Poseł Szymon Giżyński:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Pierwszą część o ważnych narodowych rocznicach przypadających na rok 2013 poświęconą głównie wydarzeniom politycznym przedstawiłem w oświadczeniu sejmowym 3 stycznia 2013 r. Pora na część drugą, już zapowiedzianą i rekomendowaną nie jako uzupełnienie bądź glosa, lecz jako równoprawną i komplementarną opowieść osnutą wokół równie fundamentalnych rocznic, przywołanych tym razem i sposobem na chwałę wielkości i ciągłości polskiej kultury narodowej.

    Ten świetny szereg dat niechaj rozpocznie rok 1113, gdy Gall Anonim zapełniał pierwsze karty swej ˝Kroniki polskiej˝. To właśnie wtedy, 900 lat temu została po raz pierwszy zapisana myśl już stale i konstruktywnie towarzysząca dziejom polskiego narodu. Pisał zatem Gall o Polsce jako o kraju obfitującym we wszelkie dobra, mającym za sąsiadów zarówno państwa pogan, jak i chrześcijan, który był w tych okolicznościach ˝wielokrotnie napadany przez wszystkie naraz i każdy z osobna, nigdy przecież nie został przez nikogo ujarzmiony w zupełności˝. Jak pisze prof. Włodzimierz Bernacki, taka teza postawiona przez Galla będzie już stale obecna w polskim pisarstwie wszystkich kolejnych wieków.

    Wśród całości polskich narodowych wspomnień w 2013 r. pierwszeństwo posiada 150. rocznica wybuchu powstania styczniowego, rozpisanego w naszej ojczystej kulturze dziesiątkami, setkami i tysiącami świadectw. Ale na pewno dwa spośród nich powstały w pierwszym roku powstania. ˝Fortepian Chopina˝ Cypriana Kamila Norwida i cykl ˝Polonia˝ Artura Grottgera osiągnęły pułap artystycznego geniuszu.

    Tak bliska moralnie i ideowo powstaniu styczniowemu 600. rocznica unii horodelskiej przypomina o wielkiej cywilizacyjnej europejskiej misji Polski, kiedy to właśnie w 1413 r. z naszych rąk Żmudź otrzymała światło chrystusowej wiary. A 450 lat temu król Zygmunt August jako dziedzic unii w Krewie i Horodle tym samym powodowany wydaje 7 lipca 1563 r. przywilej wileński, w którym dopuszcza prawosławnych do najwyższych godności na Litwie. W Koronie te prawa prawosławni posiedli już wcześniej.

    Dat z naszego kulturowo-cywilizacyjnego dziedzictwa przypada w 2013 r. znacznie więcej. 850 lat temu polski rycerz krzyżowy Jaksa z Miechowa po powrocie z Ziemi Świętej ufundował klasztor bożogrobców w Miechowie, a założenie powstającego miasta oparł na planach Jerozolimy.

    700 lat temu, 23 kwietnia 1313 r., w dokumentach księcia Siemowita II rawskiego po raz pierwszy pojawia się wzmianka o Warszawie.

    W 1763 r., lat temu 250, rozpoczęły się prace - trwające lat 25 - przy budowie organów w Oliwie.

    Dwusetna rocznica śmierci - 8 lutego 1813 r. - Tadeusza Czackiego przypomina o zasługach tego współzałożyciela Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie i założyciela przesławnego Liceum Krzemienieckiego.

    Rocznice upamiętniające chwałę I Rzeczypospolitej zakończmy symbolicznym przypomnieniem chwil, gdy Polska stawała u wrót niepodległości. 100 lat temu, 29 stycznia 1913 r., swe podwoje otworzył i działalność zainaugurował inscenizacją ˝Irydiona˝ Zygmunta Krasińskiego Teatr Polski w Warszawie. Wspomina się przy tej okazji reżyserię Arnolda Szyfmana, muzykę Ludomira Różyckiego, rzadziej jakoś odtwórcę roli tytułowej Józefa Węgrzyna, jak chce wielu: najwybitniejszego aktora w historii polskiego teatru. Setną rocznicę powstania Teatru Polskiego jego obecny dyrektor Andrzej Seweryn uczcił własną - i to ważną i wartościową - interpretacją ˝Irydiona˝. To nie gest ani ukłon, lecz mądry szacunek okazany narodowej tradycji.

    Teatr Polski w Warszawie powstał 100 lat temu, dosłownie w pierwszych dniach 1913 r. A w ostatnich dniach tegoż samego 1913 r. - też już niebawem 100 lat temu - polscy harcerze zostali zaproszeni na III zlot skautowy Imperium Brytyjskiego w Birmingham. Polski nie było na mapie Europy, polscy skauci traktowani byli jednakowoż jako jednolita delegacja kraju, występowali pod polską flagą (Dzwonek), a przed wejściem do polskiego obozu widniał nawet napis: Poland. Dziękuję uprzejmie. (Oklaski)