5 i 6 punkt porządku dziennego:

  5. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk nr 2179).
  6. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy (druk nr 2181).

Poseł Elżbieta Rafalska:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Panie Ministrze! Coraz częściej do opinii publicznej docierają informacje o licznych przypadkach zabierania dzieci rodzicom z powodu ich trudnej sytuacji materialnej, z powodu biedy. Takie skargi docierają do rzecznika praw obywatelskich, rzecznika praw dziecka, naszych biur poselskich, szokują opinię publiczną, bo absurdalność takich decyzji wydaje się oczywista. Sądy ograniczają prawa rodzicielskie, bo czasami łatwiej jest zabrać dziecko, niż ponosić ryzyko niepowodzeń w czasem bardzo trudnych sytuacjach rodzinnych. Coraz częściej też z obawy o odpowiedzialność asekurują się pracownicy instytucji publicznych, pracownicy socjalni, wydają czasami opinie niesprawiedliwe i krzywdzące rodzinę, wyjątkowo surowe dla rodziny, często oderwane od życia, czasami zupełnie niewytłumaczalne.

    Muszę też przywołać jedną z regulacji, która dla rodziny także ma istotne znaczenie. Otóż wraz z wejściem w życie 1 sierpnia 2010 r. nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie wprowadzono też możliwość natychmiastowego odebrania dziecka w sytuacji bezpośredniego zagrożenia jego życia lub zdrowia przez pracownika socjalnego przy współpracy z Policją, lekarzem i pielęgniarką w sytuacji, w której dochodzi do przemocy w rodzinie. Otóż takich przypadków zabrania dziecka - to nie są przypadki związane bezpośrednio z jego sytuacją materialną - było w Polsce 500 w 2013 r. Pokazuje to, jak państwo ingeruje w rodzinę, która powinna być absolutnie autonomiczna.

    Inne dane też są alarmujące. Z dostępnych danych wynika - są to dane z powiatowych centrów pomocy rodzinie - że w grupie ponad 77 tys. dzieci przebywających w pieczy zastępczej w przypadku 1% dzieci jedną ze współistniejących przyczyn trudnej sytuacji życiowej rodzin, uzasadniających potrzebę interwencji, było właśnie ubóstwo. Daje to około 800 tys. takich przypadków.

    Natomiast, panie ministrze, z danych ministerstwa wynika, że skala problemu to osiem przypadków w 2012 r., w tym dwa przypadki, kiedy rodzina wyraziła zgodę na taką sytuację. To jest absolutnie niepełny i nieprawdziwy stan rzeczy - zapewnienia, że nieprawdziwe są sytuacje, że sąd rodzinny z powodu biedy zabiera dzieci rodzicom, a jedyną przesłanką, jaką sądy rodzinne stosują przy wydawaniu orzeczeń wszelkich decyzji, jest wyłącznie dobro dziecka. Wszyscy się zgodnie zarzekają, że względy socjalne, bieda absolutnie nie są przesłankami uzasadniającymi odebranie dzieci rodzinie biologicznej, że przesłanką jest zagrożenie życia i zdrowia. Środowisko sędziów rodzinnych zapewnia, że nie bieda jest właśnie tą praprzyczyną, tylko np. złe funkcjonowanie rodziny. To proszę powiedzieć, jak ma funkcjonować rodzina bez środków do życia i na podstawowe rzeczy, czynsz, podręczniki, żywność, rodzina z dziećmi, która może na chwilę znalazła się z powodu utraty pracy w trudnej sytuacji materialnej? Czy ta rodzina będzie doskonale funkcjonowała? Czy w następstwie tej trudnej sytuacji materialnej nie pojawią się inne trudności? Czy niewydolność opiekuńczo-wychowawcza nie może mieć związku z bardzo trudną sytuacją materialną, chociaż niekoniecznie zawsze będzie miała?

    Tak że to są sytuacje, które ukrywają nam rzeczywisty obraz skali zabierania dzieci z powodu trudnej sytuacji materialnej. Coraz częściej wykorzystuje się też kompetencje organów państwowych do odbierania dzieci z rodziny z powodu innych, słabo uzasadnionych powodów, długich nieobecności w szkole, bezrobocia rodziny. Nie mamy też tu pełnych danych. Jedne raporty, np. ministerstwa pracy, mówią o tym, że na mocy urzędniczych decyzji rozłączono ponad albo około 2 tys. dzieci w 2012 r. Odebranie dzieci w świetle prawa to oczywiście powinna być absolutna ostateczność. Tę pewność, że tak się dzieje, właśnie w paru ostatnich latach całkowicie straciliśmy. Pracownik socjalny, kurator, asystent rodziny - wszyscy powinni o tym pamiętać i wspierać rodzinę, a nie obawiać się własnej odpowiedzialności za to, co może w rodzinie się wydarzyć przed tym, zanim udzieliło się jej właściwej pomocy.

    Kilka danych dotyczących opieki instytucjonalnej. W 1996 r. na 1 tys. dzieci wskaźnik liczby dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wynosił 1,5. W 2011 r. na 1000 dzieci 3,5 umieszczonych było w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Czy to powód do chluby, że mamy coraz więcej placówek opiekuńczo-wychowawczych czy coraz więcej rodzin zastępczych? Była tu już mowa o głośnych sprawach. Sprawa Róży - w jej obronie stawało lokalne środowisko, dyrektor szkoły, opieka społeczna, sołtys, proboszcz, musiał interweniować rzecznik praw obywatelskich, rzecznik praw dziecka, wszystkie instytucje państwa, bo takie sytuacje jednak się w Polsce zdarzyły, i dopiero pomoc tych wszystkich stron pomogła w załatwieniu tej interwencji. 5-letnie dziecko z nadwagą, Suwałki, 17-letni samobójca, dziecko, którego rodzice nie mieli środków na lekarstwo. Proszę mi powiedzieć: Czy to jest sytuacja zagrożenia zdrowia i życia? Tak. Ale jaka jest przyczyna, że te leki nie zostały wykupione? Pierwotną przyczyną, praprzyczyną tej sytuacji jest absolutnie sytuacja materialna.

    A jaka jest sytuacja polskich dzieci? Koleżanka, pani poseł Sadurska mówiła, że bieda polska ma twarz polskich dzieci. Ja bez jakiegoś wielkiego patosu, bo to się nie nadaje do tego, żeby tym epatować, mówię, że bieda dzieci to jest wstyd państwa i wstyd dzisiejszych rządzących. Ale, proszę państwa, zabieranie dzieci z powodu biedy, jeżeli się tak zdarza i jeżeli o tym wiemy, to już jest po prostu hańba państwa. A mamy naprawdę ubogie polskie dzieci, bo na 8,9 mln dzieci w niedostatku żyje 1,4 mln, 500 tys. dzieci nie dojada, blisko 450 tys. nie ma podręczników, a 600 tys. polskich dzieci nie chodzi do dentysty, bo ich rodziców na to nie stać. To są ostatnie oficjalne dane GUS. O rodzinach wielodzietnych była tu już mowa. Każde kolejne dziecko pogłębia dramatyczną sytuację materialną rodziny. Cechą charakterystyczną polskiej biedy jest jej juwenilizacja, czyli ubóstwo rodzin wielodzietnych i bezrobocie młodego pokolenia. Pod względem statusu materialnego gorzej żyje się jedynie dzieciom z Meksyku i Turcji. Znacznie lepiej żyje się dzieciom w Czechach czy na Słowacji. Polskie dzieci mają najgorsze warunki mieszkaniowe. Nieprawdą jest, już nie będę tego rozwijać, że wydajemy za dużo na świadczenia społeczne. Nie jest to prawdą. Nieprawdą jest, że w Polsce zbyt dużo osób korzysta ze świadczeń i pomocy społecznej. To wszystko należałoby też zmienić, oprócz tych zmian, które proponowane są w nowelizacji.

    Nasza nowelizacja, nowelizacja Prawa i Sprawiedliwości, zawarta w druku nr 2179, proponuje zmiany, które są zawarte w art. 1. Zmiana 5 polega na tym, że w art. 109 w § 2 dodajemy pkt 4a, który mówi o tym, że trzeba zawiadomić jednostkę pomocy społecznej o potrzebie udzielenia rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy. W zmianie 6 w art. 111a mówimy, że pozbawienie władzy rodzicielskiej nie może nastąpić wyłącznie z powodu trwałej przeszkody niezawinionej przez rodziców, w tym z powodu ich trudnej sytuacji materialnej. Proponujemy również nowelizację art. 32 ustawy o pieczy zastępczej, gdzie mówimy, że umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej nie może nastąpić wyłącznie z powodu trwałej przeszkody niezawinionej przez rodziców, w tym zwłaszcza z powodu ich trudnej sytuacji materialnej. Nasza nowelizacja dotyczy jeszcze innych zmian, które mają pomóc w wyeliminowaniu pochopnego ograniczania i pozbawienia jednego z rodziców władzy rodzicielskiej. (Dzwonek) Ma ona zachęcić rodziców do zawierania porozumienia, wprowadzić opiekę naprzemienną, wprowadzić zasadę domicylu i doprowadzić do zagwarantowania opieki psychologicznej podczas przesłuchiwania dziecka.

    Obydwa projekty, zawarte w drukach nr 2179 i 2181, które wprowadzą zakaz zabierania dziecka w trudnej sytuacji materialnej albo ograniczenie w tym zakresie, absolutnie zasługują na dalsze procedowanie. Wnosimy o skierowanie tych projektów do dalszych prac w komisjach sejmowych. Dziękuję. (Oklaski)