Poseł Jan Warzecha:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Jutro będziemy obchodzić Narodowy Dzień Pamięci ˝Żołnierzy Wyklętych˝. Jest to święto ustanowione przed rokiem przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, a zaproponowane w 2010 r. przez ówczesnego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej śp. Lecha Kaczyńskiego.

    Jego kancelaria przed dwoma laty skierowała do Sejmu projekt ustawy w tej sprawie. W opinii wnioskodawców, co znalazło swój wyraz w preambule przyjętej ustawy, Narodowy Dzień Pamięci ˝Żołnierzy Wyklętych˝ ma być wyrazem hołdu dla żołnierzy drugiej konspiracji za świadectwo męstwa, niezłomnej postawy patriotycznej i przywiązania do tradycji niepodległościowych, za krew przelaną w obronie ojczyzny.

    W dzisiejszym oświadczeniu pragnę przedstawić tragizm pokolenia ˝żołnierzy wyklętych˝ na przykładzie trzech młodzieńców zaangażowanych w działalność niepodległościową po 1945 r. Finałem ich niepodległościowych dążeń była publiczna egzekucja przeprowadzona przez funkcjonariuszy UB w 1946 r.

    Wysoki Sejmie! W okresie okupacji hitlerowskiej oraz po jej zakończeniu społeczeństwo powiatu dębickiego należało do wyróżniających się w kraju pod względem aktywności w walce o niepodległy byt państwa polskiego. W dowód uznania zasług i za najlepsze przygotowanie do akcji ˝Burza˝ żołnierze obwodu Dębica o kryptonimie ˝Deser˝ otrzymali w 1944 r. przechodni sztandar Inspektoratu AK Rzeszów.

    Po rozwiązaniu struktur Armii Krajowej duch patriotycznej walki narodu o pełną niepodległość Polski nie zginął, lecz przybrał na sile. Dowodem tego jest udział mieszkańców ziemi dębickiej w organizacjach tzw. drugiej konspiracji, zaś w sposób szczególny działalność czołowych przywódców Zrzeszenia ˝Wolność i Niezawisłość˝ wywodzących się z powiatu dębickiego: majora Adama Lazarowicza, kapitana Ludwika Marszałka, porucznika Karola Chmiela, porucznika Stanisława Dydo i wielu innych.

    W celu zastraszenia społeczeństwa Dębicy i regionu 10 lipca 1946 r. funkcjonariusze Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Rzeszowa dokonali na rynku w Dębicy egzekucji przez powieszenie trzech młodych działaczy organizacji Narodowych Sił Zbrojnych: Józefa Kozłowskiego, lat 24, z Miejsca Piastowego, Józefa Grębosza, lat 25, z Tuszymy oraz Franciszka Nostera, lat 24. Egzekucja ta zgromadziła na dębickim rynku wielu świadków, co było jednym z celów prowadzonej przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego akcji zastraszania i terroryzowania społeczeństwa. Zbiorowa śmierć miała być przykładem surowości oraz bezwzględnego traktowania członków podziemia przez władzę ludową.

    Nieprzypadkowo jako dzień mordu wybrano środę 10 lipca 1946 r. Wówczas bowiem w Dębicy odbywał się cotygodniowy targ, który gromadził wielką liczbę ludności zarówno z miasta, jak i z okolicznych miejscowości. Dodatkowo funkcjonariusze UB pod przymusem zgromadzili przy szubienicy starszą młodzież. Wielu spośród tych, którzy mieli tworzyć widownię tej straszliwej zbrodni, opuszczało dębicki rynek z uczuciami grozy i współczucia dla ofiar, a po powieszeniu trójki bohaterów na szubienicy wielu zebranych miało łzy w oczach.

    Dokonana w Dębicy 10 lipca 1946 r. publiczna egzekucja była jedną z ostatnich tego rodzaju w naszym kraju. Ostatnia odbyła się bowiem w Poznaniu 4 dni później, 14 lipca 1946 r. Wówczas stracony został Arthur Greiser, gauleiter Kraju Warty. Od tego czasu władza ludowa odstąpiła od stosowania publicznych kar śmierci. Dodatkowo w 1950 r. zmianie uległy przepisy zabraniające stosowania publicznych egzekucji. Tego rodzaju taktyka władz Polski Ludowej była zgodna z obowiązującą w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, gdzie nie wykonywano wtedy publicznych egzekucji.

    Młodzi żołnierze z oddziału ˝Mściciela˝, Józef Kozłowski, Józef Grębosz i Franciszek Noster, byli tymi polskimi patriotami, którzy nie mogli pogodzić się z konsekwencjami konferencji teherańskiej i układu jałtańskiego, nie godzili się z utratą suwerenności swej ojczyzny, z narzuceniem Polsce obcej, totalitarnej władzy. Walczyli o niepodległość i podstawowe wartości cywilizacyjne i chrześcijańskie. Nie wahali się ofiarować tego, co dla człowieka najcenniejsze, daniny własnego życia.

    Pozostaje mi zachować nadzieję, że inicjatywa Zarządu Środowiska 5 Pułku Strzelców Konnych Światowego Związku Żołnierzy AK w Dębicy zostanie urzeczywistniona i ofiary egzekucji przeprowadzonej przez UB w 1946 r. na dębickim rynku doczekają się właściwego upamiętnienia.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Ocenia się, że w latach 1944-1956 z rąk organów bezpieczeństwa Polski Ludowej zginęło około 20 tys. działaczy tzw. drugiej konspiracji. Niech ich męczeńska śmierć, często skrytobójcza, poprzedzona długotrwałym śledztwem, męczarniami i torturami ze strony funkcjonariuszy UB i NKWD, nie pójdzie na marne. Na gruncie ich ofiary wyrosły organizacje niepodległościowe przełomu lat 70. i 80. (Dzwonek), którym dane było doprowadzić do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1989 r. Nie zmarnujmy tej ofiary i nie lekceważmy wysiłków pokoleń, lecz w trosce o naszą ojczyznę pokłońmy się w zadumie nad słowami wiersza ˝Sztafeta˝ Zbigniewa Kabaty: ˝Nam wypadło przejąć spadek krwawy, podnieść broń, co z martwych rak wypadła, i zapomnieć o sobie dla Sprawy w ciemną noc, co na kraju osiadła˝. Dziękuję. (Oklaski)