouczenia ma duże znaczenie z praktycznego punktu widzenia. Podkreślam tę kwestię, dlatego że zwrócił na nią uwagę pan prof. Kruszyński na ostatnim posiedzeniu komisji, wskazując, iż jest to bardzo dobre rozwiązanie. Cieszy każda pochwała w tym zakresie.

    Art. 11 dotyczy Kodeksu postępowania karnego, pkt 51, art. 167. Prezes sądu utracił uprawnienie do dopuszczenia dowodów. Wyeksponowana została zasada kontradyktoryjności poprzez zawężenie możliwości dopuszczenia dowodu z opinii biegłego. Nadto sąd zasięga w razie potrzeby informacji o poprzednich skazaniach oskarżonego. Doprowadzi to do zwiększenia aktywności stron i mobilizacji w dążeniu do osiągnięcia korzystnego dla siebie wyniku procesu.

    Bardzo istotna kwestia związana jest z art. 19, w związku z projektowanym art. 85 Kodeksu karnego, w relacji do art. 4 Kodeksu karnego. Wątpliwości w tym zakresie wyraził pan prof. Wróbel. Chodzi o problem intertemporalny, lex mitior, czyli o względniejsze, łagodniejsze karanie, a więc działanie wstecz. Przedstawiono w tym zakresie analizę i rozważania w perspektywie konstytucyjnej oraz lex mitior w świetle Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, które w pełni przekonały posłów. Art. 85 Kodeksu karnego ma kluczowe znaczenie dla nowego zdefiniowania podstaw kary łącznej.

    Z uwagi na objętość ustawy - tych punktów jest bardzo dużo, bo jest to, tak jak powiedziałem na wstępie, największa nowelizacja od prawie 20 lat - skupiłem się tylko na najważniejszych kwestiach. Jeśli mówi się o Kodeksie karnym, to tak naprawdę jest to nowelizacja obejmująca szereg innych ustaw, przede wszystkim Kodeks postępowania karnego, jak również ten nowy kodeks z 2013 r., Kodeks karny wykonawczy, KRS, postępowanie wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, o których mówiłem, wspominałem już wcześniej, a także wiele innych ustaw.

    Wprowadzenie tych zmian powinno doprowadzić do tego, żeby kara rzeczywiście okazała się nieuchronna, miała charakter odstraszający, a jednocześnie wychowawczy. Zmiany te są gwarancją bezpieczeństwa dla obywateli, ochrony przed osobami, które naruszają prawo. Dają szansę na zmniejszenie liczby powrotów do przestępstwa ze względu na realną dotkliwość kary i jej nieuchronność. Dają szansę na zmniejszenie liczby osadzonych. Będą miały również pozytywny skutek dla rynku pracy.

    Kończąc, chciałbym podziękować za pracę wszystkim tym, którzy uczestniczyli w pracach podkomisji i komisji. W imieniu nadzwyczajnej komisji kodyfikacyjnej wnoszę o przyjęcie tego oto projektu. Dziękuję bardzo. (Oklaski)