Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację pani poseł Izabeli Leszczyny z dnia 10 maja 2012 r. w sprawie sytuacji kurateli sądowej w Polsce, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Ministerstwo Sprawiedliwości dostrzega rolę zawodowych kuratorów sądowych w realizacji podstawowych zadań państwa, polegających na zapewnieniu i podniesieniu poziomu bezpieczeństwa obywateli oraz ograniczeniu liczby rodzin dysfunkcyjnych. Jednym ze sposobów służących osiągnięciu zakładanych celów jest stworzenie nowoczesnych służb nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń sądów karnych oraz sądów rodzinnych i nieletnich. Resort sprawiedliwości liczy się przy tym ze zdaniem przedstawicieli kuratorów, niemniej nie wszystkie postulaty tej grupy zawodowej odpowiadają rzeczywistym potrzebom i możliwościom zakładanej polityki państwa w powyższych dziedzinach.
Odnosząc się do szczegółowych kwestii poruszonych w interpelacji pani poseł, podkreślić należy, że Ministerstwo Sprawiedliwości stara się zapewnić systematyczny wzrost limitu etatów kuratorskich. Dla zobrazowania powyższej tezy przytoczyć należy dane statystyczne. Limit etatów dla zawodowych kuratorów sądowych wynosił w roku 2000 - 3761, natomiast obecnie 5203 etaty. Liczba etatów na przestrzeni lat 2000-2011 wzrosła zatem o 1442, co stanowi około 40-procentowy wzrost. W konsekwencji liczba etatów kuratorów sądowych wzrastała systematycznie oraz proporcjonalnie do liczby spraw wpływających do zespołów kuratorskiej służby sądowej. Podkreślić należy, że w żadnej innej grupie zawodowej pracowników szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości wzrost liczby etatów nie był tak znaczny i adekwatny do liczby powierzanych im spraw. Dotyczy to przede wszystkim sędziów sądów powszechnych i prokuratorów, których liczba na przestrzeni lat 2000-2011 wzrosła jedynie nieznacznie pomimo lawinowego wzrostu liczby spraw w sądach i prokuraturach. Na tym tle kuratorzy sądowi mogą być postrzegani jako uprzywilejowana grupa zawodowa.
Dodać należy, że jeśli chodzi o wpływ spraw do zespołów kuratorskiej służby sądowej działających przy sądach rejonowych obserwujemy w ostatnim okresie (w latach 2007-2011) pewną stabilizację, której odpowiada stabilny limit etatów kuratorskich wynoszący, jak już wspomniano - łącznie dla kurateli rodzinnej oraz kurateli dla dorosłych - 5203 etaty. Dodatkowo kuratorów zawodowych wspiera 31 286 kuratorów społecznych wykonujących, w ramach powierzonych im dozorów i nadzorów, niejednokrotnie trudniejsze zadania niż kuratorzy zawodowi.
Stałej tendencji do utrzymywania się stabilnego obciążenia pracą kuratorów nie zmienia fakt wprowadzenia do polskiego prawa nowych instytucji, w szczególności dozoru elektronicznego, polegającego na pozostawieniu skazanego sprawcy przestępstwa na wolności i poddaniu go kontroli wykonywanej za pomocą specjalnego systemu elektronicznego. Liczba spraw w systemie dozoru elektronicznego wynosi obecnie około 3000. Porównując to z liczbą zawodowych kuratorów sądowych dla dorosłych, wynoszącą 3138, oraz kuratorów społecznych - 18 043, liczba spraw w Systemie Dozoru Elektronicznego przypadająca na kuratora sądowego nie jest duża, zważywszy, że czynności orzecznicze stosowania tej instytucji prawa karnego wykonywane są przez 146 sędziów penitencjarnych, którzy rozpoznają łącznie około 100 000 spraw rocznie. Niezależnie od powyższego odnotowania wymaga fakt uzyskania w roku 2007 dodatkowych etatów kuratorskich w związku z zamiarem wprowadzenia dozoru elektronicznego. Dokonano wówczas podziału na poszczególne okręgi sądowe 350 etatów kuratorskich, w tym 300 etatów kuratorów zawodowych w pionie kurateli dla dorosłych ze wskazaniem, że przydział etatów do najbardziej obciążonych okręgów powinien umożliwić im realizację zmian ustawowych w zakresie wprowadzenia dozoru elektronicznego. W kolejnych latach 2008-2009 również zwiększono liczbę etatów kuratorskich, przede wszystkim w pionie kurateli dla dorosłych.
Stabilizacja w zakresie liczby spraw przypadających na kuratora sądowego może być także odzwierciedleniem malejącej - w perspektywie kilku lat - liczby przestępstw stwierdzonych w Polsce.
Podsumowując powyższe rozważania, przytoczyć należy dane statyczne obrazujące w ostatnich kilku latach skalę obciążenia pracą kuratorów sądowych. Liczba spraw w zespołach kuratorskiej służby sądowej wykonujących orzeczenia w sprawach karnych, tj. dozorów, spraw dotyczących wykonania kary ograniczenia wolności i innych w roku 2007 wyniosła 672 496, w roku 2009 - 450 044, a w roku 2011 - 443 953, i to z uwzględnieniem wykonywania opisanych już spraw dozoru elektronicznego. Liczby spraw w pionie kurateli rodzinnej (nadzory dotyczące spraw opiekuńczych, nadzory dotyczące spraw nieletnich i inne) kształtowały się natomiast następująco - 207 732 sprawy w roku 2007, 191 396 spraw w 2009 r. oraz 179 816 spraw w roku 2011. Malejące obciążenie pracą kuratorów sądowych notowane jest także w poszczególnych rodzajach spraw, w tym w kategorii wskazanych w interpelacji spraw związanych z wykonywaniem kary ograniczenia wolności. O ile w roku 2009 liczba takich spraw w zespołach kuratorskiej służby sądowej wynosiła 3832, w roku 2010 - 2747, o tyle w roku ubiegłym jedynie 606 spraw.
Widoczna wyraźna tendencja spadkowa w zakresie liczby spraw w zespołach kuratorskich w połączeniu ze wzrostem limitu etatów kuratorskich (5022 zawodowych kuratorów sądowych w roku 2007 i 5203 obecnie oraz 30 244 kuratorów społecznych w roku 2007 i 31 285 obecnie) nie uzasadnia twierdzeń o potrzebie tworzenia nowych etatów dla tej grupy zawodowej.
W kontekście powyższych wyjaśnień odzwierciedlających skalę obciążenia pracą kuratorskiej służby sądowej nie można pominąć danych statystycznych obrazujących wzrost liczby spraw wpływających do sądów powszechnych. W roku 2011 do sądów powszechnych wpłynęło łącznie ponad 13,5 mln spraw. Dla porównania w roku 2002 liczba ta wynosiła ponad 8,6 mln. Dynamika wzrostu wynosi zatem 56,2%. W porównaniu z tymi danymi łączna liczba spraw w zespołach kuratorskiej służby sądowej wynosząca w roku 2011 - 623 769 przy wskazanym wyżej poziomie etatyzacji i zaangażowaniu kuratorów społecznych nie uzasadnia twierdzenia niektórych przedstawicieli tej profesji wysuwanego od kilku lat, jakoby kuratorska służba sądowa była nadmiernie obciążona pracą. Dość dodać, że pomimo wzrostu liczby spraw w sądach powszechnych wykazanego wyżej przytoczonymi danymi statystycznymi, liczba etatów sędziowskich nie uległa w ostatnich latach istotnej zmianie.
Inną kwestię stanowi natomiast zwiększenie liczby etatów z zakresu obsługi biurowej zespołów kuratorskiej służby sądowej. Stosownie do art. 42 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. Nr 98, poz. 1071, z późn. zm.), taką obsługę mogą wykonywać pracownicy wydziałów sądu rejonowego, na rzecz których zespół wykonuje zadania (ust. 1) lub pracownicy sekretariatu zespołu, jeśli taki sekretariat został utworzony przez prezesa sądu (ust. 2). Prezes sądu rejonowego może zatem utworzyć sekretariat zespołu, którego pracami w takim przypadku kieruje kierownik zespołu. W myśl obowiązujących przepisów prawnych, wyodrębnienie sekretariatu zespołu kuratorskiego ma zatem fakultatywny charakter i stanowi odstępstwo od generalnej zasady wykonywania obsługi w ramach istniejącej struktury organizacyjnej danego sądu rejonowego. Oznacza to, że sekretariaty zespołów kuratorskiej służby sądowej mają zapewnioną obsługę biurową w jednej z dwóch wyżej opisanych form, niemniej decyzje w tym zakresie należą do prezesów sądów, a Ministerstwo Sprawiedliwości nie może bezpośrednio ingerować w obsadę biurową poszczególnych zespołów kuratorskich, dostrzega jednak potrzebę zwiększenia etatów sekretarskich. Niezależnie od powyższego pragnę zaznaczyć, że skala wzrostu etatów obsługi biurowej za ostatnie lata prezentuje się następująco: w 2007 r. - 284 etaty, w 2008 r. - 291 etatów, w 2009 r. - 325 etatów, w 2010 r. - 358 etatów i w roku 2011 - 396 etatów.
Mając na względzie zakres obowiązków kuratorów sądowych oraz pamiętając o wciąż istniejących niedostatkach w zakresie limitów zatrudnienia urzędników i innych pracowników sądów powszechnych, w celu zapewnienia sprawnego i bieżącego wykonywania przez kuratorów sądowych ich zadań, resort sprawiedliwości zwrócił się z prośbą o dokładne przeanalizowanie przez prezesów poszczególnych sądów rejonowych uwarunkowań w zakresie posiadanej kadry wykonującej czynności administracyjno-biurowe, w szczególności obciążenia pracowników w tych wydziałach, na rzecz których kuratorzy sądowi wykonują swoje zadania, i rozważenie możliwości zapewnienia wszystkim zespołom kuratorskiej służby sądowej obsługi sekretarskiej w ramach posiadanego stanu zatrudnienia.
Utrzymanie tendencji wzrostowej i docelowe zapewnienie obsługi sekretarskiej wszystkim 516 zespołom kuratorskiej służby sądowej uzależnione jest od możliwości budżetowych i indywidualnych uwarunkowań poszczególnych sądów w zakresie posiadanej kadry urzędniczej.
Wyjaśniając pozostałe wątpliwości pani poseł, dotyczące podejmowanych przez resort sprawiedliwości działań na rzecz przygotowania kuratorskiej służby sądowej celem realizacji ich ustawowych zadań, uprzejmie informuję, że obecnie nie toczą się prace legislacyjne nad projektem zmian ustawy o kuratorach sądowych w ścisłym tego słowa znaczeniu, aczkolwiek prowadzone są przez właściwy departament Ministerstwa Sprawiedliwości mające charakter wstępny prace studyjne, analizy i spotkania robocze w tym w celu przygotowania projektu założeń projektu ustawy.
Planowana nowelizacja będzie miała na celu poprawienie mechanizmów nadzoru nad kuratorską służbą sądową i wbrew obawom przedstawicieli kuratorów nie obejmie przepisów proponujących wyłączenie kurateli z sądownictwa. Przy podjęciu tego typu decyzji konieczne byłyby sprzyjające warunki budżetowe i organizacyjne.
Podsumowując powyższe rozważania, podkreślić należy, że w wypadku podjęcia właściwych prac legislacyjnych nad projektem ustawy nowelizującej ustawę o kuratorach sądowych zaproponowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości rozwiązania prawne niewątpliwie zostaną w odpowiednim czasie poddane konsultacjom z przedstawicielami zawodu kuratorów sądowych, w szczególności z Krajową Radą Kuratorów.
Z wyrazami szacunku
Sekretarz stanu
Stanisław Chmielewski
Warszawa, dnia 31 maja 2012 r.