19 punkt porządku dziennego:

Poseł Piotr Zgorzelski:

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Pani Minister! W imieniu Klubu Parlamentarnego Polskiego Stronnictwa Ludowego pragnę zabrać głos w sprawie informacji bieżącej dotyczącej kryzysu w finansach jednostek samorządu terytorialnego.

    Na podstawie ustawy o działach administracji rządowej minister finansów odpowiada za stan finansów publicznych w państwie, w tym za finansowanie samorządu terytorialnego. Jakie kroki podjął minister, by złagodzić obecny kryzys w finansach j.s.t., o którym mówią nie tylko organizacje samorządowe, ale także działy analityczne banków oraz eksperci w raporcie opracowanym na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego?

    Pani Marszałek! Organizacje samorządowe w Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego od 2008 r. alarmują o kryzysie finansów samorządowych. Wskazują, że w latach 2005-2011 nastąpiły liczne zmiany ustawowe, które spowodowały zmniejszenie dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego, przekazały nowe zadania albo rozszerzyły zakres dotychczasowych bez odpowiednich zmian w dochodach, wprowadziły inne zmiany w przepisach, w wyniku których nastąpiło zmniejszenie dochodów własnych j.s.t. Zmiany te nastąpiły w okresie wielkiego wysiłku inwestycyjnego gmin, powiatów, województw, związanego z wykorzystaniem przez Polskę funduszy europejskich. Z jednej strony skierowano do samorządów dodatkowe środki inwestycyjne, z drugiej jednak potrzebny był znaczny wkład własny, a często także inwestycje towarzyszące, które zapewniały lepsze wykorzystanie środków z projektów unijnych. W tym czasie nastąpił znaczny wzrost zadłużenia j.s.t., istotny w kontekście nowych limitów ustawowych.

    Wyraźny spadek dochodów własnych przy zwiększonych potrzebach lokalnych i regionalnych zburzył równowagę systemu finansów samorządowych przyjętego w ustawie z 2003 r. Spadek ten w okresie 2008-2011 zespół prof. Wojciecha Misiąga ocenia na 2,3% w cenach stałych, podczas gdy wcześniej system zapewniał stabilny wzrost. W cenach bieżących dochody własne wzrosły z 47,1 mld zł w roku 2004 do 74,1 mld zł w roku 2007, czyli nominalnie o 57%. W kolejnym 4-leciu wzrosły one w cenach bieżących z 78,3 mld w roku 2008 tylko do 83,7 mld w roku 2011, czyli nominalnie zaledwie o 7%. Największy spadek nastąpił w udziałach jednostek samorządu terytorialnego w podatkach PIT, co było skutkiem dwóch zmian w ustawie, z 16 listopada i 5 września 2007 r. Efekty tych zmian zostały określone w sprawozdaniach Ministerstwa Finansów z wykonania budżetów j.s.t. w latach 2009 i 2010. W roku 2009 wpływy j.s.t. z udziału w PIT spadły o 5,5% w stosunku do 2008 r. W roku 2010 wpływy j.s.t. z udziału w PIT spadły o 0,3% w stosunku do roku 2009. Sprawozdania z wykonania budżetu państwa z kolejnych lat podają dokładny skutek wprowadzenia ulgi prorodzinnej oraz szacunkowy skutek zmiany skali podatkowej. Ministerstwo Finansów, przytaczając te dane, podaje, że skutek ulgi prorodzinnej w roku 2008 wyniósł 5,4 mld, z czego 2,8 mld dotyczyło budżetu państwa, a 2,6 budżetów j.s.t. Skutek zmiany skali podatkowej w 2009 r. wyniósł 8,6 mld, z czego blisko 4,2 mld dotyczyło budżetów j.s.t. Przyjmując, że skutki te są co najmniej takie same w kolejnych latach, można oszacować łączny ubytek wynikający z nich na poziomie co najmniej 6,8 mld zł rocznie. Budżet centralny zrekompensował sobie swoje ubytki wzrostem VAT, akcyzy czy składki rentowej. O samorządach nie pomyślano. Co więcej, te rekompensaty to dla j.s.t. wzrost kosztów działania. Jeśli nie nastąpią zmiany, stan systemowej nierównowagi w samorządowej części finansów publicznych będzie się pogarszał, co nie tylko zahamuje rozwój lokalny i regionalny, ale także zagrozi realizacji zadań własnych gmin, powiatów i województw. Jeśli zmniejszenie inwestycji osiągnie poziom wynikający z aktualnych wieloletnich prognoz finansowych dotyczących j.s.t., to w skali roku wpływy budżetu państwa tylko z podatku VAT od inwestycji samorządowych zmniejszą się o około 5 mld zł, nie mówiąc o podatkach dochodowych.

    Strona samorządowa Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego informuje, że od 2008 r. minister finansów rozmawiał z jej przedstawicielami dwukrotnie, w tym nigdy na ten temat. Dziękuję bardzo.