Poseł Piotr Pyzik:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! 25 maja w lasach Smolnicy pod Gliwicami odbędzie się organizowany przez pana leśniczego Piotra Kulczyna bieg konny na orientację pod nazwą ˝Kawaleryjka 2013 - upamiętnienie 150. rocznicy powstania styczniowego, kampania Edmunda Różyckiego, bitwa pod Salichą˝. Celem tego wydarzenia jest upamiętnienie 150. rocznicy powstania styczniowego, a w szczególności kampanii wołyńskiej gen. brygady Edmunda Różyckiego i bitwy pod Salichą, stoczonej pomiędzy jazdą polską a rosyjskimi oddziałami karnymi kpt. Łomonosowa. Było to jedno z błyskotliwych zwycięstw oręża polskiego.

    Przybliżając sylwetkę gen. brygady Edmunda Różyckiego, należy stwierdzić, że syn ziemi wołyńskiej, bo urodził się 16 sierpnia 1827 r. w Agatówce pod Berdyczowem, był wierny tradycji swojego ojca, tradycji powstańczej, gdyż Karol Różycki, ojciec Edmunda, był nie tylko oficerem napoleońskim, ale również uczestnikiem powstania listopadowego. Edmund Różycki dołącza do powstania styczniowego i pełni tam funkcję naczelnika Wydziału Prowincjonalnego Rusi, podporządkowanego Komitetowi Centralnemu Narodowemu, ale również staje się dowódcą najliczniejszego i opromienionego najliczniejszymi zwycięstwami oddziału wojskowego, jaki utworzył się na ziemiach ukraińskich, a przeszedł do historii pod nazwą Jazdy Wołyńskiej. Dzięki wspomnianej kampanii wołyńskiej, jak również m.in. bitwie pod Salichą można powiedzieć, że Edmund Różycki znalazł się w panteonie bohaterów walk o niepodległość XIX w. na równi z generałem Dwernickim, zwycięzcą spod Stoczka z 1831 r., czy Michałem Heydenreichem, pseudonim Kruk, który rozbił Rosjan pod Chruśliną i Żyrzynem.

    Co do samej bitwy źródła opisują ją w sposób następujący. Oddział Różyckiego, liczący w tym momencie 260 osób (5 szwadronów, z czego 3 niekompletne), spędził noc w Medwedówce Starej, a następnego dnia ruszył traktem prowadzącym ze Starego Konstantynowa w stronę Jampola. Siły nieprzyjaciela były 3-krotnie większe i wynosiły 3 roty piechoty oraz 120-osobowy oddział Kozaków, w sumie około 720 osób. Tak doszło do pamiętnej bitwy pod Salichą, jednego z najbardziej błyskotliwych zwycięstw w kampanii Różyckiego i całego powstania styczniowego. Był 26 maja 1863 r. Różycki, zorientowawszy się w sytuacji, przyspieszył kroku, by dotrzeć do znajdującego się we wsi mostu, zanim uczynią do Kozacy. Przeszedł wieś, skierował się na północ w stronę Jampola, a następnie zwrócił oddział na południe w taki sposób, że lewą flankę oparł o błotnisty wąwóz. Tymczasem rosyjscy tyralierzy zbliżyli się na odległość strzału i otworzyli ogień. Różycki uformował oddział w dwa szeregi, po dwa szwadrony w każdym, i rozpoczął szarżę. Tak jak pod Samosierrą kawaleria pędziła pod gradem kul, mając jednak na wyposażeniu przede wszystkim piekielne lance. Broń ta, mimo że wydawała się przestarzała, świetnie przysłużyła się w bitwie - Polacy wyrąbali sobie drogę przez kolumny rosyjskie na drugą ich stronę. Wielu Rosjan poległo tego dnia, łącznie z dowódcą kapitanem Łomonosowem. Ci, którzy przeżyli, uciekali w popłochu.

    Po tym decydującym natarciu w pobliżu pola walki pojawiły się jeszcze 3 rosyjskie roty, ale widząc ogrom zniszczeń, nie ośmieliły się podejść. Droga do granicy galicyjskiej była otwarta. Oddział Różyckiego przekroczył ją w dwa dni później w miejscowości Szczęsnówka i tam uległ rozwiązaniu.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Jakkolwiek kampania Różyckiego nie przyniosła Polsce upragnionej niepodległości, znaczenie jej było ogromne. Jazda Wołyńska dosłownie schodziła ze sceny niepokonana, stoczywszy 8 potyczek, z których bitwa pod Salichą ze względu na wielkość i przewagę wojsk nieprzyjacielskich weszła do historii powstania styczniowego na równi ze starciami pod Chruśliną czy Żyrzynem. Wpisują się one w szeroki kontekst walki z rosyjską okupacją, stanowiąc dla przyszłych pokoleń wzór męstwa i odwagi. Dziękuję. (Oklaski)