5 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o likwidacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (druk nr 606).

Poseł Tomasz Kamiński:

    Dziękuję.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! W imieniu grupy posłów Sojuszu Lewicy Demokratycznej pragnę przedstawić Wysokiej Izbie projekt ustawy o likwidacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zawarty w druku nr 606.

    (Poseł Marzena Machałek: To przeciwko Polsce!)

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Omawiany projekt ustawy zawiera 68 artykułów pogrupowanych w pięciu rozdziałach - rozdział 1: Przepisy ogólne, rozdział 2: Archiwum obywatelskie, rozdział 3: Śledztwa w sprawach o zbrodnie nazistowskie, komunistyczne, przeciwko pokojowi, ludzkości i wojenne, rozdział 4: Działania w zakresie edukacji publicznej, rozdział 5: Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe.

    III Rzeczpospolita, Wysoki Sejmie, trwa już ponad 20 lat. Jest to dostatecznie długi okres, pozwalający na ocenę człowieka. Najwyższy czas na zakończenie rozliczeń z okresu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Jeśli ktoś w czasach PRL popełnił przestępstwa, to powinien odpowiadać na zasadach określonych przez Kodeks karny i Kodeks postępowania karnego. Od ścigania przestępstw jest prokuratura, od wymierzania sprawiedliwości - niezawisłe sądy. Reszta powinna być pozostawiona historykom.

    Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu jest bodaj jedyną tego typu instytucją w skali Europy, która łączy funkcje badawczo-edukacyjne i prokuratorskie. Pomieszanie dwóch porządków i dwóch paradygmatów dochodzenia do prawdy o człowieku, a więc prawnego i historycznego, prowadzi do sytuacji paradoksalnych: ta sama osoba w świetle orzeczenia sądu może nie być tajnym współpracownikiem organów bezpieczeństwa PRL, ale być nim może wedle opinii Instytutu Pamięci Narodowej.

    Przykład traktowania przez Instytut Pamięci Narodowej byłego prezydenta Rzeczypospolitej Lecha Wałęsy jest przykładem szczególnie odrażającym i szkodzącym wizerunkowi Polski w świecie. W ostatnich latach IPN wykorzystywany był wielokrotnie instrumentalnie do celów politycznych. Kosztowne śledztwa prowadzone przez IPN, służące coraz częściej sensacji, budzą sprzeciw wielu historyków.

    (Poseł Krystyna Pawłowicz: Histeryków.)

    Zdaniem projektodawców wszystkie zadania, jakie ma realizować IPN, w demokratycznym państwie prawnym, jakim jest Rzeczpospolita Polska, winny być realizowane przez odpowiednie organy państwowe. Badania nad historią najnowszą prowadzić powinny akademickie placówki naukowe. Archiwalia byłych służb bezpieczeństwa PRL powinny się znaleźć w Archiwum Akt Nowych i być dostępne na ogólnie obowiązujących w archiwistyce zasadach. Po zlikwidowaniu IPN (o czym mówi art. 2 projektu ustawy) oraz zniesieniu obowiązku składania oświadczeń lustracyjnych (art. 3 omawianego projektu ustawy) zadania i kompetencje dotychczas wykonywane przez Instytut Pamięci Narodowej w zakresie ewidencjonowania, gromadzenia, przechowywania, opracowywania, zabezpieczania, udostępniania i publikowania dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, a także III Rzeszy Niemieckiej i ZSRR oraz w zakresie ochrony danych osobowych staną się zadaniami realizowanymi przez naczelnego dyrektora archiwów państwowych, zaś zadania i kompetencje z zakresu ścigania przestępstw, o których wyżej mowa, staną się zadaniami prokuratury. Nadto prowadzenie działań w zakresie edukacji publicznej - po wejściu w życie ustawy - stałoby się zadaniami realizowanymi przez ministra do spraw kultury i dziedzictwa narodowego.

    (Poseł Krystyna Pawłowicz: Rosja.)

    Śledztwa w sprawach o zbrodnie wskazane w projekcie w art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a wszczynane i prowadzone byłyby przez właściwe biuro Prokuratury Generalnej lub wydział wskazanej przez prokuratora generalnego prokuratury apelacyjnej. Projekt ustawy reguluje także postępowanie w sprawach udostępniania dokumentów znajdujących się w utworzonym archiwum obywatelskim, zasady prowadzenia przez prokuraturę śledztw w przedmiotowych sprawach, a także działania ministra do spraw kultury i dziedzictwa narodowego w zakresie edukacji publicznej.

    W związku z likwidacją Instytutu Pamięci Narodowej oraz postępowania lustracyjnego istnieje także potrzeba dokonania zmian w wielu innych ustawach, co zawarto w art. 33-68 projektu ustawy.

    Jak stwierdzono powyżej, upłynęło już ponad 20 lat od przemian systemowych w Polsce i prawie 14 lat od uchwalenia przez Sejm ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Był to więc wystarczająco długi okres na wykrycie i ukaranie osób objętych jej zakresem podmiotowym i przedmiotowym. Była to ustawa o charakterze czasowym. Jednakże po upływie wskazanego okresu nie ma potrzeby utrzymywania nadzwyczajnego ustawodawstwa, skoro funkcjonują organy takie jak prokuratura, archiwa państwowe czy właściwe ministerstwa, które mogą kontynuować dotychczasowe działania IPN polegające na ściganiu i karaniu przestępców. Tak uczyniono w innych krajach, w których obowiązywała także tzw. demokracja ludowa. Nadto należy podkreślić, że nie ma żadnego zagrożenia, iż funkcjonujące organy państwa, prokuratura, ministerstwa, doprowadzą do wypaczenia idei rozliczeniowej. W takiej sytuacji skutki społeczne jak i gospodarcze oraz prawne będą tylko pozytywne, gdyż nastąpi zakończenie okresu rozliczeń i rozpoczęcie normalnego funkcjonowania państwa i społeczeństwa.

    Likwidacja IPN dałaby już po roku wymierne oszczędności dla budżetu. Obecnie corocznie utrzymanie IPN kosztuje budżet państwa ponad 200 mln zł, a, jak oceniamy, po tych 14 latach to już ponad 2 mld zł. Jak wskazano wcześniej, jego działania mogą być bez żadnych perturbacji zastąpione przez prokuraturę oraz archiwa państwowe i ministra do spraw kultury i dziedzictwa narodowego w ramach posiadanych przez te organy środków lub w niewielkim stopniu zwiększonych. Oczywiście na początku będą koszty związane z likwidacją IPN i postępowania lustracyjnego, ale w krótkim czasie oszczędności przeważą nad tymi kosztami. Należy także zwrócić uwagę na oszczędności związane z przeniesieniem prokuratorów z IPN do prokuratury powszechnej. Dane dotyczące obciążeń prokuratorów z pionu lustracyjnego i prokuratorów prokuratury powszechnej są dla tych pierwszych, z pionu lustracyjnego, bardzo negatywne. Zdaniem projektodawców zaoszczędzone środki finansowe należy przeznaczyć między innymi na granty na badania historii najnowszej, rozdzielane między liczne akademickie ośrodki badawcze. To zapewniłoby przy okazji pluralizm postaw i opcji politycznych i metodologicznych badaczy.

    W art. 34 ust. 1 projekt ustawy upoważnia Radę Ministrów do wydania rozporządzenia wykonawczego w sprawie sposobu i trybu udostępniania materiałów archiwalnych. Ponieważ przedmiot sprawy jest w obowiązującym stanie prawnym regulowany przez przepis art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, zaś poza wykreśleniem z niego zapisu o archiwum wyodrębnionym IPN będzie on w całości inkorporowany do nowego stanu prawnego, przeto wnioskodawcy postulują wydanie rozporządzenia o identycznej treści. Oznacza to, że obowiązujące rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 2011 r. w sprawie sposobu i trybu udostępniania materiałów archiwalnych znajdujących się w archiwach wyodrębnionych będzie w całości utrzymane, z wyjątkiem wykreślenia w § 1 wyrazów ˝z wyłączeniem archiwum wyodrębnionego Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu˝. Z ostrożności wnioskodawcy przedstawiają założenia, w oparciu o które Rada Ministrów wyda wymienione rozporządzenie. Rozporządzenie musi zawierać zasady udostępniania materiałów archiwalnych zainteresowanym oraz przekazywania im informacji zawartych w tych materiałach, udostępniania materiałów osobom fizycznym do celów własnych oraz zawierających dane osób trzecich, zgłaszania przez osoby zainteresowane wniosków o udostępnienie materiałów, w tym materiałów stanowiących tajemnice prawnie chronione, udostępniania materiałów, od których wytworzenia nie upłynęło 30 lat, sporządzania środków ewidencyjno-informacyjnych dla materiałów archiwalnych, określania uprawnień osoby kierującej archiwum, ograniczeń udostępniania materiałów archiwalnych, w tym dokonywania reprodukcji, numeracji stron lub kart materiałów oryginalnych, wyłączania lub cofania zgody na korzystanie z materiałów przez niektóre osoby w określonych warunkach, a także wnoszenia opłat przez zainteresowanego w przypadku ponoszenia przez archiwum dodatkowych kosztów związanych z udostępnianiem materiałów archiwalnych.

    Projekt ustawy nie był poddany konsultacjom społecznym. Jak wyżej wskazano, nie pociąga on za sobą konieczności poniesienia wydatków budżetowych. Wnioskodawcy oświadczają, że przedmiot projektowanej ustawy nie jest objęty prawem europejskim.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedstawiany projekt ustawy idzie w kierunku oto takim, aby historią zajmowali się historycy, ściganiem przestępców i zbrodniarzy - organy do tego mające prawo, a więc prokuratura, a sądzeniem - sądy. Za publiczną edukację historyczną odpowiadałby właściwy minister.

    W imieniu posłów Sojuszu Lewicy Demokratycznej bardzo proszę Wysoką Izbę o dalszą pracę nad omawianym projektem ustawy. Dziękuję. (Oklaski)

    (Poseł Anna Paluch: Absolutnie na to nie zasługuje.)