20 punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności rzecznika praw obywatelskich za rok 2014 oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela (druk nr 3391) wraz ze stanowiskiem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (druk nr 3493).

Poseł Zofia Czernow:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Pani Rzecznik! Mam zaszczyt przedstawić stanowisko Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka w sprawie informacji o działalności rzecznika praw obywatelskich za rok 2014 oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela zawartej w druku nr 3391.

    Zgodnie z art. 212 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej rzecznik praw obywatelskich corocznie informuje Sejm o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Wykonując zapis konstytucji, rzecznik praw obywatelskich przedłożyła Sejmowi obszerną informację za 2014 r. zawartą w druku nr 3391. Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka na posiedzeniu w dniu 11 czerwca br. zapoznała się z informacją rzecznika.

    Rzecznik praw obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w konstytucji oraz innych aktach normatywnych. Każdy obywatel w myśl art. 80 konstytucji ma prawo wystąpienia do rzecznika praw obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Obywatele z tego prawa bardzo często korzystają. Pragnę przytoczyć kilka liczb, które charakteryzują z jednej strony skalę bezradności obywateli i poszukiwania przez nich pomocy u rzecznika, a z drugiej zaś ogromną pracę rzecznika i jego biura w rozpatrywaniu tych wniosków.

    W 2014 r. do biura rzecznika wpłynęło 57 000 wniosków, w tym w nowych sprawach wpłynęło 26 500 wniosków. Po raz pierwszy od lat zanotowano fakt ustabilizowania się liczby wpływających rocznie spraw. Nadal wysoki procent, ponad 50% wszystkich wniosków, stanowią wnioski obywateli, w wyniku których rzecznik pouczył wnioskodawców o przysługujących im środkach działania. Wskazuje to na niewątpliwie niski poziom wiedzy z zakresu prawa i konieczność zapewnienia powszechnej bezpłatnej pomocy prawnej, zwłaszcza dla najmniej zamożnej części społeczeństwa. W trakcie dyskusji na posiedzeniu komisji dużo uwagi poświęcono procedowanemu obecnie w Sejmie projektowi ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa. Ustawa ta wychodzi naprzeciw oczekiwaniom znacznej części naszego społeczeństwa, ale także postulatom pani rzecznik.

    W 2014 r. rzecznik skierowała 264 wystąpienia problemowe, w tym 128 wystąpień z wnioskiem o podjęcie inicjatywy prawodawczej, 19 wniosków do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności aktów normatywnych z konstytucją lub z innymi przepisami. Ponadto pani rzecznik przystąpiła do postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w 13 sprawach wszczętych w wyniku złożenia skargi konstytucyjnej przez inne podmioty. W sprawach indywidualnych rozstrzyganych przez sądy rzecznik wniosła do Sądu Najwyższego 57 skarg kasacyjnych od prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych. Natomiast w sprawach administracyjnych skierowała 12 skarg do wojewódzkich sądów administracyjnych oraz pięć skarg kasacyjnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

    W zakresie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela rzecznik podnosi szczególnie znaczenie dobrej legislacji, a więc prawidłowego tworzenia prawa, w tym obszarze nadal jest wiele do zrobienia. Problemem jest zakres i sposób pozyskiwania oraz gromadzenia informacji o obywatelach. Standardów konstytucyjnych nie spełniają niektóre przepisy ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia. Liczne skargi obywateli dotyczą nierespektowania konstytucyjnego prawa do ochrony zdrowia, a w szczególności dostępu pacjentów do leczenia oraz do leków.

    W obszarze ochrony praw konsumentów skargi obywateli dotyczyły głównie umów o świadczenie usług telekomunikacyjnych, bankowych czy ubezpieczeniowych zawieranych przez osoby starsze. Szereg skarg wskazywało na niedozwolone praktyki stosowane przez firmy windykacyjne, polegające na dochodzeniu wierzytelności przedawnionych, zastraszaniu dłużników, podawaniu fałszywych informacji o postępowaniu egzekucyjnym. Mimo wielu działań podejmowanych przez organy zapewniające należytą ochronę praw konsumentów nadal występują skargi na działalność przedsiębiorców dokonujących sprzedaży bezpośredniej na tzw. pokazach, podczas których towary sprzedawane są po zawyżonych cenach, stosowane są weksle in blanco w umowach zawieranych pośpiesznie przez niezorientowanych klientów.

    Znaczna liczba wniosków kierowanych do rzecznika dotyczyła zagadnień z zakresu prawa pracy. Rzecznik podejmowała m.in. działania na rzecz zwiększenia poziomu ochrony osób pozostających w zatrudnieniu niepracowniczym i uprawnień inspekcji pracy w tym zakresie. Także sprawy z zakresu zabezpieczenia społecznego, w tym szczególnie ustalanie wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych, zasady opłacania składek, były przedmiotem zainteresowania pani rzecznik.

    Wysoki Sejmie! Okres sprawozdawczy był siódmym rokiem działalności rzecznika jako krajowego mechanizmu prewencji, a więc organu wizytującego miejsca, gdzie przebywają osoby pozbawione wolności. W minionym roku przedstawiciele krajowego mechanizmu prewencji przeprowadzili 122 wizytacje prewencyjne w różnego rodzaju miejscach zatrzymań: zakładach karnych, aresztach śledczych, policyjnych izbach dziecka, domach pomocy społecznej i tym podobnych placówkach. Ustalenia z wizytacji pozwoliły na sformułowanie szeregu uwag z zakresu stanu przestrzegania praw osób pozbawionych wolności. Pragnę podkreślić wysoką skuteczność tych wizytacji. Poprawiła się, niewiele wprawdzie, ale jednak, sytuacja w zakresie sygnalizowanego przez panią rzecznik w ostatnich latach przeludnienia jednostek penitencjarnych, poprawę odnotowano także w zakresie częstotliwości kąpieli zapewnianych osadzonym. Rzecznik wskazuje także na nierozwiązaną kwestię likwidowania izb wytrzeźwień i przerzucania na Policję obowiązku i odpowiedzialności za opiekę nad osobami nietrzeźwymi, o czym już mówiono, do czego Policja nie jest przygotowana.

    W 2014 r. szczególną uwagę skupiono na funkcjonowaniu domów pomocy społecznej, a także opracowano raport o sytuacji osób tymczasowo aresztowanych oraz osadzonych w oddziałach terapeutycznych dla skazanych z zaburzeniami psychicznymi. Pani rzecznik szeroko omawiała również i ten problem.

    Zagadnienia równego traktowania i przeciwdziałania dyskryminacji były przedmiotem szczególnego zainteresowania pani rzecznik. Takie zjawiska jak przestępstwa z nienawiści, przeciwdziałanie antysemityzmowi, ochrona praw mniejszości romskiej, edukacja małoletnich cudzoziemców to problemy, które nadal występują w naszej rzeczywistości i wymagają dalszych działań. Coraz częściej pani rzecznik podejmowała sprawy z zakresu przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na wiek, trudnej sytuacji osób starszych na rynku finansowym, standardów opieki medycznej w domach pomocy społecznej czy opieki zdrowotnej dla seniorów. Nadal występuje konieczność przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć oraz przeciwdziałania przemocy wobec kobiet, naruszaniu ich godności, a także dyskryminacji ojców w sprawowaniu opieki nad dzieckiem.

    Szeroki zakres działalności rzecznika obejmował sprawy związane z monitorowaniem wdrażania postanowień konwencji oraz przeciwdziałaniem dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Osoby z niepełnosprawnościami w dalszym ciągu napotykają liczne bariery utrudniające udział w życiu społecznym. Szczególnie trudna jest ich sytuacja na otwartym rynku pracy. Rzecznik podejmowała w tej sprawie działania w celu zwiększenia zatrudnienia tych osób, szczególnie w urzędach administracji państwowej, gdzie najłatwiej znaleźć miejsca pracy dla osób z niepełnosprawnościami. W tej sprawie zwracała się o wsparcie do Unii Metropolii Polskich. Podnosiła kwestie zapewnienia osobom głuchym pomocy tłumacza podczas wizyty lekarskiej, a także utrudnień w korzystaniu z innych usług przez osoby niepełnosprawne.

    W okresie sprawozdawczym na uwagę zasługuje edukacja obywatelska prowadzona przez biuro rzecznika i panią rzecznik, w tym współpraca z mediami. W ramach działalności wydawniczej ukazało się 31 publikacji przedstawiających najbardziej aktualne problemy związane z działalnością rzecznika oraz komisji ekspertów przy rzeczniku praw obywatelskich. Pragnę tu podkreślić, że powstały liczne raporty na ważne tematy społeczne. Biuro rzecznika prowadziło liczne szkolenia różnych grup odbiorców, młodzieży gimnazjalnej, szkół średnich i studentów oraz dorosłych, warsztaty, seminaria, spotkania i konferencje naukowe.

    Nie sposób dziś wskazać na wszystkie zagadnienia, jakie były przedmiotem działań pani rzecznik i biura w minionym roku, zresztą pani rzecznik bardzo szeroko omówiła dzisiaj w sprawozdaniu te zagadnienia. Nie ma też takiej konieczności z mojej strony jako przedstawiciela komisji sprawiedliwości. Nie dokonano tego także na posiedzeniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, ograniczając się do spraw najważniejszych i budzących najwięcej wątpliwości oraz pilnych działań. Wśród nich jest sprawa mieszkańców spółdzielni mieszkaniowych, a więc zabezpieczenia opłat przed egzekucją, mieszkań zakładowych czy też sytuacji osób bezdomnych, o których bardzo szeroko mówiła pani rzecznik. Obszerna informacja w tej sprawie w sposób bardzo szczegółowy i wszechstronny przedstawiona została w sprawozdaniu pani rzecznik, jest powszechnie dostępna i była szeroko analizowana na posiedzeniu komisji.

    Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka po zapoznaniu się z informacją i szerokiej dyskusji bardzo wysoko oceniła pracę pani prof. Ireny Lipowicz, rzecznika praw obywatelskich, i jej biura w 2014 r. Na szczególne podkreślenie zasługuje ogromne zaangażowanie pani rzecznik w budowanie nowoczesnego państwa prawa, przestrzeganie wolności i praw człowieka, pochylanie się nad najbardziej indywidualnymi krzywdami ludzkimi, a także wysoka aktywność w działalności międzynarodowej. W imieniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka bardzo dziękuję pani rzecznik i składam na pani ręce podziękowania wszystkim pracownikom biura oraz ekspertom za ogromną pracę w 2014 r. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)