Szanowna Pani Marszałek,

w odpowiedzi na interpelację nr 33498 Pana Posła Zbyszka Zaborowskiego w sprawie statusu ławników sądowych, przesłaną w dniu 10 lipca 2015 r., uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości gwarantuje art. 182 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.). Rola i prawa ławników zostały określone w rozdziale 7 w dziale IV ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 133, z późn. zm.), dalej „usp”.

Zgodnie z art. 4 usp, obywatele biorą udział w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości poprzez uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądami pierwszej instancji, chyba że ustawa stanowi inaczej. Skład sądu rozpoznającego sprawy cywilne i karne określają natomiast przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.). Art. 47 § 2 i art. 509 Kodeksu postępowania cywilnego wskazują rodzaje spraw z zakresu prawa pracy oraz prawa rodzinnego i opiekuńczego, które są rozpoznawane w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników. Natomiast art. 28 Kodeksu postępowania karnego przewiduje, iż na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, zaś z udziałem ławników w sprawach o zbrodnie i w sprawach o przestępstwa zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności.

Zgodnie z art. 172 § 3 usp, ławnik otrzymuje rekompensatę pieniężną za czas wykonywania czynności w sądzie, którymi są: udział w rozprawie lub posiedzeniu, uczestnictwo w naradzie nad wyrokiem, sporządzenie uzasadnienia lub uczestnictwo w posiedzeniu rady ławniczej, jeżeli został do niej wybrany. Wykonywanie obowiązków ławnika nie stanowi wykonywania zawodu czy też pełnienia funkcji za wynagrodzeniem. Rekompensata pieniężna, o której mowa w art. 172 § 3 usp ma służyć ryczałtowemu wyrównaniu ławnikowi zarobku utraconego w związku z koniecznością stawiennictwa w sądzie przy uwzględnieniu faktu, iż w myśl art. 172 § 2 usp za czas zwolnienia od pracy ławnik zachowuje prawo do świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Jak wynika z powyższego, ławnik nie otrzymuje diety jak np. poseł czy radny, ale rekompensatę pieniężną za czas wykonywania czynności w sądzie. Rekompensata pieniężna wypłacana ławnikom sądowym na podstawie art. 172 § 3 usp nie jest dietą w rozumieniu art. 21 ust. 1 pkt 17 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.) i z tego względu nie jest objęta zwolnieniem z opodatkowania (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 lutego 2009 r., II FSK 302/08).

Okresy wykonywania przez ławnika czynności, wymienionych w art. 172 § 3 usp, za które otrzymuje on rekompensatę pieniężną przyznawaną przez prezesa właściwego sądu, nie są okresami podlegania ubezpieczeniom społecznym. Między ławnikiem a prezesem sądu nie nawiązuje się bowiem stosunek pracy, a pełnienie funkcji przez ławnika nie stanowi też samoistnej podstawy do podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Krąg osób podlegających ubezpieczeniom społecznym wymieniony w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, z późn. zm.) jest katalogiem zamkniętym i nie można go interpretować rozszerzająco.

Wskazać jednak należy na możliwość dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Zgodnie z art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, prawo do dobrowolnego ubezpieczenia przysługuje wszystkim osobom, które nie spełniają warunków do objęcia ubezpieczeniami obowiązkowymi. Z możliwości tej mogą skorzystać np. osoby nigdzie niepracujące. Składkę na dobrowolne ubezpieczenie emerytalne i rentowe finansuje w całości sam ubezpieczony. Podstawę wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie emerytalne i rentowe stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia.

Ponadto, zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 15a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 581, z późn. zm.) obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają ławnicy sądowi niepodlegający obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu. Obowiązek ten powstaje z dniem wyboru na stanowisko ławnika sądowego, a wygasa z dniem upływu kadencji lub wcześniejszego wygaśnięcia mandatu (art. 73 pkt 17a cyt. ustawy). Ławników, którzy nie podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu zgłasza do ubezpieczenia zdrowotnego sąd, w którym ławnik pełni swoją funkcję i ten sąd jako płatnik: oblicza składkę, pobiera z dochodu ubezpieczonego i odprowadza (art. 75 ust. 3a i art. 85 ust. 17 ww. aktu).

Dodatkowo wskazać należy na przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz. U. z 2013 r. poz. 737). Ustawa ta precyzuje zdarzenia powstałe w szczególnych okolicznościach, rodzaje świadczeń z tego tytułu, zasady ich przyznawania i ustalania wysokości oraz zasady finansowania i wypłaty świadczeń. Na podstawie art. 2 ust. 6 ww. ustawy osoba, która przy wykonywaniu funkcji ławnika w sądzie uległa wypadkowi może ubiegać się o świadczenia wypadkowe.

Z poważaniem,

Wojciech Hajduk

/podpis elektroniczny/