Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pana posła Jerzego Wenderlicha oraz grupy posłów w sprawie trudnej sytuacji rolników zajmujących się produkcją owoców miękkich, przesłaną przy piśmie z dnia 27 sierpnia br., znak: SPS-023-28121/14, uprzejmie informuję, co następuje.
Z informacji, które docierały do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi bezpośrednio od producentów, jak też z notowań Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB wynika, że w bieżącym sezonie zbiorów miał miejsce znaczący spadek cen oferowanych przez zakłady przetwórcze i podmioty skupujące porzeczki czarne oraz wiśnie kierowane zarówno do mrożenia, jak też do tłoczenia. Zdaniem producentów niektóre zakłady przetwórcze skupujące ww. owoce mogły stosować porozumienia ograniczające konkurencję, które polegają na ustalaniu zaniżonych cen skupu. W związku z powyższym minister rolnictwa i rozwoju wsi wystosował do prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniosek o podjęcie działań mających na celu zbadanie, czy zachowania rynkowe przedsiębiorców prowadzących skup porzeczki czarnej i czerwonej nie naruszają zasad konkurencji, nalegając jednocześnie, aby ze względu na trudną sytuację producentów owoców miękkich, jak i dużą skalę posądzeń, że działania przetwórców i podmiotów skupujących te owoce miały cechy zmowy cenowej wymierzonej przeciw producentom, urząd ten dołożył wszelkich starań w celu wyjaśnienia stanu faktycznego.
W odpowiedzi prezes UOKiK stwierdził, że wnikliwie przeprowadzona analiza sytuacji rynkowej nie dała podstaw uzasadniających podejrzenie istnienia zmowy cenowej, czyli naruszenia przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, ze zm.), a działania przedsiębiorców na rynku skupu owoców miękkich wynikały z sytuacji na ww. rynku.
W związku z trudną sytuacją na rynku ww. produktów podjęto decyzję o uruchomieniu jednorazowej krajowej pomocy de minimis. Jest to rodzaj dodatkowej pomocy dla producentów rolnych, którą mogą zastosować państwa członkowskie bez powiadamiania Komisji Europejskiej. Gospodarstwo może uzyskać maksymalnie równowartość 15 tys. euro w ciągu trzech lat. Przewiduje się przeznaczyć kwotę 30 mln zł na dopłaty dla producentów owoców miękkich. Pomoc będzie obejmować producentów porzeczek czarnych i wiśni, a dopłata wyniesie ok. 410 zł/ha. W związku z powyższym w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi trwają prace legislacyjne mające na celu nowelizację rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, umożliwiające przyznawanie pomocy producentom porzeczki i wiśni.
Należy zaznaczyć, iż od momentu ustanowienia przez Federację Rosyjską embarga na owoce i warzywa, najpierw tylko z Polski, a następnie z całej UE, minister rolnictwa i rozwoju wsi wielokrotnie, pisemnie i podczas spotkań dwustronnych, informował Komisję Europejską o konsekwencjach wprowadzonego embarga i wnioskował o ustanowienie przez Komisję Europejską adekwatnych, nadzwyczajnych środków wsparcia. Mając na uwadze zaistniałą sytuację kryzysową i postulaty przekazywane przez ministra rolnictwa i rozwoju wsi, w dniu 30 sierpnia br. weszło w życie rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 932/2014 z dnia 29 sierpnia 2014 r. ustanawiające tymczasowe nadzwyczajne środki wsparcia dla producentów niektórych owoców i warzyw oraz zmieniające rozporządzenie delegowane (UE) nr 913/2014 (Dz. U. UE L 259 z 30.08.2014 r., str. 2). Przedmiotowe regulacje wprowadziły dodatkowy mechanizm wsparcia sektora owoców i warzyw, dotkniętego rosyjskim embargiem. Unijne fundusze, w wysokości 125 mln euro, są przeznaczone na przeprowadzenie działań w zakresie wycofania z rynku części zbiorów owoców i warzyw łatwo psujących się gatunków, które zostały najbardziej dotknięte nagłymi ograniczeniami handlowymi wprowadzonymi przez Federację Rosyjską, a żaden alternatywny do rosyjskiego rynek zbytu nie jest dostępny. Komisja określiła, że wsparcie obejmuje działania prowadzone w okresie od dnia 18 sierpnia 2014 r. i przyznawane jest w odniesieniu do następujących produktów sektora owoców i warzyw, przeznaczonych do spożycia jako produkty świeże:
a) pomidory objęte kodem CN 0702 00 00;
b) marchew objęta kodem CN 0706 10 00;
c) kapusta objęta kodem CN 0704 90 10;
d) słodka papryka objęta kodem CN 0709 60 10;
e) kalafior i brokuły głowiaste objęte kodem CN 0704 10 00;
f) ogórki objęte kodem CN 0707 00 05;
g) korniszony objęte kodem CN 0707 00 90;
h) grzyby z rodzaju Agaricus objęte kodem CN 0709 51 00;
i) jabłka objęte kodem CN 0808 10;
j) gruszki objęte kodem CN 0808 30;
k) śliwki objęte kodem CN 0809 40 05;
l) owoce miękkie objęte kodami CN 0810 20, 0810 30 i 0810 40;
m) winogrona stołowe, świeże objęte kodem CN 0806 10 10;
n) owoce kiwi objęte kodem CN 0810 50 00.
Ogłoszone nadzwyczajne środki wsparcia są ukierunkowane na operacje wycofania z rynku w celu bezpłatnej dystrybucji (na cele charytatywne) oraz do przeznaczeń innych niż bezpłatna dystrybucja, jak również uwzględniają odszkodowania za przeprowadzanie przez producentów działania ˝niezbierania˝ lub ˝zielonych zbiorów˝. Pomoc finansowa obejmuje owoce i warzywa pochodzące z gospodarstw producentów, niezależnie czy są oni członkami organizacji producentów owoców i warzyw, czy producentami indywidualnymi. Jednakże, w celu zachęcenia producentów do przekazywania swoich produktów na tzw. bezpłatną dystrybucję, Komisja określiła najwyższe stawki pomocy dla tej formy przeznaczenia produktów.
W związku z powyższym w dniu 5 września br. zostało opublikowane rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 września 2014 r. w sprawie realizacji przez Agencję Rynku Rolnego zadań związanych z ustanowieniem tymczasowych nadzwyczajnych środków wsparcia producentów niektórych owoców i warzyw w związku z zakazem ich przywozu z Unii Europejskiej do Federacji Rosyjskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1190) wdrażające mechanizm wsparcia określony w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) nr 932/2014. Przyjęcie przedmiotowych regulacji pozwala Agencji Rynku Rolnego, jako instytucji realizującej mechanizm rekompensat, na realizację zadań i obowiązków związanych z udzielaniem pomocy.
Niemniej jednak, z uwagi na przekroczenie kwoty, o której mowa w art. 2 rozporządzenia delegowanego Komisji nr 932/2014 (tj. 125 mln euro) na składanych przez producentów powiadomieniach w zakresie operacji wycofania, zielonych zbiorów i niezbierania owoców lub warzyw dotkniętych rosyjskim embargiem, Komisja Europejska wstrzymała przyjmowanie dalszych powiadomień dla wszystkich produktów objętych mechanizmem wsparcia.
Należy zaznaczyć, iż określona w rozporządzeniu delegowanym Komisji nr 932/2014 kwota 125 mln euro na stabilizację rynku sektora owoców i warzyw jest niewystarczająca w odniesieniu do skali kryzysu, na co wielokrotnie zwracał uwagę minister rolnictwa i rozwoju wsi, apelując jednocześnie do KE o uruchomienie kolejnych dodatkowych i adekwatnych do potrzeb środków wsparcia ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji na rynku polskim oraz specyfiki polskiego sektora produkcji, opartego obecnie na produkcji producentów indywidualnych i grup producentów owoców i warzyw. Mając powyższe na uwadze, Komisja Europejska rozpoczęła prace nad projektem dodatkowego mechanizmu wsparcia sektora owoców i warzyw objętych embargiem nałożonym przez Federację Rosyjską.
Ponadto, w celu stabilizacji sytuacji na rynku m.in. owoców i warzyw, resort rolnictwa prowadzi prace legislacyjne nad utworzeniem funduszu stabilizacji dochodów rolniczych, z którego będą mogły być w przyszłości wypłacane rekompensaty producentom rolnym w przypadku drastycznych spadków cen. Fundusz miałby powstać w wyniku odpisu o 0,2% od wartości sprzedaży produktów rolnych. Przewiduje się, że fundusz będzie obsługiwany przez Agencję Rynku Rolnego. Rekompensaty wypłacane byłyby w sytuacji znacznego spadku opłacalności produkcji, np. na poziomie 30%.
Kolejnym działaniem, które realizuje MRiRW, jest wdrożenie do krajowych przepisów możliwości obowiązkowego stosowania systemów umownych, takich jak stosunki umowne i negocjacje umowne. Taką nową możliwość przewidują obecnie przepisy o wspólnej organizacji rynków produktów rolnych - rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007 (Dz. U. UE L 347/671 z dnia 20 grudnia 2013 r.). Na ich podstawie państwo członkowskie może postanowić, że na jego terytorium każda dostawa produktów dostarczonych przez producenta do przetwórcy lub dystrybutora musi być przedmiotem pisemnej umowy między stronami lub pierwsi nabywcy muszą złożyć pisemną ofertę zawarcia umowy dostawy tych produktów rolnych przez producentów. Jeżeli dostawa produktów jest dokonywana przez jednego lub większą liczbę pośredników, to państwo członkowskie podejmuje decyzję, który etap/etapy dostawy są objęte taką umową, i może ustanowić mechanizm mediacji dla przypadków, w których brak jest zgody na zawarcie takiej umowy.
Umowa lub oferta umowy jest sporządzana w formie pisemnej przed dostawą i zawiera w szczególności cenę do zapłaty, ilość i jakość produktów, okres obowiązywania umowy, szczegóły dotyczące terminów i procedur płatności, ustalenia dotyczące odbioru lub dostawy produktów rolnych, przepisy mające zastosowanie w przypadku zaistnienia siły wyższej. Cena do zapłaty jest niezmienna i określona w umowie lub jest obliczana poprzez połączenie różnych czynników określonych w umowie, które mogą obejmować wskaźniki rynku odzwierciedlające zmiany warunków na rynku, dostarczoną ilość oraz jakość lub skład dostarczonych produktów rolnych. Ilość i jakość dotyczy produktów, które można dostarczyć lub które muszą zostać dostarczone, wraz z terminem takich dostaw.
Niezależnie od powyższego zarówno grupy producentów, jak i organizacje utworzone w sektorze owoców i warzyw będą miały także możliwość otrzymania wsparcia finansowego w ramach poddziałania: Przetwórstwo i marketing produktów rolnych, którego wytyczne zostały określone w projekcie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Zgodnie z przyjętymi założeniami koszty kwalifikowalne w ramach projektowanego działania obejmują:
- koszty budowy, modernizacji lub przebudowy budynków produkcyjnych lub magazynowych i budowli stanowiących infrastrukturę zakładów przetwórstwa, niezbędną do wdrożenia inwestycji w zakresie zakupu maszyn i urządzeń lub infrastruktury służącej ochronie środowiska,
- koszty zakupu (wraz z instalacją) lub leasingu zakończonego przeniesieniem prawa własności:
- maszyn lub urządzeń do przetwarzania, magazynowania lub przygotowania produktów do sprzedaży,
- aparatury pomiarowej, kontrolnej oraz sprzętu do sterowania procesem produkcji lub magazynowania,
- urządzeń służących poprawie ochrony środowiska,
- koszty zakupu oprogramowania służącego zarządzaniu przedsiębiorstwem oraz sterowaniu procesem produkcji i magazynowania,
- koszty wdrożenia procedury certyfikowanych systemów zarządzania jakością,
- opłaty za patenty i licencje,
- koszty ogólne, tj.: przygotowania dokumentacji technicznej projektu, przygotowania biznesplanu, nadzoru urbanistycznego, architektonicznego, budowlanego lub konserwatorskiego.
Poziom pomocy wynosi maksymalnie 50% kosztów inwestycji kwalifikującej się do wsparcia. Maksymalna wysokość pomocy przyznana w okresie realizacji programu jednemu beneficjentowi wynosi 3 000 000 zł, a w przypadków związków grup producentów rolnych lub zrzeszeń organizacji producentów wynosi 15 000 000 zł. Minimalna wysokość pomocy przyznana na realizację jednej operacji wynosi 100 000 zł.
Niezależnie od powyższego, mając na uwadze trudną sytuację na rynku produktów rolno-spożywczych, MRiRW podjęło niezwłocznie intensywne działania mające na celu wsparcie polskich producentów i eksporterów w znalezieniu nowych rynków zbytu dla polskich produktów rolnych, które nie mogą być obecnie wysłane na rynek rosyjski.
W dniu 5 sierpnia br. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwróciło się do Ministerstwa Gospodarki i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z prośbą o bardzo pilne uzyskanie z polskich placówek dyplomatycznych informacji nt. możliwości sprzedaży polskich owoców i warzyw objętych rosyjskim zakazem z 1 sierpnia br. W związku z faktem wprowadzenia przez FR zakazu importu wielu towarów rolno-spożywczych m.in. z całej UE placówki zostały następnie poproszone o zbadanie możliwości zbytu na rynkach zagranicznych pozostałych towarów objętych nowymi rosyjskimi sankcjami.
Jednocześnie Agencja Rynku Rolnego opracowała wykaz firm polskiego sektora rolno-spożywczego zainteresowanych eksportem na rynki krajów trzecich (wraz z konkretną ich ofertą i danymi kontaktowymi). Został on następnie przekazany polskim placówkom dyplomatycznym celem rozpowszechnienia wśród przedsiębiorców w krajach rezydowania.
Należy także zwrócić uwagę, że minister rolnictwa i rozwoju wsi zintensyfikował działania na szczeblu dyplomatycznym w sprawie zwiększenia możliwości eksportu polskich produktów rolno-spożywczych, a zwłaszcza owoców i warzyw. Dotychczas odbyły się m.in. spotkania z przedstawicielami Republiki Białorusi, Kazachstanu, Wietnamu, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Islamskiej Republiki Iranu oraz Republiki Mauretanii. Omówiono możliwości zwiększenia dostaw polskich produktów rolno-spożywczych na te rynki. Tematyka ta została również poruszona przy okazji spotkania z obejmującym urząd ambasadora w Indiach panem Tomaszem Łukaszukiem.
W wyniku przeprowadzonych w Mińsku 1 września 2014 r. rozmów z wicepremierem Republiki Białorusi panem Michaiłem Rusyjem oraz gubernatorem Mińska panem Siemionem Szapirą zorganizowano misję gospodarczą polskich przedsiębiorców branży rolno-spożywczej na Białoruś (Mińsk) w dniu 4 września 2014 r. W spotkaniu z białoruskimi firmami wzięli udział przedstawiciele sektora mięsnego, mleczarskiego oraz owocowo-warzywnego. Kolejne spotkanie firm polskich i białoruskich - tym razem wyłącznie sektora owocowo-warzywnego - odbyło się w dniu 9 września br. w Mińsku.
Ponadto w dniach 3-8 listopada 2014 r. Agencja Rynku Rolnego organizuje misję polskich przedsiębiorców podczas targów rolno-spożywczych World Food Almaty Kazachstan. Na stoisku organizowanym przez ARR w ramach tych targów swoją ofertę zaprezentuje 6 polskich firm sektora rolno-spożywczego.
Jednocześnie Ministerstwo Gospodarki przygotowało program promocji o charakterze ogólnym ˝Aktywizacja eksportu na wybranych rynkach˝, który będzie realizowany i finansowany w ramach projektu systemowego pn. ˝Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych˝, poddziałanie 6.5.1 PO IG. Działaniami promocyjnymi zostaną objęte kraje azjatyckie - Azerbejdżan, Indie, Indonezja, Mongolia, Wietnam, Malezja, Turkmenistan oraz bałkańskie - Chorwacja, Serbia, Bośnia i Hercegowina oraz Macedonia. W krajach tych zostaną przeprowadzone działania promujące, polegające na organizacji misji przyjazdowych do Polski dla potencjalnych kontrahentów, konferencji promocyjnych połączonych z pokazem lub degustacją polskich specjalności eksportowych oraz kampanii promocyjnej ˝Made in Poland˝ poprzez artykuły sponsorowane w magazynach branżowych w tych krajach. Realizacja omawianego programu rozpocznie się po rozstrzygnięciu w październiku br. przetargu na jego wykonawcę, ogłoszonego w dniu 26 sierpnia br.
Planuje się, że w ramach misji przyjazdowych do Polski odbędą się spotkania B2B oraz wizyty w wybranych polskich przedsiębiorstwach. Przedsiębiorcy zainteresowani udziałem w spotkaniach lub przyjęciem u siebie zagranicznej misji będą mogli zgłosić się do wykonawcy, jak również przekazać mu materiały promocyjne, które będą rozpowszechniane podczas konferencji promocyjnych organizowanych w krajach objętych programem.
W wymienionych krajach planowane jest również zatrudnienie dodatkowych ekspertów, których usługi będą świadczone do końca czerwca 2015 r. celem wsparcia przedsiębiorców w zakresie pozyskiwania danych o rynkach zagranicznych, potencjalnych kontrahentach, warunkach dostępu do konkretnych rynków oraz wyszukiwania partnerów biznesowych, w tym w szczególności dla firm, które odnotowały istotny spadek sprzedaży na rynki rosyjski i ukraiński.
Ponadto, w związku z sytuacją na rynkach wschodnich, podjęto działania promujące polską gospodarkę na alternatywnych rynkach eksportowych celem aktywizacji eksportu na tych rynkach z wykorzystaniem instrumentów charakterystycznych dla programów promocji o charakterze ogólnym. Działania te zostaną dodatkowo wsparte kolejną kampanią wizerunkową polskiej gospodarki w mediach zagranicznych w ZEA, Meksyku i Brazylii (IV kw. 2014 - I kw. 2015).
Równolegle z opracowaniem wymienionego programu resortowego aktualnie prowadzone jest pogłębione rozpoznanie szeregu rynków europejskich i pozaeuropejskich z wykorzystaniem potencjału wydziałów promocji handlu i inwestycji (WPHI) nadzorowanych przez ministra gospodarki*), pod kątem intensyfikacji promocji i akwizycji polskich produktów rolno-spożywczych, w szczególności tych pozycji towarowych, które zostały objęte przez Rosję ograniczeniami importowymi, jak również produktów mogących odczuwać skutki dekoniunktury na tym kierunku eksportowym. W trybie priorytetowym prowadzone są prace nad oceną możliwości sprzedaży towarów objętych embargiem, ze szczególnym uwzględnieniem owoców i warzyw, w tym nad określeniem zapotrzebowania rynków zagranicznych w kontekście aktualnego i prognozowanego popytu, konkurencji i kanałów dystrybucji, a także nad uściśleniem wymogów formalnoprawnych związanych z wprowadzeniem konkretnych pozycji towarowych na nowe rynki zbytu (certyfikaty fitosanitarne, weterynaryjne, inne wymogi). Informacje i oceny WPHI odnośnie do możliwości i warunków intensyfikacji eksportu produktów rolno-spożywczych do wybranych krajów przekazywane są bezpośrednio do MRiRW i ARR celem dalszej dystrybucji wśród izb branżowych i przedsiębiorców. Jednocześnie WPHI prowadzą równoległe działania akwizycyjne w oparciu o informacje ARR nt. polskiej oferty produktów rolno-spożywczych, uwzględniającą zainteresowania producentów konkretnymi rynkami zbytu. Ponadto placówkom WPHI zalecono dodatkowe zintensyfikowanie promocji polskiej oferty spożywczej, zarówno jeszcze w roku bieżącym, jak i przy formułowaniu planów promocji na 2015 r.
Działania resortu gospodarki w wymienionym obszarze są istotnym elementem działań wspierających polskich producentów rolnych, koordynowanych według kompetencji przez ministra rolnictwa i rozwoju wsi, w których oprócz Agencji Rynku Rolnego, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa i Głównego Inspektoratu Weterynarii uczestniczy również Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Zakłada się, że do akcji promującej i wspierającej polską ofertę rolno-spożywczą włączane będą, w oparciu o wspólny harmonogram, również ministerstwa mające w swych planach wizyty i przedsięwzięcia zagraniczne (np. MIR, MSP).
Należy dodać, że równolegle z wymienionymi działaniami, wychodząc naprzeciw potrzebom polskich eksporterów, Ministerstwo Gospodarki prowadzi obecnie prace nad nowymi rozporządzeniami, regulującymi zasady przyznawania pomocy de minimis w kolejnych latach. W związku z powyższym planuje się uruchomienie w IV kwartale br. instrumentów wsparcia polskich eksporterów w zakresie: dofinansowania udziału w branżowych projektach promocyjnych, dofinansowania kosztów organizacji przedsięwzięć promocyjnych, dofinansowania kosztów publikacji wydawnictw i materiałów promocyjnych, a także dofinansowania kosztów uzyskania certyfikatów eksportowych. Wsparcie dla przedsiębiorców na wymienione cele będzie pochodzić z budżetu Ministerstwa Gospodarki, zaś ważnym jego obszarem będą polskie specjalności żywnościowe.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Zofia Szalczyk
Warszawa, dnia 19 września 2014 r.
*) Algieria, Argentyna, Austria, Belgia, Białoruś, Brazylia, Bułgaria, Chiny, Chorwacja, Czechy, Egipt, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Indie, Indonezja, Irlandia, Izrael, Japonia, Kanada, Kazachstan, Korea, Litwa, Malezja, Maroko, Niemcy, Niderlandy, Norwegia, Portugalia, RPA, Rumunia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Ukraina, USA, Uzbekistan, Wielka Brytania, Węgry, Włochy, ZEA.