3 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2393).

Poseł Małgorzata Sekuła-Szmajdzińska:

    Pani Marszałek! Panowie Ministrowie! Wysoka Izbo! Stoimy jako Izba przed bardzo poważnym zadaniem. Projekt zmian w Kodeksie karnym jest największą nowelizacją od czasu jego uchwalenia 17 lat temu, a do tej chwili takich nowelizacji przeprowadzono ponad 60. Czy to dobra wiadomość? Według mnie nie jest to powód do chwały, ale tak często dyskutowaliśmy na ten temat, że dziś ten wątek trzeba po prostu pominąć, bo właściwie, jak sądzę, doszlibyśmy do wniosku, że potrzebny jest nowy kodeks, o czym też już dzisiaj była mowa, skoro funkcjonowanie systemu karnego musi ulec tak gruntownej naprawie. Ale nowego kodeksu nie mamy, mamy za to niewydolny system karny, który sytuuje Polskę, mimo stopniowego spadku przestępczości, na czele niechlubnej statystyki dotyczącej liczby osób znajdujących się w więzieniach. O ile dobrze pamiętam, na 100 tys. mieszkańców przypada 217 osadzonych, a więc znacznie więcej niż w innych krajach europejskich.

    Jaki jest zatem główny cel ustawy? Jest nim przede wszystkim zmiana struktury orzekanych obecnie kar, w tym ograniczenie możliwości pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania tej kary. Jak wiele osób podkreśla, polskie sądy biją niechlubne rekordy w skazywaniu już wcześniej karanych przestępców na więzienie w zawieszeniu. W 2013 r. aż 56% wyroków skazujących wydanych w I instancji przez sądy rejonowe stanowiły kary w zawieszeniu. Dla porównania w krajach skandynawskich, w Anglii czy w Niemczech nie przekraczają one kilku, góra kilkunastu procent. Za to u nas dochodzi nieraz do zupełnie kuriozalnych sytuacji, np. takiej, gdy sędziowie orzekli popularne ˝zawiasy˝ wobec przestępcy, który tylko w ciągu roku kalendarzowego zebrał 26 takich wyroków - 26 razy orzeczono wobec niego karę pozbawienia wolności w zawieszeniu - a żył z jednego rodzaju przestępstwa, z kradzieży, których dokonywał zresztą w różnych częściach kraju.

    Nie sposób nie zgodzić się z oceną, że potrzebne są rozsądne rozwiązania pozwalające na przywrócenie karze, w znacznie większym stopniu niż to jest obecnie, funkcji wychowawczej i odstraszającej. Lepsze efekty w tym względzie przynoszą sankcje wolnościowe - grzywny lub kary ograniczenia wolności. Wielokrotnie wielu posłów, i nie tylko posłów, wyrażało w różnych sytuacjach taki właśnie pogląd i nie będę w swej ocenie oryginalna. Dobrze zorganizowana praca na cele społeczne (mam nadzieję, że dotyczy to także premiera Silvio Berlusconiego) działa dolegliwie i odstraszająco. Kara ograniczenia wolności lub kara grzywny orzekane jako kara podstawowa mogą też stać się bardziej proporcjonalne do popełnionego czynu zabronionego niż sankcja w zawieszeniu. Obie te kary odgrywają w naszym kraju stanowczo zbyt małą rolę. Polskie sądy skazują na grzywnę jako karę samoistną jedynie w nieco ponad 20% spraw, gdy np. w Belgii odsetek ten przekracza 90%. Nasze sądy orzekają grzywny w rażąco niskich wysokościach, oczywiście biorę też pod uwagę to, jakimi jako obywatele dysponujemy zasobami finansowymi, jaka jest średnia pensja itd. Niemniej jednak te proporcje są absolutnie nie do przyjęcia, dlatego uważamy, że kara grzywny powinna być stosowana w znacznie szerszym zakresie. Jak ustalono, kara ta jedynie w około 4% przekracza średnie miesięczne wynagrodzenie, a jedynie w 1% wypadków grzywna orzekana za przestępstwo przekracza górną granicę 5 tys. zł grzywny przewidzianej za wykroczenie.

    Muszę przyznać, że przemawia do mnie pogląd, zgodnie z którym zmiany w kodeksie powinny przynieść wolnościową, a równocześnie dolegliwą reakcję na drobną przestępczość. Innym zadaniem, ale oczywiście wprost wynikającym ze stosowania kar nieizolacyjnych, jest rozwiązanie podstawowego problemu aktualnej polityki karnej.

    W polskich więzieniach przebywa ponad 80 tys. osób. Jest to stan przekraczający pojemność zakładów karnych, i to liczoną w oparciu o akceptowanie najniższego z tolerowanych przez wspólnotę międzynarodową standardu - 3 m² na osobę. Z punktu widzenia stanu przestępczości w Polsce i łączącego się z nim stanu zagrożenia dla społeczeństwa liczba osadzonych w zakładach karnych nie powinna przekraczać 50 tys. osób. Co gorsza, ok. 50 tys. osób nie odbywa prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności, i to z różnych powodów, takich jak odroczenie wykonania kary, ukrywanie się i, co najbardziej demoralizujące, z powodu braku miejsca w zakładach karnych. Dlatego nie sposób nie zgodzić się z opinią, że trzeba zasadniczo zmienić politykę karną. Jeśli nie zrobimy tego, to będzie trzeba podwoić pojemność zakładów karnych. To drugie rozwiązanie oczywiście ze względów budżetowych jest praktycznie nierealne, ale przede wszystkim nie powinno ono wchodzić w rachubę z powodu braku potrzeby izolowania tak dużej grupy sprawców przestępstw.

    Konkretne rozwiązania przyjęte w projekcie zostały - może nie wszystkie - w znacznej części omówione, choć oczywiście nie jest to w pełni możliwe ze względu na ograniczenia czasowe, ale - jak mniemam - podczas prac w komisji będzie można nad tym pracować już na 100%, a może i więcej, za czym oczywiście Klub Poselski Sojusz Lewicy Demokratycznej się opowiada.

    Wielu komentatorów zgłasza zastrzeżenia do różnych konkretnych rozwiązań, np. krytykowana jest tzw. kara mieszana z zastosowaniem umieszczenia skazanego w więzieniu i późniejszym objęciem go karą ograniczenia wolności do dwóch lat. Niektórzy kryminolodzy uważają, że lepszym kierunkiem jest wzmacnianie obecnych środków, np. poprzez skuteczniejszy dozór w czasie próby. Emocje wzbudza także skrócenie maksymalnego wymiaru kary w zawieszeniu z dwóch lat do roku. Mam jednak nadzieję, że te wątpliwości i wszystkie te, które dzisiaj były omawiane, a na pewno pojawią się jeszcze następne, zostaną przez Sejm rzetelnie przeanalizowane. Tutaj jest też moja prośba i apel: spokojnie, spokojnie, żebyśmy nie pędzili, bo to są zbyt poważne rzeczy. Dlatego mam nadzieję, że prace będą przebiegały tak, żeby wszyscy uczestnicy, nie tylko członkowie samej komisji, ale również osoby, które będą bardzo mile widziane na tych posiedzeniach, mogli rzeczywiście wnieść całą swoją wiedzę do procedowanego projektu. Efekt ten będzie przez nas oczekiwany i naprawdę najlepszy z możliwych.

    Na zakończenie, Wysoka Izbo, bo chyba dzisiaj nie było o tym mowy, choć to oczywiście nie jest też sprawa absolutnie kluczowa, chciałabym podkreślić taką pozytywną rzecz, zwrócić uwagę na rozszerzające się możliwości stosowania dozoru elektronicznego, który znakomicie sprawdza się w praktyce, co potwierdza niewielka liczba naruszeń, i który przynosi również efektywne korzyści finansowe dla budżetu państwa, o czym też już dzisiaj była mowa. System dozoru elektronicznego nie ma już charakteru eksperymentalnego i jako instytucja dobrze sprawdzająca się w porządku prawnym powinien znaleźć się w Kodeksie karnym wykonawczym, za czym, jak sądzę (Dzwonek), wszyscy będziemy optować.

    Tematów jest mnóstwo, będziemy nad nimi debatować przede wszystkim podczas posiedzeń komisji. Dziś dziękuję i podkreślam, że mój klub oczywiście chce dalszego procedowania. Dziękuję.