Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Edwarda Siarki w sprawie sytuacji na rynku owoców i warzyw, przesłaną przy piśmie z dnia 5 września br., znak: SPS-023-28327/14, uprzejmie informuję, co następuje.
Z informacji, które docierały do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi bezpośrednio od producentów, jak też z notowań Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB, wynika, że w bieżącym sezonie zbiorów miał miejsce znaczący spadek cen oferowanych przez zakłady przetwórcze i podmioty skupujące porzeczki czarne oraz wiśnie kierowane zarówno do mrożenia, jak też do tłoczenia. Zdaniem producentów niektóre zakłady przetwórcze skupujące ww. owoce mogły stosować porozumienia ograniczające konkurencję, które polegają na ustalaniu zaniżonych cen skupu. W związku z powyższym minister rolnictwa i rozwoju wsi wystosował do prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniosek o podjęcie działań mających na celu zbadanie, czy zachowania rynkowe przedsiębiorców prowadzących skup porzeczki czarnej i czerwonej nie naruszają zasad konkurencji, nalegając jednocześnie, aby ze względu na trudną sytuację producentów owoców miękkich, jak i dużą skalę posądzeń, że działania przetwórców i podmiotów skupujących te owoce miały cechy zmowy cenowej wymierzonej przeciw producentom, urząd ten dołożył wszelkich starań w celu wyjaśnienia stanu faktycznego.
W odpowiedzi prezes UOKiK stwierdził, że wnikliwie przeprowadzona analiza sytuacji rynkowej nie dała podstaw uzasadniających podejrzenie istnienia zmowy cenowej, czyli naruszenia przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, ze zm.), a działania przedsiębiorców na rynku skupu owoców miękkich wynikały z sytuacji na ww. rynku.
W związku z trudną sytuacją na rynku ww. produktów podjęto decyzję o uruchomieniu jednorazowej krajowej pomocy de minimis. Jest to rodzaj dodatkowej pomocy dla producentów rolnych, którą mogą zastosować państwa członkowskie i która nie wymaga notyfikacji Komisji Europejskiej. Gospodarstwo może uzyskać maksymalnie równowartość 15 tys. euro w ciągu trzech lat. Przewiduje się przeznaczyć kwotę 30 mln zł na dopłaty dla producentów owoców miękkich. Pomoc będzie obejmować producentów porzeczek czarnych i wiśni, a dopłata wyniesie ok. 410 zł/ha.
Należy zaznaczyć, iż od momentu ustanowienia przez Federację Rosyjską embarga na owoce i warzywa, najpierw tylko z Polski, a następnie z całej UE, minister rolnictwa i rozwoju wsi wielokrotnie, pisemnie i podczas spotkań dwustronnych, informował Komisję Europejską o konsekwencjach wprowadzonego embarga i wnioskował o ustanowienie przez Komisję Europejską adekwatnych, nadzwyczajnych środków wsparcia. Mając na uwadze zaistniałą sytuację kryzysową i postulaty przekazywane przez ministra rolnictwa i rozwoju wsi, w dniu 30 sierpnia br. weszło w życie rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 932/2014 z dnia 29 sierpnia 2014 r. ustanawiające tymczasowe nadzwyczajne środki wsparcia dla producentów niektórych owoców i warzyw oraz zmieniające rozporządzenie delegowane (UE) nr 913/2014 (Dz. U. UE L 259 z 30.08.2014 r., str. 2). Przedmiotowe regulacje wprowadziły dodatkowy mechanizm wsparcia sektora owoców i warzyw dotkniętego rosyjskim embargiem. Unijne fundusze, w wysokości 125 mln euro, są przeznaczone na przeprowadzenie działań polegających na:
- wycofaniu z rynku owoców i warzyw zarówno na bezpłatną dystrybucję do organizacji charytatywnych i pomocowych i innych instytucji społecznych;
- wycofaniu z rynku na inne cele aniżeli bezpłatna dystrybucja;
- zielonych zbiorach;
- niezbieraniu plonów.
Komisja określiła, że wsparcie obejmuje działania prowadzone w okresie od dnia 18 sierpnia 2014 r. i przyznawane jest w odniesieniu do następujących produktów sektora owoców i warzyw, przeznaczonych do spożycia jako produkty świeże:
a) pomidory objęte kodem CN 0702 00 00;
b) marchew objęta kodem CN 0706 10 00;
c) kapusta objęta kodem CN 0704 90 10;
d) słodka papryka objęta kodem CN 0709 60 10;
e) kalafior i brokuły głowiaste objęte kodem CN 0704 10 00;
f) ogórki objęte kodem CN 0707 00 05;
g) korniszony objęte kodem CN 0707 00 90;
h) grzyby z rodzaju Agaricus objęte kodem CN 0709 51 00;
i) jabłka objęte kodem CN 0808 10;
j) gruszki objęte kodem CN 0808 30;
k) śliwki objęte kodem CN 0809 40 05;
l) owoce miękkie objęte kodami CN 0810 20, 0810 30 i 0810 40;
m) winogrona stołowe, świeże objęte kodem CN 0806 10 10;
n) owoce kiwi objęte kodem CN 0810 50 00.
Pomoc finansowa obejmuje owoce i warzywa pochodzące z gospodarstw producentów, niezależnie czy są oni członkami organizacji producentów owoców i warzyw, czy producentami indywidualnymi. Jednakże, w celu zachęcenia producentów do przekazywania swoich produktów na tzw. bezpłatną dystrybucję, Komisja określiła najwyższe stawki pomocy dla tej formy przeznaczenia produktów.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w trybie pilnym przygotowało przepisy wdrażające ww. uregulowania Komisji Europejskiej i w dniu 5 września 2014 r. zostało opublikowane rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 września 2014 r. w sprawie realizacji przez Agencję Rynku Rolnego zadań związanych z ustanowieniem tymczasowych nadzwyczajnych środków wsparcia producentów niektórych owoców i warzyw w związku z zakazem ich przywozu z Unii Europejskiej do Federacji Rosyjskiej (Dz. U. poz. 1190). Przyjęcie przedmiotowych regulacji pozwala Agencji Rynku Rolnego, jako instytucji realizującej mechanizm rekompensat, realizację zadań i obowiązków związanych z udzielaniem pomocy.
Niemniej jednak z uwagi na przekroczenie kwoty, o której mowa w art. 2 rozporządzenia delegowanego Komisji nr 932/2014 (tj. 125 mln euro) na składanych przez producentów powiadomieniach w zakresie operacji wycofania, zielonych zbiorów i niezbierania owoców lub warzyw dotkniętych rosyjskim embargiem, Komisja Europejska wstrzymała przyjmowanie dalszych powiadomień dla wszystkich produktów objętych mechanizmem wsparcia. Obecnie każde powiadomienie podlega kontroli i po jej przeprowadzeniu producenci będą uprawnieni do składania wniosków o pomoc finansową Unii.
Należy zaznaczyć, iż określona w rozporządzeniu delegowanym Komisji nr 932/2014 kwota 125 mln euro na stabilizację rynku sektora owoców i warzyw jest niewystarczająca w odniesieniu do skali kryzysu, na co wielokrotnie zwracał uwagę minister rolnictwa i rozwoju wsi, apelując jednocześnie do KE o uruchomienie kolejnych dodatkowych i adekwatnych do potrzeb środków wsparcia ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji na rynku polskim oraz specyfiki polskiego sektora produkcji, opartego obecnie na produkcji producentów indywidualnych i grup producentów owoców i warzyw. Mając powyższe na uwadze, Komisja Europejska zamierza przyjąć kolejne przepisy wdrażające dodatkowy mechanizm tymczasowych nadzwyczajnych środków wsparcia dla owoców i warzyw.
Komisja Europejska w nowych uregulowaniach zakłada, że dodatkowa pomoc finansowa Unii będzie rozdysponowana na poszczególne państwa członkowskie w oparciu o ilości produktów eksportowanych w danym okresie do Rosji pomniejszone o ilości, które zostały już zgłoszone na mocy rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 932/2014. W przypadku Polski wsparcie będzie przysługiwało dla 18 750 t jabłek i gruszek łącznie. Wysokość wsparcia jest zróżnicowana na tych samych zasadach jak w rozporządzeniu nr 932/2014 dla członków uznanych organizacji producentów realizujących programy operacyjne i dla producentów indywidualnych, niebędących członkami takich organizacji. Dodatkowo Komisja proponuje, aby każde państwo członkowskie miało możliwość wycofania z rynku, dokonania zielonych zbiorów lub niezbierania w ilości 3000 t dowolnych produktów objętych wsparciem w ramach dodatkowych nadzwyczajnych środków wsparcia. Przedłożony przez Komisję projekt rozporządzenia delegowanego nie przewiduje działania wstecz, a więc uwzględnienia wniosków złożonych przez producentów po zakończeniu przyjmowania wniosków zgodnie z rozporządzeniem nr 932/2014, a przed wejściem w życie nowego rozporządzenia. Jak tylko projekt ten zostanie opublikowany, władze polskie w trybie pilnym przygotują przepisy krajowe, wdrażające ww. mechanizm.
Niezależnie od powyższego, w celu stabilizacji sytuacji na rynku m.in. owoców i warzyw, resort rolnictwa prowadzi prace legislacyjne nad utworzeniem funduszu stabilizacji dochodów rolniczych, z którego będą mogły być w przyszłości wypłacane rekompensaty producentom rolnym w przypadku drastycznych spadków cen. Fundusz miałby powstać w wyniku odpisu o 0,2% od wartości sprzedaży produktów rolnych.
Kolejnym działaniem, które rozważa MRiRW, jest wdrożenie do krajowych przepisów możliwości obowiązkowego stosowania systemów umownych, takich jak stosunki umowne i negocjacje umowne. Taką nową możliwość przewidują obecnie przepisy o wspólnej organizacji rynków produktów rolnych (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007 (Dz. U. UE L 347/671 z dnia 20 grudnia 2013 r.). Na ich podstawie państwo członkowskie może postanowić, że na jego terytorium każda dostawa produktów dostarczonych przez producenta do przetwórcy lub dystrybutora musi być przedmiotem pisemnej umowy między stronami lub pierwsi nabywcy muszą złożyć pisemną ofertę zawarcia umowy dostawy tych produktów rolnych przez producentów. Jeżeli dostawa produktów jest dokonywana przez jednego lub większą liczbę pośredników, to państwo członkowskie podejmuje decyzję, który etap/etapy dostawy są objęte taką umową, i może ustanowić mechanizm mediacji dla przypadków, w których brak zgody na zawarcie takiej umowy. Umowa lub oferta umowy jest sporządzana w formie pisemnej przed dostawą i zawiera w szczególności cenę do zapłaty, ilość i jakość produktów, okres obowiązywania umowy, szczegóły dotyczące terminów i procedur płatności, ustalenia dotyczące odbioru lub dostawy produktów rolnych, przepisy mające zastosowanie w przypadku zaistnienia siły wyższej. Cena do zapłaty jest niezmienna i określona w umowie lub jest obliczana poprzez połączenie różnych czynników określonych w umowie, które mogą obejmować wskaźniki rynku odzwierciedlające zmiany warunków na rynku, dostarczoną ilość oraz jakość lub skład dostarczonych produktów rolnych. Ilość i jakość dotyczy produktów, które można dostarczyć lub które muszą zostać dostarczone, wraz z terminem takich dostaw.
Mając na uwadze trudną sytuację na rynku produktów rolno-spożywczych, MRiRW podjęło niezwłocznie intensywne działania, mające na celu wsparcie polskich producentów i eksporterów w znalezieniu nowych rynków zbytu dla polskich produktów rolnych, które nie mogą być obecnie wysłane na rynek rosyjski.
W dniu 5 sierpnia br. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwróciło się do Ministerstwa Gospodarki i Ministerstwa Spraw Zagranicznych, z prośbą o bardzo pilne uzyskanie z polskich placówek dyplomatycznych informacji nt. możliwości sprzedaży polskich owoców i warzyw objętych rosyjskim zakazem z 1 sierpnia br. W związku z faktem wprowadzenia przez FR zakazu importu wielu towarów rolno-spożywczych, m.in. z całej UE, placówki zostały następnie poproszone o zbadanie możliwości zbytu na rynkach zagranicznych pozostałych towarów, objętych nowymi rosyjskimi sankcjami.
Jednocześnie Agencja Rynku Rolnego opracowała wykaz firm polskiego sektora rolno-spożywczego, zainteresowanych eksportem na rynki krajów trzecich (wraz z konkretną ich ofertą i danymi kontaktowymi). Został on następnie przekazany polskim placówkom dyplomatycznym celem rozpowszechnienia wśród przedsiębiorców w krajach rezydowania.
Należy także zwrócić uwagę, że minister rolnictwa i rozwoju wsi zintensyfikował działania na szczeblu dyplomatycznym w sprawie zwiększenia możliwości eksportu polskich produktów rolno-spożywczych, a zwłaszcza owoców i warzyw. Dotychczas odbyły się m.in. spotkania z przedstawicielami Republiki Białorusi, Kazachstanu, Wietnamu, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Islamskiej Republiki Iranu oraz Republiki Mauretanii. Omówiono możliwości zwiększenia dostaw polskich produktów rolno-spożywczych na te rynki. Tematyka ta została również poruszona przy okazji spotkania z obejmującym urząd ambasadora w Indiach panem Tomaszem Łukaszukiem.
W wyniku przeprowadzonych w Mińsku 1 września 2014 r. rozmów z wicepremierem Republiki Białorusi panem Michaiłem Rusyjem oraz gubernatorem Mińska panem Siemionem Szapirą zorganizowano misję gospodarczą polskich przedsiębiorców branży rolno-spożywczej na Białoruś (Mińsk) w dniu 4 września 2014 r. W spotkaniu z białoruskimi firmami wzięli udział przedstawiciele sektora mięsnego, mleczarskiego oraz owocowo-warzywnego. Kolejne spotkanie firm polskich i białoruskich - tym razem wyłącznie sektora owocowo-warzywnego - odbyło się w dniu 9 września br. w Mińsku.
Ponadto, w dniach 3-8 listopada 2014 r. Agencja Rynku Rolnego organizuje misję polskich przedsiębiorców podczas targów rolno-spożywczych World Food Almaty Kazachstan. Na stoisku organizowanym przez ARR w ramach tych targów swoją ofertę zaprezentuje 6 polskich firm sektora rolno-spożywczego.
W odniesieniu natomiast do kwestii opracowania nowych rozwiązań prawnych w zakresie sprzedaży bezpośredniej produktów pochodzenia roślinnego uprzejmie informuję, iż powyższe leży w kompetencjach Ministerstwa Zdrowia, które podjęło już prace legislacyjne w tym zakresie i projekt rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie dostaw bezpośrednich środków spożywczych jest w trakcie uzgodnień międzyresortowych.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Tadeusz Nalewajk
Warszawa, dnia 1 października 2014 r.