22 punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności rzecznika praw obywatelskich za rok 2013 oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela (druk nr 2274) wraz ze stanowiskiem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (druk nr 2458).

Poseł Zofia Czernow:

    Panie Marszałku! Pani Rzecznik! Panowie Ministrowie! Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt przedstawić stanowisko Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka w sprawie informacji o działalności rzecznika praw obywatelskich za rok 2013 oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela, druki nr 2274 i 2458.

    Zgodnie z art. 212 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej rzecznik praw obywatelskich corocznie informuje Sejm o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Wykonując zapis konstytucji, rzecznik praw obywatelskich przedłożyła Sejmowi bardzo szczegółową, szeroką i wszechstronną informację za 2013 r. zawartą w druku nr 2274. Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka na posiedzeniu w dniu 5 czerwca 2014 r. zapoznała się z informacją rzecznika.

    Rzecznik praw obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz innych aktach normatywnych. Każdy obywatel w myśl konstytucji ma prawo wystąpienia do rzecznika praw obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swojej wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

    Podkreślić należy, że każdego roku szybko rośnie liczba wniosków kierowanych przez obywateli do rzecznika. Pragnę przytoczyć kilka liczb, które charakteryzują z jednej strony skalę bezradności obywateli i poszukiwania przez nich pomocy u rzecznika, a z drugiej zaś - ogromną pracę rzecznika i jego biura w rozpatrywaniu tych wniosków.

    W 2013 r. wpłynęło do biura rzecznika ogółem 70 tys. wniosków, co stanowi wzrost o 12% w porównaniu z rokiem poprzednim. W sprawach nowych wpłynęło aż 35 300 wniosków, co stanowi wzrost o 22% w porównaniu z analogicznym okresem poprzednim. W okresie sprawozdawczym rozpatrzono 42 430 spraw, tj. o 30% więcej aniżeli w roku poprzednim, z których blisko 20 tys. zostało podjętych do prowadzenia w trybie ustawy o rzeczniku praw obywatelskich z uwagi na to, że wskazywały na możliwość naruszenia praw lub wolności osobistych. Nadal wysoki poziom, sięgający ok. 47%, osiąga liczba wniosków obywateli, w przypadku których rzecznik pouczył wnioskodawców o przysługujących im środkach działania. Wskazuje to niewątpliwie na utrzymujący się niski stan świadomości prawnej obywateli i niewystarczające działania edukacyjne. Świadczy to także o tym - o czym dosyć szeroko mówiła pani rzecznik - że w dalszym ciągu nie funkcjonuje powszechny system bezpłatnej pomocy prawnej, dlatego też wiele osób, które zgłaszają się do rzecznika, poszukuje informacji, w jaki sposób i gdzie mogą załatwić swoje sprawy. Komisja podzieliła pogląd, że konieczne jest pilne podjęcie działań zapewniających zwłaszcza osobom ubogim bezpłatną pomoc prawną lub rozszerzenie zakresu działania rzecznika i wyposażenie go w odpowiednie środki, w tym finansowe, do pełnienia tej funkcji w szerszym zakresie.

    W 2013 r. rzecznik skierowała 281 wystąpień problemowych, w tym 143 wystąpienia z wnioskiem o podjęcie inicjatywy prawodawczej. Rzecznik korzystała ze swoich uprawnień procesowych, których celem jest podważenie obowiązywania aktu normatywnego. Od lat rzecznik podnosi szczególne znaczenie dobrej legislacji, a więc prawidłowego tworzenia prawa. W tym obszarze nadal jest wiele do zrobienia. Na ten temat już wiele dziś słyszeliśmy. Zjawiska zaniechań legislacyjnych, niedochowywania terminów wynikających z prawa unijnego czy opóźnień w wydawaniu przez właściwych ministrów aktów wykonawczych w zakreślonym przez ustawodawcę terminie są często powtarzającymi się sytuacjami.

    Istotnym problemem, który rzecznik szczególnie podkreśla w informacji za 2013 r., jest funkcjonowanie instytucji wysłuchania publicznego, która obecnie nie ma szerokiego zastosowania w praktyce parlamentarnej. Konieczne jest ustanowienie jasnych i przejrzystych procedur regulujących tę kwestię. Przewlekłość postępowań sądowych w wielu przypadkach spowodowana jest długotrwałym oczekiwaniem na sporządzenie opinii przez biegłych. Problemem jest także brak sprawnego funkcjonowania instytucji lekarzy sądowych. Podczas dyskusji na posiedzeniu komisji sprawa dobrej legislacji i wnioski pani rzecznik w tym zakresie nie budziły żadnych wątpliwości.

    Należy zauważyć, że podnoszone w informacji jako pilne wnioski dotyczące takich spraw jak zmiany Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w kierunku przyznania wstępnym strony, którzy spokrewnieni są w stopniu drugim i trzecim, prawa do jej reprezentowania w postępowaniu sądowoadministracyjnym czy też wprowadzenia dodatkowej ochrony prawnej osób niepełnosprawnych będących dłużnikami poprzez wyłączenie spod egzekucji sprzętu rehabilitacyjnego i innych urządzeń są na końcowym etapie procedury legislacyjnej. Są to dobre przykłady współpracy komisji z rzecznikiem praw obywatelskich. Komisja uznała jednak za konieczne rozszerzenie tej współpracy. Chodzi tu także o problematykę dotyczącą budżetu rzecznika praw obywatelskich i wszystkich spraw związanych z niewystarczającą ilością środków finansowych, o czym mówiła przed chwilą pani rzecznik.

    W obszarze ochrony praw konsumentów skargi obywateli dotyczyły głównie umów o świadczenie usług telekomunikacyjnych, bankowych czy ubezpieczeniowych zawieranych przez osoby starsze. Szereg skarg wskazywał na niedozwolone praktyki stosowane przez firmy windykacyjne, polegające na dochodzeniu wierzytelności przedawnionych, zastraszaniu dłużników, podawaniu fałszywych informacji o postępowaniu egzekucyjnym.

    Ochrona praw osób niepełnosprawnych, mimo wprowadzenia wielu pozytywnych zmian, wymaga dalszych działań na rzecz poprawy ich sytuacji. Niezbędne są zmiany w zakresie przepisów Kodeksu cywilnego i funkcjonującej od lat koncepcji ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego wraz z uporządkowaniem kwestii reprezentacji praw takich osób w sprawach kluczowych dla ich funkcjonowania. Także obsługa osób głuchych w urzędach i instytucjach publicznych jest przedmiotem licznych skarg tego środowiska. Rzecznik zleciła badania antydyskryminacyjne w tym zakresie, których wyniki w niedługim czasie pokażą faktyczny obraz sytuacji.

    Okres sprawozdawczy był szóstym rokiem działalności rzecznika jako Krajowego Mechanizmu Prewencji, a więc organu wizytującego miejsca, gdzie przebywają osoby pozbawione wolności. To bardzo ważne zadanie, także międzynarodowe. W minionym roku przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji przeprowadzili 124 wizytacje prewencyjne w różnego rodzaju miejscach zatrzymań: w zakładach karnych, aresztach śledczych, zakładach poprawczych, izbach wytrzeźwień itp. Największe problemy to przeludnienie jednostek penitencjarnych, niewystarczająca częstotliwość zabiegów higienicznych osadzonych mężczyzn, potrzeby remontowe oddziałów mieszkalnych, brak zabudowy kącików sanitarnych itp. W odniesieniu do jednostek dla nieletnich Krajowy Mechanizm Prewencji wskazuje na konieczność prac nad nową ustawą o nieletnich, w tym w szczególności regulacją ustawową takich problemów jak kontrola osobista, stosowanie monitoringu wizyjnego, karanie nieletnich. Rzecznik wskazuje na nierozwiązaną kwestię likwidowania izb wytrzeźwień i przerzucania na policję obowiązku i odpowiedzialności za opiekę nad osobami nietrzeźwymi, do czego policja nie jest przygotowana.

    Zagadnienia równego traktowania i przeciwdziałania dyskryminacji były przedmiotem szczególnego zainteresowania rzecznika. Takie zjawiska jak przestępstwa z nienawiści, przeciwdziałanie antysemityzmowi, ochrona praw mniejszości romskiej, edukacja małoletnich cudzoziemców to problemy, które nadal występują w naszej rzeczywistości i wymagają wielu działań różnych instytucji. Coraz częściej rzecznik podejmowała sprawy z zakresu przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na wiek, trudnej sytuacji osób starszych na rynku finansowym, standardów opieki medycznej w domach pomocy społecznej, opieki zdrowotnej dla seniorów. Nadal występuje konieczność przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć oraz dyskryminacji ojców w sprawowaniu opieki nad dzieckiem.

    W okresie sprawozdawczym na uwagę zasługuje edukacja obywatelska prowadzona przez rzecznika, w tym współpraca z organizacjami pozarządowymi. W ramach działalności wydawniczej ukazały się 23 publikacje ilustrujące najbardziej aktualne problemy, problemy związane z działalnością rzecznika oraz komisji ekspertów przy rzeczniku praw obywatelskich. Biuro rzecznika prowadziło liczne szkolenia różnych grup odbiorców: młodzieży gimnazjalnej, szkół średnich i studentów, a także dorosłych.

    Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka wysoko oceniła pracę pani profesor Ireny Lipowicz - rzecznika praw obywatelskich, zastępców i biura. Na szczególne podkreślenie zasługuje wielkie zaangażowanie pani rzecznik w budowanie nowoczesnego państwa prawa, wieloaspektowość działań, w tym działalność międzynarodowa. Komisja Europejska w opublikowanym raporcie antykorupcyjnym w 28 krajach członkowskich wskazuje działania rzecznika praw obywatelskich jako pozytywne przykłady walki z korupcją. W ocenie Komisji Europejskiej rzecznik praw obywatelskich jest niezależnym organem, który wzmacnia standardy życia publicznego w Polsce. To bardzo ważne oceny.

    W imieniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka bardzo dziękuję pani profesor i wszystkim współpracownikom za pracę wykonaną w 2013 r. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)