Warszawa, 24-03-2015

Szanowny Panie Marszałku,

W odpowiedzi na interpelację nr 31350 pana posła Marcina Duszka w sprawie interpretacji przepisów dotyczących możliwości zakładania ksiąg wieczystych dla wspólnot gruntowych, przesłaną w trybie art. 192 ust. 6 Regulaminu Sejmu przy piśmie Wicemarszałka Sejmu z dnia 3 marca 2015 r., uprzejmie informuję.

Kwestie związane z funkcjonowaniem wspólnot gruntowych zostały uregulowane w ustawie z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych (Dz. U. Nr 28, poz. 169, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą”. Zgodnie z jej art. 1 wspólnotami gruntowymi podlegającymi zagospodarowaniu w trybie i na zasadach określonych w ustawie są nieruchomości rolne, leśne oraz obszary wodne:

1) nadane w wyniku uwłaszczenia włościan i mieszczan-rolników na wspólną własność, we wspólne posiadanie lub do wspólnego użytkowania ogółowi, pewnej grupie lub niektórym mieszkańcom jednej albo kilku wsi,

2) wydzielone tytułem wynagrodzenia za zniesione służebności, wynikające z urządzenia ziemskiego włościan i mieszczan-rolników, na wspólną własność, we wspólne posiadanie lub do wspólnego użytkowania gminie, miejscowości albo ogółowi uprawnionych do wykonywania służebności,

3) powstałe w wyniku podziału pomiędzy zespoły mieszkańców poszczególnych wsi gruntów, które nadane zostały przy uwłaszczeniu włościan i mieszczan-rolników mieszkańcom kilku wsi na wspólną własność, we wspólne posiadanie lub do wspólnego użytkowania,

4) użytkowane wspólnie przez mieszkańców dawnych okolic i zaścianków oraz należące do wspólnot urbarialnych i spółek szałaśniczych,

5) otrzymane przez grupę mieszkańców jednej lub kilku wsi na wspólną własność i do wspólnego użytkowania w drodze przywilejów i darowizn bądź nabyte w takim celu,

6) zapisane w księgach wieczystych (gruntowych) jako własność gminy (gromady), jeżeli w księgach tych istnieje wpis o uprawnieniu określonych grup mieszkańców gminy (gromady) do wieczystego użytkowania i pobierania pożytków z tych nieruchomości,

7) stanowiące dobro gromadzkie (gminne) będące we wspólnym użytkowaniu na terenach województw rzeszowskiego, krakowskiego oraz powiatu cieszyńskiego województwa katowickiego.

Uprawnienia do udziałów we wspólnocie gruntowej mają osoby fizyczne lub osoby prawne posiadające gospodarstwo rolne, jeżeli w ciągu ostatniego roku przed dniem wejścia w życie ustawy faktycznie korzystały z tej wspólnoty. Jeżeli natomiast w skład wspólnoty wchodziły lasy, grunty leśne lub nieużytki przeznaczone do zalesienia, to uprawnionymi do udziału we wspólnocie były osoby fizyczne zamieszkujące na terenie miejscowości, w której znajdują się grunty stanowiące wspólnotę lub osoby zamieszkujące na terenie innej miejscowości, a prowadzące gospodarstwo rolne, chyba że w okresie 5 lat przed wejściem w życie ustawy faktycznie ze wspólnoty nie korzystały (art. 6 ustawy).

W myśl art. 9 ustawy udziały poszczególnych uprawionych we wspólnocie gruntowej określa się w idealnych (ułamkowych) częściach. Wielkość udziałów uprawnionych do korzystania ze wspólnoty gruntowej ustala się w ten sposób, że połowę wspólnoty dzieli się pomiędzy uprawnionych w równych częściach, drugą zaś połowę proporcjonalnie do obszarów gruntów posiadanych przez każdego z uprawnionych, a położonych na obszarze tej samej lub graniczącej z nią gminy.

Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy osoby uprawnione do udziału we wspólnocie gruntowej powinny utworzyć spółkę do sprawowania zarządu nad wspólnotą i do właściwego zagospodarowania gruntów wchodzących w skład tej wspólnoty. Spółka ta jest uprawniona do wznoszenia i utrzymywania we wspólnocie gruntowej urządzeń potrzebnych dla osiągnięcia celów spółki.

Jak wynika z powyższego, uczestnicy wspólnoty, jako osoby fizyczne, nie mają uprawnień do występowania w imieniu wspólnoty. Mogą to uczynić jedynie przez spółkę, która jako osoba prawna może występować w imieniu uczestników wspólnoty. Spółka jest organem przymusowym i przynależność do niej następuje ipso iure, w momencie jej utworzenia. Kompetencje przyznane spółce przez ustawę wyłączają indywidualne działanie w zakresie tych kompetencji przez samych uprawnionych. Tak więc to nie uczestnicy wspólnot, lecz spółka jako osoba prawna jest uprawniona do podejmowania czynności procesowych.

Zauważyć jednak należy, że spółka ta nie jest właścicielem, lecz tylko zarządcą gruntów wspólnych. Grunty te stanowią bowiem przedmiot współwłasności właścicieli gospodarstw rolnych danej wsi lub okolic. Utworzenie spółki następuje w drodze uchwały powziętej większością głosów uprawnionych do udziału we wspólnocie przy obecności przynajmniej ich połowy. Natomiast art. 25 ustawy określa, kiedy organ administracyjny może utworzyć spółkę przymusową.

Spółka nabywa osobowość prawną z chwilą zatwierdzenia przez właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta) statutu.

Podkreślić należy, że spółka utworzona w omawianym trybie nie jest podmiotem oderwanym od członków wspólnoty gruntowej, lecz pełni wobec nich rolę służebną, mając na celu dobro wszystkich udziałowców. Żaden z przepisów ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych nie stanowi, że grunty wspólnot gruntowych są własnością lub znajdują się w posiadaniu spółki (jej władz) jako takiej. Utworzona w oparciu o przepisy ustawy spółka ma jedynie za zadanie zapewnienie racjonalnego sposobu korzystania z gruntów wspólnoty przez udziałowców. Jednocześnie brak jest unormowania, które pozbawiałoby uprawnionych do udziału we wspólnocie prawa do posiadania gruntów wspólnoty. Wręcz przeciwnie, przepisy art. 8 i art. 9 ustawy określają udziałowców wspólnotowych, a nie spółkę, jako uprawnionych do korzystania ze wspólnoty gruntowej.

Mając na względzie powyższe regulacje dotyczące udziałów członkowskich w wspólnotach gruntowych oraz charakter spółki utworzonej dla celów gospodarowania wspólnotą gruntową, która może jedynie reprezentować na zewnątrz członków wspólnoty, nie wydaje się możliwe zasiedzenie przez spółkę (członków jej władz), która nie jest właścicielem ani posiadaczem gruntów, udziałów członkowskich członków wspólnoty gruntowej.

Odnosząc się natomiast do kwestii zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych dla wspólnot gruntowych, wskazuję, że przepis art. 11 ustawy wyraźnie wyłącza taką możliwość. Co więcej, na mocy tego przepisu księgi wieczyste istniejące przed dniem wejścia w życie ustawy utraciły moc i zostały zamknięte.

Niezależnie od powyższego wskazuję, że kwestie związane z gospodarowaniem nieruchomościami rolnymi, w tym wspólnotami gruntowymi, pozostają w zakresie właściwości ministra właściwego do spraw rolnictwa.

Informuję też, że obecnie w Sejmie RP procedowany jest projekt ustawy o zmianie ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych (druk 3139), którego celem jest dostosowanie przepisów ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych do współczesnych realiów społeczno-gospodarczych i funkcjonującego prawodawstwa oraz dokonanie odpowiednich zmian ustawy umożliwiających uregulowanie stanu prawnego tych nieruchomości, w przypadku których nie jest to możliwe na podstawie obowiązujących przepisów ustawy. W w/w projekcie proponuje się m.in. dopuszczenie przekształcania się wspólnot gruntowych we współwłasność w rozumieniu art. 195 Kodeksu cywilnego, co umożliwiłoby także założenie dla tych nieruchomości ksiąg wieczystych. Ponadto przewiduje się wprowadzenie przepisów regulujących sposób ustalania uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej.

Z poważaniem

Wojciech Węgrzyn