1 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka o przedstawionym przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i senackim projektach ustaw o zmianie ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (druki nr 1633, 2539 i 3074).

Poseł Sprawozdawca Zofia Czernow:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Panie Ministrze! Panie Prezesie! W imieniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie sprawozdanie komisji o przedstawionym przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i senackim projektach ustaw o zmianie ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, druki nr 1633, 2539 i 3074.

    Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przedłożył Sejmowi obszerny projekt nowelizacji ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, której głównymi celami są usprawnienie, uproszczenie i zapewnienie szybkości postępowania przed sądami administracyjnymi. Projekt wprowadza zmiany, które można określić jako reformę systemu sądowej kontroli administracji publicznej podjętą w wyniku analizy 10-letniego okresu funkcjonowania sądownictwa administracyjnego w Polsce. Celem zmian jest także uwzględnienie ustaleń Trybunału Konstytucyjnego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawach związanych z postępowaniem przed sądami administracyjnymi, a także wyeliminowanie rozbieżności w obecnym orzecznictwie sądowym dotyczącym wykładni przepisów o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

    Projekt ustawy wychodzi naprzeciw potrzebom obywateli, którzy oczekują coraz łatwiejszego dostępu do sądów administracyjnych oraz szybkiego uzyskiwania ostatecznych rozstrzygnięć w sprawach. Prawo do sądu traci bowiem na znaczeniu w sytuacji przewlekłego, długotrwałego postępowania, a strona w takiej sytuacji często jest bezradna i wątpi w rzetelność procesu.

    W zaproponowanych rozwiązaniach zmierza się do ograniczenia negatywnych zjawisk związanych z przewlekłością postępowania.

    Istotną zmianą jest poszerzenie kompetencji referendarzy sądowych oraz określenie trybu i sposobu wydawania zarządzeń przez referendarzy, co winno przyczynić się do zmniejszenia obciążenia sędziów pracą, przy jednoczesnym zagwarantowaniu należytego poziomu wykonywania zadań.

    W trakcie procesu legislacyjnego komisja pozytywnie rozpatrzyła wniosek rzecznika praw obywatelskich w sprawie tego projektu dotyczący rozszerzenia możliwości pełnienia funkcji pełnomocnika strony przez wstępnych, którzy spokrewnieni są ze stroną w stopniu drugim i trzecim. Stosowne zmiany wprowadzono do art. 35.

    Projekt zakłada zrównanie uprawnień doradców podatkowych i rzeczników patentowych z uprawnieniami adwokatów i radców prawnych w zakresie wnoszenia skarg kasacyjnych i uprawnień procesowych.

    Nowelizacja wprowadza możliwość zawieszenia z urzędu postępowania, w przypadku gdy rozstrzygnięcie sprawy zależeć będzie od innego toczącego się postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Stworzenie wyraźnej podstawy prawnej zawieszenia postępowania krajowego umożliwi uwzględnienie przez sąd wydający orzeczenie w sprawie poglądu dotyczącego wykładni przepisów prawa europejskiego, co przyczyni się do zwiększenia jednolitości orzecznictwa.

    Istotne znaczenie dla przyspieszenia postępowania będzie mieć przepis wprowadzający rozwiązanie nakazujące sądowi administracyjnemu umorzenie postępowania administracyjnego w przypadku uwzględnienia skargi na decyzję lub postanowienie przy jednoczesnym stwierdzeniu podstawy do takiego umorzenia. W obecnym stanie prawnym w takiej sytuacji sąd, uchylając zaskarżoną decyzję lub postanowienie, przekazuje sprawę organowi w celu wydania orzeczenia umarzającego postępowanie administracyjne, co niepotrzebnie wydłuża postępowanie.

    Nowelizacja wprowadza możliwość powierzenia sądom administracyjnym w określonych przypadkach merytorycznego orzekania, a nie tylko ograniczania się do uchylenia zaskarżonego aktu. Przepis ten przyznaje sądom administracyjnym kompetencję do określenia w wyroku uwzględniającym skargę sposobu załatwienia sprawy, a nawet przyszłego rozstrzygnięcia, jeżeli uzasadniają to okoliczności sprawy. Celem proponowanej zmiany jest przyznanie sądowi uprawnienia w kwestii zobowiązania organu do wydania decyzji lub postanowienia o wskazanym rozstrzygnięciu w określonym przez sąd terminie. Nowa regulacja winna przynieść poprawę efektywności i sprawności postępowania, a tym samym pozwoli zdecydowanie szybciej uzyskać przez skarżącego merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Zapobiega ona także przypadkom niewykonania wytycznych sądu, co, niestety, ma miejsce w praktyce. W przypadku niewydania decyzji lub postanowienia o wskazanym rozstrzygnięciu w określonym przez sąd terminie strona będzie mogła wnieść skargę, żądając wydania orzeczenia stwierdzającego istnienie lub nieistnienie uprawnienia lub obowiązku, a także wymierzenia organowi grzywny.

    Nowym rozwiązaniem jest też możliwość zasądzenia przez sąd od organu na rzecz skarżącego sumy pieniężnej jako zadośćuczynienia za niewykonanie wyroku. Podkreślić należy, że zmiany zawarte w art. 145a nie zmierzają do zmiany reguły, jaką jest orzekanie przez sąd administracyjny w sposób kasatoryjny, lecz stanowią wyjątek od tej reguły do zastosowania w określonych w przepisach sytuacjach.

    Senacki projekt ustawy ma na celu uwzględnienie skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z lipca 2013 r. Projekt wprowadza uregulowania dotyczące określenia terminu do wniesienia skargi kasacyjnej w przypadku wystąpienia przez stronę z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika w ramach prawa pomocy, określenia terminu do wniesienia skargi kasacyjnej w przypadku sporządzenia przez ustanowionego pełnomocnika opinii o braku podstaw do wniesienia takiej skargi, a także doprecyzowania trybu wyznaczania pełnomocnika w związku z przyznaniem stronie prawa pomocy. Projekt ten zawiera rozwiązania usuwające problemy realnie istniejące w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Kwestie te wymagają uregulowania z uwagi na potrzebę ochrony praw strony postępowania nieposiadającej wystarczających środków do zapewnienia sobie pomocy profesjonalnego pełnomocnika z wyboru.

    Przedłożony Wysokiej Izbie tekst sprawozdania komisji jest efektem szczegółowych, wnikliwych i długo trwających prac w podkomisji, a następnie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka przy szerokim udziale przedstawicieli wnioskodawcy, prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz innych zainteresowanych stron, a także wykorzystania zleconych opinii. Sprawność, efektywność i rzetelność postępowań sądowoadministracyjnych jako narzędzi kontroli prawidłowości działania organów administracji publicznej są niezbędnymi warunkami budowania zaufania do instytucji prawa. Nowelizacja ta ma bardzo ważne znaczenie dla budowania tego zaufania. Ustawa wchodzi w życie po upływie trzech miesięcy od dnia jej ogłoszenia. W imieniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka rekomenduję Wysokiej Izbie uchwalenie tej ustawy. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)