Szanowna Pani Marszałek!

W odpowiedzi na interpelację Pana Posła Tomasza Szymańskiego z dnia 11 czerwca 2015 r., Nr 32953, w przedmiocie rządowego projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa uprzejmie przedstawiam, co następuje:

W dniu 14 kwietnia 2015 r. Rada Ministrów przyjęła opracowany w Ministerstwie Sprawiedliwości projekt ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, który w Sejmie RP był procedowany jako przełożenie rządowe (druk nr 3338).

Wymieniony projekt zakładał, że system nieodpłatnej, przedsądowej pomocy prawnej będzie składał się z trzech komponentów:

1) nieodpłatnej pomocy prawnej;

2) nieodpłatnej informacji prawnej;

3) edukacji prawnej społeczeństwa.

Opracowana w Ministerstwie Sprawiedliwości wersja projektu początkowo rzeczywiście zakładała, że do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej na zasadach określonych w projektowanej ustawie będą uprawnione jedynie osoby korzystające z pomocy społecznej.

Takie rozwiązanie określało krąg beneficjentów systemu nie odwołując się do prostego kryterium dochodowego. Pomoc społeczna może bowiem zostać przyznana z innych powodów niż ubóstwo. Kryteria w tym zakresie określa art. 7 ustawy o pomocy społecznej (Dz.U. z 2013 r., poz. 182 z późn. zm.), zgodnie z którym pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:

1) ubóstwa;

2) sieroctwa;

3) bezdomności;

4) bezrobocia;

5) niepełnosprawności;

6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;

7) przemocy w rodzinie;

8) potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;

9) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;

10) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;

11) trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą;

12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;

13) alkoholizmu lub narkomanii;

14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;

15) klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Krąg osób uprawnionych do otrzymania nieodpłatnej pomocy prawnej już od samego początku prac legislacyjnych nie był zatem ograniczony jedynie do podmiotów spełniających kryterium majątkowe. Zastosowanie tylko i wyłącznie takiego kryterium byłoby niewystarczające.

Niemniej jednak w toku prowadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości uzgodnień międzyresortowych oraz konsultacji społecznych uwzględnione zostały postulaty, w tym również podnoszone przez organizacje zajmujące się poradnictwem prawnym, poszerzenia kręgu osób, które będą uprawnione do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej.

Wobec tego katalog uprawnionych został poszerzony o:

- osoby posiadające Kartę Dużej Rodziny, o której mowa w ustawie z dnia 5 grudnia 2014 r. o Karcie Dużej Rodziny (Dz.U. poz. 1863);

- osoby, które uzyskały decyzję lub zaświadczenie, o których mowa w art. 22 ustawy z dnia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. z 2014 r. poz. 1206);

- osoby posiadające ważną legitymację weterana albo legitymację weterana poszkodowanego, o której mowa w art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o weteranach działań poza granicami państwa (Dz.U. Nr 205, poz. 1203);

- osoby, które ukończyły 75 lat;

- osoby, które w wyniku wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej znalazły się w sytuacji zagrożenia lub poniosły straty.

W toku prac parlamentarnych katalog osób uprawnionych został rozszerzony w ten sposób, iż ustawa uchwalona w dniu 25 czerwca 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa przewiduje, że do otrzymania nieodpłatnej pomocy prawnej na zasadach w niej określonych będą uprawnione:

- osoby, które nie ukończyły 26 roku życia,

- osoby, które ukończyły 65 lat,

- osoby posiadające ważną Kartę Dużej Rodziny,

- osoby fizyczne, którym w okresie roku poprzedzającego zostało przyznane świadczenie z pomocy społecznej na podstawie ustawy o pomocy społecznej,

- osoby posiadające status kombatanta,

- osoby posiadające status weterana,

- osoby zagrożone lub poszkodowane w wyniku katastrofy naturalnej, klęski żywiołowej lub awarii technicznej.

Szacunki dokonane przez Ministerstwo Sprawiedliwości wskazują, iż w wyniku przedstawionych zmian do skorzystania z nieodpłatnej pomocy prawnej będzie uprawnionych łącznie blisko 21 000 000 osób. Dane te nie pozwalają podzielić obaw Pana Posła, że ustawa została źle oszacowana pod względem liczy osób uprawnionych, a pomoc prawna nie obejmie wystarczającej grupy osób potrzebującej wsparcia prawnego.

Należy także podkreślić, że uchwalona ustawa pozwala na wykorzystanie doświadczenia i dorobku organizacji pozarządowych zachowując wszystkie dotychczasowe formy świadczonej przez nie pomocy. Organizacje pozarządowe przy świadczeniu nieodpłatnej pomocy prawnej nie będą przy tym obowiązane do świadczenia udzielanej pomocy wyłącznie przez adwokatów lub radców prawnych. Nieodpłatnej pomocy prawnej w punktach powierzonych do prowadzenia organizacji pozarządowej będą bowiem mogli udzielać także:

1. doradcy podatkowi – w zakresie prawa podatkowego, z wyłączeniem spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej;
2. osoby, które:

1. ukończyły wyższe studia prawnicze i uzyskały tytuł magistra prawa lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,
2. posiadają co najmniej trzyletnie doświadczenie w wykonywaniu wymagających wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej,
3. korzystają z pełni praw publicznych oraz mają pełną zdolność do czynności prawnych,
4. nie były karane za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.

Ponadto ustawa przewiduje powierzenie prowadzenia połowy z planowanych 1 524 punktów nieodpłatnej pomocy prawnej organizacjom pozarządowym. Jest to najbardziej obrazowy przejaw wykorzystania dotychczasowego dorobku organizacji pozarządowych na gruncie świadczenia przedsądowej pomocy prawnej. Wyrazem docenienia dotychczasowego dorobku tych organizacji jest również umożliwienie organom administracji publicznej powierzania tym organizacjom wykonywania zadań z zakresu edukacji prawnej społeczeństwa.

Odnosząc się zaś do wątpliwości Pana Posła w zakresie standardów świadczenia niepodatnej pomocy prawnej podkreślić trzeba, że powierzenie świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej adwokatom i radcom prawnym gwarantuje jej udzielanie na najwyższym profesjonalnym poziomie. Samorządy prawnicze tych zawodów zaufania publicznego sprawują pieczę nad należytym wykonywaniem czynności zawodowych, w tym również pomocy prawnej i jakości udzielanych porad. Adwokaci i radcowie prawni obowiązani są przestrzegać zasad etyki zawodowej. Nierzetelne udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej będzie zatem mogło stanowić podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej.

W tym też kontekście wskazać trzeba, że adwokaci oraz radcowie prawni posiadają obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu zawodu. Gwarantuje to możliwość uzyskania odszkodowania przez osobę uprawnioną, która w wyniku uzyskania nienależytej jakości pomocy prawnej poniosła szkodę.

Natomiast w przypadku organizacji pozarządowych ustawa określa minimalne standardy, które muszą spełniać organizacje pozarządowe starając się o powierzenie im prowadzenia punktu nieodpłatnej pomocy prawnej. Udzielając zaś nieodpłatnej pomocy prawnej mogą one posługiwać się, poza adwokatami lub radcami prawnymi, osobami spełniającymi wysokie wymagania w zakresie wykształcenia prawniczego oraz doświadczenia w praktycznym stosowaniu prawa. Rozwiązania te również mają służyć zagwarantowaniu możliwie najwyższego poziomu świadczonych porad prawnych.

Niemniej jednak pragnę zapewnić Pana Posła, iż prawidłowe funkcjonowanie tych regulacji będzie poddane badaniu, gdyż ustawa zobowiązuje Ministra Sprawiedliwości do corocznej oceny wykonywania zadań z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa w terminie do dnia 30 czerwca roku następnego. O wynikach dokonanej oceny Minister Sprawiedliwości obowiązany będzie poinformować Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego. Dokonane w ten sposób ustalenia będą stanowiły podstawę do ewentualnej optymalizacji przyjętych rozwiązań.

Ponadto prawidłowość funkcjonowania rozwiązań przyjętych w uchwalonej ustawie będzie mogła również być nadzorowana za pośrednictwem Rady Nieodpłatnej Pomocy Prawnej oraz Edukacji Prawnej, którą Minister Sprawiedliwości będzie mógł powołać, jako swój organ opiniodawczo-doradczy. W zakres jej kompetencji ma wchodzić m.in. analizowanie wykonywania zadań z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej oraz zgłaszanie propozycji w zakresie usprawnienia organizacji udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej.

Z poważaniem

Jerzy Kozdroń

/podpisano elektronicznie/