9 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Kultury i Środków Przekazu o poselskim projekcie uchwały w sprawie uczczenia 25. rocznicy obrad Okrągłego Stołu (druki nr 2126 i 2160).

Poseł Maciej Łopiński:

    Panie Marszałku! Panie, Panowie! Choć od obrad okrągłego stołu mija właśnie ćwierć wieku, nadal budzi on kontrowersje, nadal trwają wokół niego dyskusje, nadal prezentowane są różne interpretacje, trwa spór o genezę, o skutki. Czym zatem był okrągły stół? W debacie publicznej formułowane są często dwie skrajne tezy.

    Dla jednych okrągły stół to fundament, akt założycielski, święta, nienaruszalna umowa porozumienia narodowego, umowa, która zgromadziła przy stole dwie strony, z których każda miała swoją legitymację. Mam wrażenie, że taka interpretacja jest bliska inicjatorom pierwotnej wersji dyskutowanej dzisiaj uchwały. Tymczasem spośród stron zasiadających przy okrągłym stole tylko jedna, ta solidarnościowo-opozycyjna, miała ważną, prawdziwą legitymację, druga była uzurpatorem. Pozwólcie państwo, że przytoczę słowa Lecha Kaczyńskiego. Pięć lat temu, otwierając debatę historyków w 20. rocznicę okrągłego stołu, prezydent powiedział: To były rozmowy z uzurpatorem. Władza komunistyczna w Polsce nie miała żadnej legitymacji poza tą, która leżała o wiele setek kilometrów na wschód od granic Rzeczypospolitej.

    Wedle drugiej, przeciwnej interpretacji okrągły stół był manipulacją, zdradą, zmową elit, które, owszem, położyły wspólnie fundamenty, ale dla Polski oligarchicznej. Tymczasem przy okrągłym stole ani pod stołem, ani w Magdalence nie zawarto tajnego paktu: władza za własność ani żadnego innego tajnego paktu. Magdalenka, jeśli już o niej mowa, miała inny negatywny skutek. Doszło mianowicie w niej do skutecznej fraternizacji części przedstawicieli władzy z częścią ludzi ˝Solidarności˝, co zaowocowało złymi konsekwencjami w postaci procesu kooptacji do establishmentu ludzi zaangażowanych wcześniej w walkę z komunizmem. W pewnych wypadkach była to przemyślana zmiana opcji, w innych - wynik odmiennych uwarunkowań. W efekcie nie przeprowadzono lustracji, dekomunizacji odnoszącej także do sfery finansów i gruntownej likwidacji dawnych służb.

    Jak zatem powinniśmy traktować okrągły stół? Jako przedsięwzięcie taktyczne, czym był w istocie. Strona rządowa zdawała sobie sprawę z katastrofy gospodarczej, jaką sama spowodowała, obawiała się protestów społecznych, potrzebowała uznania Zachodu, bo na Związek Sowiecki nie mogła już liczyć. Strona opozycyjna, strona solidarnościowa, usiłowała zwiększyć sferę wolności, ale sprawą podstawową dla niej była legalizacja związku. Wybory, przypominam, niekonfrontacyjne, którą to koncepcję usiłowała narzucić władza, miały być kosztem, jaki trzeba było ponieść, ceną do zapłacenia. Okazały się zyskiem, bo ˝Solidarność˝, choć nie bez dyskusji, odrzuciła koncepcję władzy, stawiając na plebiscyt: za czy przeciw komunistom.

    Okrągły stół był wydarzeniem ważnym, ale kolejnym krokiem musiało być porzucenie jego formuły. Wygrane przez ˝Solidarność˝ wybory praktycznie zdelegalizowały panowanie PZPR i doprowadziły do utworzenia pierwszego niekomunistycznego rządu w całym bloku wschodnim. Podczas jesieni ludów upadły reżimy komunistyczne we wszystkich krajach satelickich. Wreszcie rozwiązanie PZPR sprawiło, że jedna ze stron okrągłostołowego porozumienia przestała praktycznie istnieć. Niestety strona solidarnościowa zaniechała reakcji. Postulowane na początku 1990 r. przyspieszenie nie nastąpiło, utrwalono dawne układy, co przyniosło bardzo złe skutki, a konsekwencje tego trwają do dziś.

    Czy zatem 25 lat temu nie trzeba było rozmawiać? Zdarza się, a z takim przypadkiem mieliśmy do czynienia w 1989 r. (Dzwonek), że nawet z uzurpatorem należy rozmawiać i zawierać taktyczne porozumienia. Rozmowy i taktyczne porozumienia w określonych okolicznościach, w konkretnej historycznej chwili były po prostu niezbędne. Dziękuję. (Oklaski)