19 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 2374).

Poseł Józef Zych:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Po raz pierwszy od uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. przystępujemy do debaty nad projektem zmiany konstytucji dotyczącej sprawy o kluczowym znaczeniu dla polskiego państwa i społeczeństwa. Uzasadnione będzie zatem krótkie odniesienie się do podstawowych zasad przyjętych w tej konstytucji.

    Kiedy w dniu 22 marca 1997 r. Zgromadzenie Narodowe 460 głosami przyjęło projekt konstytucji, w końcowym wystąpieniu przewodniczący Zgromadzenia Narodowego powiedział między innymi: ˝Uchwalenie nowej konstytucji jest doniosłym wydarzeniem politycznym i historycznym, stwarza niepowtarzalną szansę na ustabilizowanie fundamentu transformacji ustrojowej w Polsce. Z prawnego punktu widzenia zasługuje ona na wysoką ocenę, ponieważ podkreśla i zabezpiecza prawa człowieka i obywatela, a także umacnia państwo, wzmacniając władzę wykonawczą, zapewnia rozwój gospodarki rynkowej przy równoczesnym zagwarantowaniu niezbędnego poziomu bezpieczeństwa socjalnego obywateli˝.

    Tuż po uchwaleniu konstytucji Rzeczypospolitej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Wydawnictwo Sejmowe jako pierwsze opublikowało jej tekst. We wstępie do tej publikacji napisano wówczas, iż uchwalenie ustawy zasadniczej to doniosłe wydarzenie historyczne i polityczne w dziejach naszego narodu, to kamień milowy w dziejach naszej państwowości. Prace nad konstytucją trwały ponad 8 lat i były żmudne. Nie obeszło się też bez sporów, ale zwyciężył duch kompromisu i wspólnej odpowiedzialności za dobro Rzeczypospolitej.

    W art. 5 konstytucja określa podstawowe funkcje państwa oraz zasadnicze kierunki i cele jego działania. Jedną z kluczowych funkcji, o której mowa w art. 5, stanowi obowiązek zapewnienia przez państwo ochrony środowiska naturalnego. U podstaw realizacji tej funkcji leży zasada zrównoważonego rozwoju, którą Rzeczpospolita i wszystkie organy powinny się kierować. Z zasady zrównoważonego rozwoju wynika obowiązek kierowania procesami gospodarczymi z dbałością i troską o poprawę stanu środowiska przyrodniczego, który ma wpływ na jakość życia i poziom życia społecznego obecnych i przyszłych pokoleń.

    Z przyjętej zasady wynika dla wszystkich organów państwa obowiązek troski o racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych, a do tych niewątpliwie należą lasy. We władaniu państwa znajduje się obecnie większość zasobów naturalnych o strategicznym znaczeniu dla rozwoju gospodarczego kraju. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa przeważają w strukturze własnościowej lasów w Polsce.

    W istniejącej formule własnościowej Lasy Państwowe mają powszechną akceptację społeczną. Gospodarowanie nimi budzi społeczne zaufanie i pozytywną ocenę. Zarządzanie tak cennym majątkiem wymaga nie tylko dużej wiedzy i długofalowej strategii, ale przede wszystkim zapewnienia w niej stabilnej podstawy funkcjonowania. Zarządzanie lasami powinno być wyraźnie oddzielone od działalności politycznej, niezależne w sensie organizacyjnym, strategicznie spójne i zrównoważone z punktu widzenia użytkowania i ochrony oraz poddane nadzorowi społecznemu.

    Wspomniałem już o tym, że obecna formuła własnościowa Lasów Państwowych cieszy się powszechną akceptacją społeczną. O akceptacji tej świadczy m.in. fakt złożenia pod projektem ustawy o referendum w sprawie Lasów Państwowych ponad 1 mln podpisów. Dobrze się zatem stało, że posłowie wnioskodawcy dostrzegli ogromną troskę polskiego społeczeństwa o los Lasów Państwowych i występują z projektem zmiany konstytucji, która w sposób jednoznaczny ma określić, iż Lasy Państwowe, stanowiące własność Skarbu Państwa, nie podlegają przekształceniom własnościowym z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, ale to jest oddzielny problem, do którego jeszcze powrócę. Ta zgodność poglądów polskiego społeczeństwa oraz posłów jako przedstawicieli narodu polskiego stwarza szansę na jednoznaczne uregulowanie tej sprawy w konstytucji.

    Wysoki Sejmie! Życie dowodzi, że powstają kolizje pomiędzy właściwym pojmowaniem dobra wspólnego obywateli a prawami jednostki. Z takim przypadkiem mamy obecnie do czynienia, a więc z ograniczeniem prawa nabywania lasów. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że obecny stan lasów zawdzięczamy wysiłkom wielu pokoleń. Wobec faktu, że lasy odgrywają ogromną rolę w życiu społecznym, na pierwszym miejscu musi być uwzględniony interes społeczny i musi on być nadrzędny wobec partykularnego interesu jednostki. Ten interes społeczny jest w konstytucji określony jako dobro wspólne. W art. 82 konstytucja stanowi, że obowiązkiem każdego obywatela jest troska o dobro wspólne. W projekcie zmiany konstytucji proponujemy określenie, że lasy są dobrem wspólnym i, co jest rzeczą oczywistą, mają one decydujący wpływ na stan środowiska. Jak się powszechnie uważa, w polskim porządku konstytucyjnym obowiązek dbałości o stan środowiska nie polega tylko na powstrzymaniu się od działań mogących szkodzić środowisku, ale chodzi tu przede wszystkim o zachowanie czynne, o przeciwdziałanie lub zapobieganie szkodliwym wpływom na środowisko, w tym związanym ze strukturą własnościową, oraz o działania mające na celu utrzymanie równowagi przyrodniczej, która nie istnieje bez zachowania kompleksów leśnych, wymagających racjonalnej i właściwej gospodarki leśnej, zasady ustrojowe wyrażone w konstytucji, a także ugruntowane w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. W tym miejscu mam na myśli zasadę solidaryzmu, zasadę dobra wspólnego oraz zasadę sprawiedliwości społecznej.

    W wyroku z dnia 24 października 2005 r., sygnatura akt P 13/04, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż na system prawny oraz na poszczególne jego elementy należy patrzeć nie tylko w kontekście interesów jednostkowych, ale także interesów ogółu. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego pojęcie dobra wspólnego stanowi nadrzędną wartość konstytucyjną. Należy wspomnieć także o zasadzie sprawiedliwości społecznej, określonej w art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zasada sprawiedliwości społecznej powinna być rozumiana jako dążenie do zachowania równowagi w stosunkach społecznych i powstrzymania się od kreowania niesprawiedliwych, niepopartych obiektywnymi wymogami i kryteriami przywilejów dla wybranych grup społecznych.

    Wysoki Sejmie! Przystępując do debaty w przedmiocie zmiany Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Sejm ma obowiązek rozważenia, czy projekt zmiany konstytucji jest zgodny z prawem Unii Europejskiej. Jak trafnie zauważyło Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, projekt zmiany konstytucji należy poddać ocenie z uwzględnieniem art. 49 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, a więc z punktu widzenia swobody przedsiębiorczości, art. 63 Traktatu o swobodzie przepływu kapitału oraz art. 345 traktatu, który określa zasady neutralności.

    Przy badaniu zgodności proponowanych zmian w konstytucji z prawem Unii Europejskiej, dotyczących swobody przepływu kapitału, należy mieć na uwadze okres przejściowy, który do tej swobody się odnosi i został zagwarantowany w traktacie akcesyjnym. Z przepisu tego wynika, że Polska może utrzymać w mocy przez okres 12 lat, licząc od dnia przystąpienia do Unii Europejskiej, zasady przewidziane w ustawie o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Okres przejściowy upływa 1 maja 2016 r. Można zatem przyjąć, że proponowane rozwiązanie, zarówno w konstytucji, a także w przyszłej ustawie, o której mowa w proponowanym art. 74a ust. 2, jeżeli będzie taka delegacja, nie będą sprzeczne z prawem Unii Europejskiej w tym okresie.

    Jak wynika z analizy przepisów art. 345 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, nie ingeruje się w zasady prawa własności w państwach członkowskich, zatem traktaty nie nakładają na państwa członkowskie obowiązku prywatyzacji i to ma decydujące znaczenie. Można zatem stwierdzić, że chociaż państwo nie powinno powoływać się na art. 345 w przypadkach uchylania się od ciążących na nim z mocy prawa Unii Europejskiej obowiązków, w tym przypadku chodzi o realizację podstawowych swobód, to należy podkreślić, że Unia Europejska nie nakłada na państwa członkowskie obowiązku prywatyzacji. Należy zgodzić się z poglądem wyrażonym w sprawie Essen, iż zakaz prywatyzacji stanowi nieuniknioną konsekwencję dokonania wyboru własności publicznej oraz idei zatrzymania własności w rękach publicznych.

    Należy podkreślić, że określona w art. 345 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej klauzula neutralności pozostawia w gestii państw członkowskich decyzję w sprawie prywatyzacji lasów i jej zakresu. Ponieważ projektowana zmiana w konstytucji nie dotyczy nabywania nieruchomości leśnych, których państwo nie zamierza prywatyzować, nie jest więc ona jako taka objęta unijnymi regulacjami dotyczącymi swobody przedsiębiorczości i przepływu kapitałów.

    Właściwie można by w tym miejscu zakończyć rozważania nad zgodnością proponowanych zmian w konstytucji z przepisami prawa unijnego - gdyż kolizji między nimi nie ma i nie może być - gdyby nie to, że projekt ustawy, do którego znajdujemy delegację w projekcie konstytucji, zmierza do wykluczenia możliwości przekształceń własnościowych lasów stanowiących własność Skarbu Państwa, jednakże z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. W przyszłej ustawie mają zostać określone także zasady gospodarowania lasami. Należy zatem mieć na uwadze, że z treści proponowanego przepisu przyszłej ustawy wynika obowiązek określenia rzeczywistego zakresu ograniczeń przekształceń własnościowych na poziomie ustawowym. Zatem materia przyszłej ustawy będzie podlegać ocenie pod kątem zgodności z prawem europejskim, a w szczególności przepływu kapitału. Oczywiście taka okoliczność nie wchodziłaby w grę, gdyby nie było tam żadnego odniesienia i żadnej możliwości, jeśli chodzi o prywatyzację, czyli tych wyjątków.

    Istnieją pełne podstawy do stwierdzenia, że ograniczenia swobód w zakresie korzystania przez obywateli Unii dotyczące możliwości nabywania własności lasów stanowiących własność Skarbu Państwa nie będą mogły być podstawą do stwierdzenia naruszenia prawa europejskiego przez Polskę, w sytuacji gdy regulacje i ograniczenia służą osiągnięciu celu leżącego tylko w interesie ogólnym, są właściwe dla zapewnienia realizacji tego celu oraz nie wykraczają poza zakres konieczny do jego osiągnięcia. Cel, który wskazujemy - umożliwienie prawidłowej gospodarki leśnej - leży niewątpliwie w interesie ogólnym.

    Wysoki Sejmie, autorzy przyszłego projektu ustawy, o której mowa w art. 74a ust. 2, muszą wnikliwie zbadać dopuszczalność wyjątków, szczególnie w odniesieniu do przepisów Unii Europejskiej. Sądzę, że w pracach nad zmianą Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej będzie możliwość rozważenia takich przypadków i ich precyzyjnego określenia.

    Wysoki Sejmie, w imieniu posłów wnioskodawców chciałbym również podkreślić, że nie ma żadnej wątpliwości, iż polskie lasy są dobrem wspólnym, że ich struktura jest powszechnie akceptowana, a zatem że stanowią one dziedzictwo narodowe będące trwałą własnością publiczną, niepodlegającą procesom przekształceń własnościowych. W polskim społeczeństwie panuje przekonanie, że dotychczasowe uregulowania prawne dotyczące statusu lasów są niewystarczające. Gdy zatem w sposób jednoznaczny chcemy określić ich status i na trwałe zagwarantować ochronę przed dokonującymi się w świecie przekształceniami własnościowymi, w tym komercjalizacją i prywatyzacją, wówczas nasza propozycja jest uzasadniona.

    W imieniu posłów wnioskodawców proszę Wysoki Sejm o poparcie projektu zmiany konstytucji i przystąpienie do dalszego procedowania. Wysoki Sejmie, pragnę w sposób jednoznaczny podkreślić, że dążymy do tego, aby konstytucja w sposób jednoznaczny wykluczyła jakąkolwiek możliwość przekształceń własnościowych, jeżeli chodzi o lasy, w tym również możliwość jakiejkolwiek sprzedaży. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)