25 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie głównego inspektora pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2013 roku (druk nr 2545) wraz ze stanowiskiem Rady Ochrony Pracy oraz ze stanowiskiem Komisji do Spraw Kontroli Państwowej oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 2728).

Przewodnicząca Rady Ochrony Pracy Izabela Katarzyna Mrzygłocka:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pani Minister! W imieniu członków Rady Ochrony Pracy mam zaszczyt przedstawić stanowisko wobec sprawozdania z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2013 r. Rada Ochrony Pracy stwierdza, że działalność inspekcji pracy w 2013 r. była zgodna z długofalowym programem działania na lata 2013-2015 oraz planem na rok 2013. Ponieważ wszyscy państwo otrzymaliście stanowisko Rady Ochrony Pracy, pozwolicie państwo, że zajmę się tylko pewnymi zagadnieniami i wnioskami, które zostały uwzględnione w stanowisku.

    W ujęciu statystycznym miniony rok inspekcyjny to niemal 90 tys. kontroli u ponad 69 tys. pracodawców i innych podmiotów zatrudniających łącznie 4 mln osób. Ponad połowę skontrolowanych firm stanowiły mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające nie więcej niż 9 pracowników. Inspektorzy wydali ponad 314 tys. decyzji w związku z ujawnionymi naruszeniami przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Większość z nich dotyczyła przygotowania pracowników do pracy, a także stanu bezpieczeństwa stanowisk pracy oraz maszyn i urządzeń technicznych.

    W świetle tych danych rada dostrzega konieczność intensywniejszych działań prewencyjnych skierowanych do osób na nowych dla nich stanowiskach pracy w celu ograniczenia wypadkowości. Nadal aktualny jest wniosek Rady Ochrony Pracy w sprawie ujednolicenia systemów statystycznych ZUS i GUS zawierających dane o wypadkach przy pracy. Powinna być także wzmożona aktywność prewencyjna i kontrolna Państwowej Inspekcji Pracy związana z przygotowaniem pracowników do pracy. Wystarczy powiedzieć, że ujawnione przez inspektorów wykroczenia przeciwko prawom pracownika najczęściej polegały na łamaniu przepisów dotyczących właśnie przygotowania do pracy i że stanowiły one 26% ogółu wykroczeń.

    Pozostając w kręgu zaleceń odnoszących się do działalności kontrolnej inspekcji pracy, informuję, że rada dostrzega również konieczność zintensyfikowania kontroli w zakresie wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy, zawierania umów cywilnoprawnych, a także w zakresie bezpieczeństwa pracy w zakładach leczniczych. Przypomnę, że problem zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach właściwych dla stosunku pracy dotyczył w 2013 r. co piątego kontrolowanego pracodawcy. Nierzadko pracodawcy, chcąc ograniczyć koszty pracy, świadomie pozbawiają zatrudnionych praw pracowniczych, angażując ich na podstawie umowy prawa cywilnego. Proces dochodzenia roszczeń z tego tytułu nie jest łatwy, zwłaszcza że sami poszkodowani, obawiając się utraty pracy, na ogół nie wspierają inspektora w działaniach na rzecz ustalenia istnienia stosunku pracy.

    Rada za zasadne uznaje propozycje zmian legislacyjnych dotyczących m.in. zniesienia obowiązku wcześniejszego informowania przedsiębiorcy o zamiarze przeprowadzenia kontroli legalności zatrudnienia, co miałoby istotny wpływ na wzmocnienie efektywności kontroli Państwowej Inspekcji Pracy. W większości przypadków bowiem kontrole będące następstwem zapowiedzi okazują się nieskuteczne. Wiele uwagi członkowie rady poświęcili propozycji zmiany w przepisach, która polegałaby na wprowadzeniu obowiązku zawarcia umowy o pracę na piśmie przed dopuszczeniem do pracy, a także propozycji ustanowienia regulacji, zgodnie z którą podmiot powierzający pracę innym osobom miałby obowiązek zgłaszania osób zatrudnionych do ubezpieczenia społecznego przed dopuszczeniem do pracy.

    Członkowie Rady Ochrony Pracy uznają za konieczne opracowanie kompleksowej oceny stanu legalności zatrudnienia w Polsce od czasu przejęcia przez Państwową Inspekcję Pracy tego zadania. Ubiegłoroczne kontrole inspekcji wykazały nieprawidłowości we wszystkich badanych zagadnieniach. Niestety wzrosła liczba podmiotów z 16% w 2012 r. do 18% w 2013 r., które powierzały pracę osobom fizycznym bez potwierdzenia na piśmie umowy o pracę albo bez zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego. Działania inspekcji na rzecz ograniczania nielegalnego zatrudnienia przynoszącego straty Skarbowi Państwa wymagają ścisłej i systematycznej współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, organami skarbowymi i urzędami pracy.

    Rada dostrzega rażącą dysproporcję pomiędzy liczbą składanych przez inspekcję zawiadomień do prokuratury a liczbą aktów oskarżenia, co wymaga analizy przyczyn tego stanu w celu skuteczniejszej egzekucji prawa. Jak wynika ze sprawozdania, na 776 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa skierowanych w 2013 r. przez inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy do prokuratury wszczęto 179 postępowań, w 80 przypadkach prokuratura odmówiła wszczęcia postępowania, 274 postępowania umorzono, a do sądu skierowano zaledwie 171 aktów oskarżenia. Zawiadomienia kierowane do prokuratury dotyczyły najczęściej udaremniania lub utrudniania inspektorom czynności służbowych, złośliwego lub uporczywego naruszania praw pracowniczych, a także fałszowania dokumentów.

    Doceniając korzyści społeczne płynące z kampanii prewencyjnych organizowanych przez Państwową Inspekcję Pracy, takich jak: ˝Bezpieczeństwo pracy zależy od ciebie˝, ˝Zanim podejmiesz pracę˝, ˝Szanuj życie! Bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym˝, rada widzi potrzebę kontynuowania działań promocyjnych upowszechniających kulturę pracy wśród uczniów i studentów. Jest oczywiste, że edukowanie młodych ludzi to inwestycja w przyszłość, to tworzenie bezpiecznego, lepszego środowiska pracy dla kolejnych pokoleń. Promowanie idei bezpiecznej pracy jako niezbywalnego standardu zawodowego to zadanie, które powinno stanowić stały przedmiot działań nie tylko inspekcji, lecz także innych instytucji działających w obszarze ochrony pracy.

    Jeśli zaś chodzi o działalność szkoleniową i edukacyjną Państwowej Inspekcji Pracy, którą także wysoko oceniamy, Rada Ochrony Pracy zaleca zwrócenie większej niż dotychczas uwagi na problematykę oceny ryzyka zawodowego. Z danych zawartych w sprawozdaniu wynika, że w 164 przypadkach inspektorzy ujawnili rażące naruszenia przepisów bhp, które skutkowały podwyższeniem składki ZUS na ubezpieczenie wypadkowe.

    Ponadto, oceniając zarządzanie bezpieczeństwem w małych i średnich zakładach, w których doszło do wypadków przy pracy, inspektorzy stwierdzili - i to nie po raz pierwszy - że wielu tragicznym zdarzeniom można byłoby zapobiec. Niestety w kontrolowanych firmach pracodawcy nie zawsze przestrzegali obowiązujących procedur dotyczących postępowania powypadkowego i nie zawsze dostrzegali znaczenie oceny ryzyka w procesie zarządzania bezpieczeństwem.

    Powierzchowna ocena ryzyka i niestarannie prowadzone postępowania powypadkowe nieujawniające wszystkich okoliczności i przyczyn wypadków skutkują, jak dowodzą kontrole inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy, doraźnymi działaniami na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy i niepodejmowaniem przez niektórych pracodawców systemowych decyzji w tym zakresie, a to z kolei uniemożliwia przeciwdziałanie wypadkom, zwłaszcza powtarzalnym.

    Rokrocznie odnotowujemy duże zapotrzebowanie na poradnictwo prawne i techniczne Państwowej Inspekcji Pracy. Korzystający z wiedzy i doświadczenia specjalistów Państwowej Inspekcji Pracy oceniają tę pomoc jako bardzo profesjonalną i kompleksową. W 2013 r. udzielono ponad 1 200 000 bezpłatnych porad, w tym 80% o tematyce prawnej, a w pozostałej części - technicznej. Prawie połowę ogółu osób, które zgłosiły się po poradę, stanowili pracownicy. Wśród zainteresowanych bezpłatną konsultacją prawną byli także pracodawcy, przedsiębiorcy czy służby bhp. Najczęściej oczekiwali oni kompetentnej informacji w zakresie nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy, wynagradzania i innych świadczeń, a także czasu pracy. Warto zauważyć, że struktura tematyczna porad odzwierciedla najczęstsze obszary nieprawidłowości ujawniane przez inspektorów w toku czynności kontrolnych. Członkowie rady doceniają fakt, że działalność inspekcji cieszy się niesłabnącym zaufaniem społecznym.

    Wysoka Izbo! Rada Ochrony Pracy pozytywnie opiniuje sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2013 r., która mimo ograniczeń budżetowych, kadrowych, legislacyjnych przyniosła wymierne i satysfakcjonujące efekty.

    Pozwólcie państwo, że w imieniu Rady Ochrony Pracy złożę inspektorom życzenia dalszych sukcesów i poprawy warunków pozwalających na skuteczne wypełnianie misji Państwowej Inspekcji Pracy. Warunki, o których mówię, to zwiększenie liczebności kadry, dofinansowanie działań kontrolnych i prewencyjnych Państwowej Inspekcji Pracy, a także takie ustawodawstwo, które pozwoli bardziej efektywnie likwidować naruszenia prawa, ograniczyć zagrożenia w środowisku pracy i zapobiegać wypadkom. Bardzo dziękuję. (Oklaski)