22 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2707).

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Jerzy Kozdroń:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt przedstawić rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2707).

    Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Przepisy niniejszego projektu, zmieniające zasady odpowiedzialności za długi spadkowe, przygotowała Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego pod kierunkiem pana prof. Pazdana. Natomiast część projektu dotycząca zabezpieczenia spadku, spisu inwentarza spadku oraz rozszerzenia kręgu pełnomocników strony opracowano w Ministerstwie Sprawiedliwości. Asumptem do przygotowania regulacji była potrzeba ochrony obywateli przed niekorzystnymi skutkami braku złożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku. Zgodnie z obowiązującymi przepisami brak złożenia w terminie 6 miesięcy oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku traktuje się jako proste przyjęcie spadku oznaczające pełną odpowiedzialność za długi spadkowe.

    Rozwiązanie to jest krytykowane w doktrynie jako zbyt rygorystyczne. Podkreśla się, iż w społeczeństwie panuje na ogół przekonanie, że bierność lub nieznajomość przepisów prawa spadkowego nie może prowadzić do negatywnych konsekwencji w postaci powstania nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadku. Proponuje się zmianę przepisów o odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. Zmiana ta polegać będzie na wprowadzeniu jako zasady odpowiedzialności za długi spadkowe z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, tj. do wysokości wartości aktywów spadkowych, w miejsce obowiązującej obecnie zasady odpowiedzialności nieograniczonej. Zgodnie z projektowanym brzmieniem art. 1015 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego brak oświadczenia spadkobiercy w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się on o tytule swojego powołania, będzie jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

    Przepisy projektu umożliwiają sporządzenie tzw. prywatnego wykazu inwentarza. Wykaz ten będzie służył ustaleniu stanu majątku spadkowego, aktywa i pasywa, bez narażania spadkobierców na nadmierne koszty. W świetle bowiem obowiązujących aktualnie przepisów stan majątku spadkowego ustala komornik, co wiąże się niejednokrotnie z koniecznością poniesienia przez spadkobierców kosztów wyceny aktywów spadkowych z udziałem biegłych rzeczoznawców. Złożenie wykazu inwentarza ma być fakultatywne. Wykaz będzie składany według wzoru określonego w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości. W wykazie inwentarza z należytą starannością będzie ujawniać się przedmioty majątkowe należące do spadku, przedmioty zapisów windykacyjnych oraz długi spadkowe. Wedle projektu wykaz inwentarza może być złożony u notariusza, w sądzie spadku lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz. Za przyznaniem notariuszom kompetencji w zakresie składania wykazu inwentarza przemawia łatwość dostępu do usług notarialnych oraz wzrastające społecznie przekonanie o celowości korzystania z usług i pomocy notariusza przy czynnościach z zakresu prawa spadkowego wynikające ze zwiększającego się w ostatnim czasie katalogu czynności notarialnych odnoszących się do instytucji prawnospadkowych, takich jak sporządzenie testamentu, protokołów przyjęcia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, protokołów otwarcia i ogłoszenia testamentu czy nawet już od kilku lat funkcjonująca instytucja aktu poświadczenia dziedziczenia. Złożenie przez spadkobiercę wykazu inwentarza ma uruchamiać ogłoszenie dokonywane przez sąd spadku. Ogłoszenie w przedmiocie złożenia wykazu inwentarza sąd będzie zamieszczał na stronie internetowej sądu spadku oraz na tablicy ogłoszeń sądu spadku. Ma to na celu umożliwienie wierzycielom spadkowym zapoznania się ze spisem aktywów i pasywów masy spadkowej.

    W związku ze złagodzeniem zasad dziedziczenia długów spadkowych projekt wprowadza mechanizmy zapewniające ochronę wierzycieli spadkowych przed ich pokrzywdzeniem. Projekt zawiera rozwiązanie, zgodnie z którym jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności powinien był wiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, będzie ponosił odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Ze względu na ochronę osób słabszych, które nie mogą bronić swoich praw, powyższa odpowiedzialność nie będzie miała zastosowania w stosunku do spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz do spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.

    Projekt nowelizuje procedurę cywilną w zakresie zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza. W wyniku tych zmian wyłączono możliwość wykonywania postanowienia o zabezpieczeniu spadku oraz postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza przez naczelników urzędów skarbowych. Podejmowanie przez naczelników urzędów skarbowych działań polegających na zabezpieczeniu interesów fiskalnych Skarbu Państwa może budzić zastrzeżenia natury konstytucyjnej, zwłaszcza gdy zważy się, że organem wykonawczym w zakresie zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza jest organ podlegający Skarbowi Państwa, mogący być równocześnie wierzycielem spadkodawcy i posiadający także legitymację do wszczęcia postępowań o zabezpieczenie spadku i spisu inwentarza.

    Wydane na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 639 K.p.c. rozporządzenie ministra sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o zabezpieczenie spadku i spisu inwentarza zawiera normy, które mają charakter ustawowy, mają bowiem wpływ na prawa i obowiązki obywateli. W związku z tym w projekcie przeniesiono szereg uregulowań zawartych w przywołanym akcie podustawowym do Kodeksu postępowania cywilnego. Nadzór sądu nad organami wykonującymi czynności zabezpieczania spadku i sporządzania spisu inwentarza, w tym skarga na czynności komornika, przepisy o postępowaniu w przedmiocie zabezpieczenia spadku i sporządzenia spisu inwentarza były zawarte w tym rozporządzeniu, w związku z czym zachodziła konieczność przeniesienia ich do ustawy.

    Projekt zmienia też ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zakresie włączenia do tej ustawy zawartych w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r. przepisów dotyczących kosztów sądowych związanych z wykonywaniem postanowienia o zabezpieczeniu spadku i spisie inwentarza.

    Projekt nowelizuje przepisy prawa cywilnego formalnego dotyczące instytucji pełnomocnictwa procesowego, czyli art. 87 K.p.c. Proponuje się poszerzenie kręgu podmiotów, które mogą być pełnomocnikiem strony w postępowaniu cywilnym, o dalszych wstępnych strony, czyli o dziadków i pradziadków. Na gruncie obowiązującego prawa pełnomocnikiem strony może być adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy, jeżeli chodzi o sprawy własności przemysłowej, ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia. Uzasadnieniem dla przyznania uprawnienia do bycia pełnomocnikiem strony postępowania rodzicom, małżonkowi, rodzeństwu, zstępnym strony oraz osobom pozostającym ze sobą w stosunku przysposobienia jest okoliczność występowania bliskiego pokrewieństwa tych osób ze sobą czy też istnienia innego rodzaju więzi podmiotowej charakterystycznej dla osób spokrewnionych. Ograniczenie ustanowienia pełnomocnika strony o dalszych wstępnych nie jest pożądane ze względów społecznych, dyskryminuje osoby starsze będące osobami najbliższymi strony, na co zwrócił uwagę rzecznik praw obywatelskich. Ogranicza to też możliwość wyboru pełnomocnika przez stronę. Dodatkowym argumentem za przyznaniem prawa do reprezentacji strony nie tylko rodzicom, ale także dziadkom czy pradziadkom jest zwiększająca się długość życia oraz wydłużający się okres sprawności fizycznej i intelektualnej obywateli.

    Przedłożenie rządowe ma również na celu zapewnienie skutecznej realizacji wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Proponowane zmiany w art. 831 K.p.c. i art. 8 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz art. 122 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przewidują wyłączenie spod egzekucji prowadzonej na rzecz Skarbu Państwa sum przyznanych skarżącemu dłużnikowi w postępowaniu egzekucyjnym na mocy orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka tytułem słusznego zadośćuczynienia na podstawie art. 41 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz stworzenie podstawy prawnej do umorzenia na wniosek dłużnika należności sądowych w przypadkach, gdy zostały one zasądzone w postępowaniu prowadzonym przeciwko lub z udziałem osoby, której skarga do Trybunału została następnie uwzględniona.

    To wszystko, co miałbym do powiedzenia. Rekomenduję Wysokiej Izbie skierowanie przedmiotowego projektu rządowego do Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach. Deklaruję w imieniu rządu daleko idącą współpracę przy procedowaniu. Dziękuję. (Oklaski)