1 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej o:
  - rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw,
  - poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny,
  - senackim projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks karny wykonawczy
   (druki nr 2393, 2024, 2267 i 2981).

Poseł Józef Zych:

    Pani Marszałek! Panie Ministrze! Wysoki Sejmie! Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego po zapoznaniu się ze sprawozdaniem Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw odnosi się pozytywnie do proponowanych zmian.

    Zarówno pan poseł sprawozdawca Pięta, jak i pan przewodniczący Pahl w swoich wystąpieniach zwrócili uwagę na art. 46 Kodeksu karnego, który dopuszcza zasądzenie odszkodowania w całości lub w części, zadośćuczynienia lub nawiązki, i to zarówno wtedy, kiedy na skutek przestępstwa nastąpiło uszkodzenie ciała, jak i wówczas, gdy mamy do czynienia ze śmiercią. Istotnie, trzykrotnie podchodziliśmy w pracach komisji do zagadnienia wysokości nawiązki, niemniej jednak pozostały pewne kwestie, które mogą wywołać problemy w orzecznictwie.

    Pozwolę sobie przypomnieć, że zgodnie z art. 46 § 1, gdy stosuje się zasady prawa cywilnego określone w art. 445 i 446 Kodeksu cywilnego, w których jest mowa o odszkodowaniu i zadośćuczynieniu, a także w 446 § 4 dotyczącym zadośćuczynienia w razie śmierci, w procesie karnym dopuszcza się, po pierwsze, zasądzenie, a w art. 67 również zobowiązanie do pokrycia szkody w całości lub w części - mówił o tym pan poseł Pahl. Chodzi tu zarówno o szkodę materialną w sensie ściśle materialnym, jak i osobową. Może być też decyzja o zadośćuczynieniu albo nawiązce. Kiedy art. 46 dopuszcza możliwość zasądzenia nawiązki? Wtedy, gdy utrudnione jest postępowanie w części dotyczącej ustalenia szkody. Do zadośćuczynienia trudno byłoby to odnieść, bo wiadomo przecież, jakie są skutki, gdy są obrażenia ciała, wtedy sprawa jest jasna. Zatem muszą być spełnione te warunki i wtedy przechodzi się do możliwości zasądzenia nawiązki. Przyjęto wysokość do 200 tys. zł i to nie budzi większych wątpliwości.

    Wątpliwość powstaje dopiero wtedy, kiedy mówimy o możliwości zasądzenia nawiązki na rzecz osoby najbliższej lub osób najbliższych zmarłego. Otóż w tym przypadku § 2 stanowi, że nawiązkę zasądza się na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. Wymaga się więc w tym przypadku znacznego pogorszenia sytuacji życiowej.

    Jeżeli teraz powrócimy do Kodeksu cywilnego, który musi tutaj mieć zastosowanie i do którego się odwołujemy, to okaże się, że art. 446 § 4 - ten § 4 wprowadziliśmy w 2008 r. - nie przewiduje konieczności wykazywania, że nastąpiło pogorszenie sytuacji. Tak było przed 2008 r. A więc wystarczy udowodnić, że śmierć osoby najbliższej była spowodowana przestępstwem, i nie trzeba udowadniać żadnego pogorszenia. W tym przypadku zaś jest wymóg udowodnienia, że nastąpiło pogorszenie. Jest to wyraźna sprzeczność z Kodeksem cywilnym, do którego art. 446 się odwołuje. A zatem obawiam się, że w orzecznictwie powstaną pewnego rodzaju wątpliwości, jestem też przekonany, że spowoduje to pewne komplikacje.

    Powróćmy do art. 67, który w § 3 stanowi, iż umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części, a w miarę możliwości również obowiązek zadośćuczynienia. Mamy nieco inną konstrukcję, mianowicie ˝w miarę możliwości˝. Tam jest: jeżeli postępowanie jest utrudnione, tu - w miarę możliwości. Powstaje zatem pytanie. W art. 48 wprowadzono generalną zasadę, że nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 tys., bo nawiązka występuje nie tylko przy zadośćuczynieniu i odszkodowaniu, ale również w innych przypadkach i nie tylko na rzecz samego poszkodowanego. W tym przypadku mowa jest tylko o nawiązce, nie ma odesłania. Pierwszy problem dotyczy tego, czy stosujemy generalną zasadę z art. 48 - nawiązka do 100 tys., czy stosujemy art. 46, który mówi, że nawiązka może wynosić 200 tys. w tych przypadkach.

    A więc sprawa jest skomplikowana. Jako prawnicy rozumiemy, że w tej sytuacji następuje odwołanie przede wszystkim do tamtych przepisów, art. 46 i art. 48. Tam jest jeszcze stwierdzenie, w przypadku tych 100 tys.: o ile ustawa nie stanowi inaczej. Ta sama ustawa w poprzednim paragrafie stanowi, że nawiązka może wynosić do 200 tys. A więc oczywiście od razu powstaje problem interpretacyjny, zupełnie niepotrzebny, bo gdybyśmy w takich sytuacjach mieli od razu odwołanie do zasad określonych w art. 46, to sprawa byłaby prosta. Oczywiście nie zgłaszam poprawki w tym zakresie, tylko pokazuję problemy, jakie mogą z tego wynikać.

    Jeżeli pan poseł Kownacki pozwoli, odniosę się do części jego wypowiedzi dotyczącej samego postępowania.

    Wysoki Sejmie, sam byłem ogromnie zdziwiony, kiedy podczas prac komisji dwóch znakomitych profesorów, którzy byli doradcami, ani w ząb nie potrafiło pojąć, że przy konstrukcji art. 46, nawiązki, szkody, zadośćuczynienia, stosuje się przepisy prawa cywilnego. Nie potrafili tego pojąć. Ja w związku z tym nie potrafię pojąć, jak tak oczywisty zapis, że stosuje się przepisy prawa cywilnego, znakomici profesorowie, oczywiście karniści... I jak się później dziwić, że powstają różnego rodzaju problemy?

    Oczywiście jestem wdzięczny Ministerstwu Sprawiedliwości. Dyskutowaliśmy z ministrem Kozdroniem i w przypadku wysokości doszliśmy do uzgodnienia tej kwestii, ale to też powoduje problemy.

    Wysoki Sejmie, jeżeli chodzi o Kodeks cywilny, nie przewiduje się żadnych ograniczeń i mamy bogate orzecznictwo w przedmiocie zadośćuczynienia zarówno w razie obrażeń ciała, jak i w razie śmierci poszkodowanego. A zatem podzielam pogląd, myślę, że wszyscy się z tym zgadzamy, że powinno się spokojnie...

    Jednak, panie pośle, pamiętam, co robiliśmy w poprzedniej kadencji z panem posłem Kozdroniem, kiedy kodeksy, regulacje dotyczące kodeksów kierowano nie do Komisji Nadzwyczajnej, tylko do zwykłych komisji. Dziś mamy sytuację, że niektóre przepisy z kodeksu znajdują się w zwykłych ustawach. Wielokrotnie zwracaliśmy na to uwagę.

    Powrócę do jednej kwestii, o której mówiłem w czasie poprzedniego posiedzenia Sejmu, że czas najwyższy, abyśmy w Sejmie jeden dzień poświęcili na wewnętrzną dyskusję o tym, jak usprawnić proces legislacyjny w Sejmie, jak powinien on tutaj przebiegać. Dziękuję. (Oklaski)