Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pani poseł Aleksandry Trybuś-Cieślar w sprawie członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych wykonujących prace w szczególnych warunkach, przekazaną przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 31 października br., znak: SPS-023-29341/14, przedstawiam uprzejmie, co następuje.

   Nie planuje się żadnych prac mających na celu rozszerzenie możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. W szczególności nie planuje się wprowadzenia rozwiązań umożliwiających wcześniejsze przejście na emeryturę członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych wykonujących pracę w szczególnych warunkach. Takie działania byłyby całkowicie sprzeczne z generalnym kierunkiem reform systemu ubezpieczeń społecznych, polegających m.in. na stopniowym podwyższaniu wieku emerytalnego ze względów demograficznych i ekonomicznych.

   Pragnę podkreślić, że w efekcie niekorzystnych trendów: ubytku rzeczywistego ludności i zmiany struktury demograficznej społeczeństwa, systematycznie rośnie relacja liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym (tzw. wskaźnik obciążenia demograficznego). Oznacza to przede wszystkim rosnące obciążenie pracujących kosztami utrzymania istniejących systemów socjalnych, w tym zwłaszcza systemów emerytalnych, dodatkowo niekorzystnie wpływające na sytuację finansową systemu ubezpieczeń społecznych.

   W tej sytuacji pożądanym kierunkiem zmian z punktu widzenia gospodarki jest wydłużenie aktywności zawodowej, a nie jej skracanie. Pozostawanie w zatrudnieniu jak największej części populacji zdolnej do pracy przyczyni się do wzrostu gospodarczego, co zwiększy jakość życia całego społeczeństwa i będzie korzystne również dla budżetu państwa dzięki zwiększonym wpływom z danin publicznych. W konsekwencji nastąpi wzmocnienie czynników sprzyjających wzrostowi PKB.

   Na kwestię wieku uprawniającego do przejścia na emeryturę należy patrzeć nie tylko z punktu widzenia finansów publicznych (ustabilizowanie systemu emerytalnego oraz wzrost gospodarczy, a co za tym idzie, wzrost popytu na pracę i spadek bezrobocia), ale również z punktu widzenia samego ubezpieczonego. Dane statystyczne wskazują, że oczekiwana długość życia wydłuża się i wynosi dla osób w wieku powyżej 60 lat 23 lata dla kobiet i ponad 18 lat dla mężczyzn. W konsekwencji oznacza to, że kolejne roczniki ze względu na rosnącą oczekiwaną długość życia, przy utrzymaniu wieku wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, który uprawniał do przejścia na emeryturę do końca 2012 r., otrzymałyby relatywnie niższą emeryturę niż osoby starsze z porównywalnym stażem pracy i osiąganymi w trakcie aktywności zawodowej zarobkami.

   W zreformowanym systemie emerytalnym nowa formuła ustalania wysokości świadczenia emerytalnego silnie uzależnia jego wysokość od wielkości zgromadzonego przez ubezpieczonego kapitału oraz od przewidywanego dalszego trwania życia w wieku przejścia na emeryturę. W wyniku podniesienia wieku emerytalnego docelowo do poziomu 67 lat (w 2020 r. dla mężczyzn i w 2040 r. dla kobiet) dla kolejnych przechodzących na emeryturę roczników dłuższa aktywność zawodowa oznaczać będzie relatywnie wyższe świadczenia w przyszłości. Z wyliczeń wynika, że w przypadku osób zarabiających na przeciętnym poziomie, których staż pracy wzrósłby z 40 do 47 lat - w przypadku kobiet, oraz z 45 do 47 lat - w przypadku mężczyzn, emerytura wzrosłaby: dla kobiety o ponad 70% oraz dla mężczyzny o ok. 20%.

   Ponadto należy podkreślić, że jednym z podstawowych założeń reformy systemu emerytalnego przeprowadzonej w 1999 r. było przywrócenie systemowi charakteru ubezpieczeniowego. Oznaczało to doprowadzenie do sytuacji, w której świadczenia będą przyznawane z powodu spełnienia ryzyka ubezpieczeniowego, tj. dożycia określonego w przepisach wieku emerytalnego lub niemożności wykonywania dalszego zatrudnienia z powodu niezdolności do pracy spowodowanej stanem zdrowia. W ustawie o emeryturach i rentach z FUS, określającej zasady nabywania prawa do świadczeń typu ubezpieczeniowego, a więc finansowanych i pozostających w związku z funduszem gromadzonym na ten cel ze składek osób ubezpieczonych, przesłanki nabycia prawa do emerytury zostały sformułowane w sposób bezwzględnie obowiązujący. Zaś przepisy umożliwiające wcześniejsze przejście na emeryturę, niemające pokrycia w składce na ubezpieczenie emerytalne, są stopniowo wygaszane, aż do całkowitej ich likwidacji, gdyż respektowanie zasady równego traktowania ubezpieczonych płacących jednakową składkę na ubezpieczenie emerytalne (taki sam wymiar świadczenia za taką samą procentowo składkę) wymusiło ujednolicanie warunków nabywania uprawnień emerytalnych.

   Z tych też zasadniczych względów powiększenie kręgu podmiotowego osób uprawnionych do wcześniejszego przejścia na emeryturę nie jest możliwe.

   Obecnie kategorie ubezpieczonych, którzy mają prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, określają przepisy art. 32, 46 i 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440, z późn. zm.). Natomiast wiek emerytalny wymagany do nabycia tego prawa, staż pracy oraz rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach regulują przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, z późn. zm.). Zgodnie z ust. 1 § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

   - osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

   - ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

   Należy jednak pamiętać, że uprawnienie do wcześniejszego przejścia na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze miało zawsze pracowniczy, a nie powszechny, charakter. Pracownikiem - zgodnie z art. 2 Kodeksu pracy - jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

   Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego (zob. np. wyrok z 25 kwietnia 2012 r., sygn. akt I UK 384/11, opubl. w bazie LEX: nr 1212661) wykonywanie pracy na podstawie ważnego stosunku członkostwa w spółdzielni wyklucza kwalifikowanie jej jako stosunku pracy. Stosownie do art. 22 § 1 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a ten do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Z kolei w myśl art. 22 § 1¹ Kodeksu Pracy zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 odbywa się na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

   Zatrudnienie wynikające z członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie odpowiada zatem warunkom opisanym w art. 22 § 1 Kodeksu pracy, bowiem z jego istoty wynikają prawa i obowiązki niewystępujące w stosunku pracy. Otóż zgodnie z ustawą z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2013 r. poz. 1443) członek spółdzielni może np. uczestniczyć w walnym zgromadzeniu lub zebraniu grupy członkowskiej, wybierać i być wybieranym do organów spółdzielni (art. 18 Prawa spółdzielczego). Ma też prawo do świadczeń spółdzielni w zakresie jej statutowej działalności oraz do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia spółdzielni (art. 42 § 4 Prawa spółdzielczego). Jego obowiązkiem może być natomiast (jeżeli tak stanowi statut spółdzielni) wniesienie wkładu (art. 152 Prawa spółdzielczego).

   Zatem prawa i obowiązki członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych są uregulowane w odmienny sposób od praw i obowiązków pracowniczych, stąd też prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie przysługuje osobom będącym członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej.

   Wyłącznie pracowniczy charakter prawa do wcześniejszej emerytury z tytuły pracy w szczególnych warunkach potwierdził również Trybunał Konstytucyjny.

   Mianowicie w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 września 2000 r. w sprawie o sygn. akt K 1/00 dotyczącej prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS dla osób objętych ubezpieczeniami społecznymi z innego tytułu niż stosunek pracy trybunał uznał, że ˝ustawa emerytalna (tj. ustawa o emeryturach i rentach z FUS) nie zmieniła zakresu podmiotowego tych regulacji w stosunku do stanu prawnego sprzed 1 stycznia 1999 r. Zróżnicowanie uprawnień w zakwestionowanych przepisach wynika z tego, że w stosunku do ubezpieczonych będących pracownikami jest to kontynuacją posiadanych uprzednio uprawnień, aż do całkowitego ich wygaszenia, natomiast pozostali ubezpieczeni, którzy przed wejściem w życie ustawy emerytalnej podlegali innym systemom ubezpieczenia niż pracowniczy, takich uprawnień (do wcześniejszej emerytury) nigdy nie mieli. Zawężenie zakresu podmiotowego w zakresie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę jest uzasadnione i nie narusza zasad równości i sprawiedliwości społecznej˝, wynikających z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

   Przedstawiając powyższe oraz mając na uwadze fakt, iż przywołane przepisy art. 32, 46 i 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS mają charakter wygasający, pragnę raz jeszcze podkreślić, że resort pracy i polityki społecznej nie widzi merytorycznych podstaw do podjęcia działań, które umożliwiłyby członkom rolniczych spółdzielni nabywanie uprawnień do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Marek Bucior

   Warszawa, dnia 19 listopada 2014 r.