Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na pismo pana Marka Kuchcińskiego, wicemarszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, z dnia 27 czerwca 2014 r., znak: SPS-023-27040/14, przekazujące interpelację pana posła Michała Tomasza Pacholskiego w sprawie sprzedaży substancji o działaniu psychoaktywnym, tzw. dopalaczy, uprzejmie proszę o przyjęcie poniższych informacji.

   Na wstępie uprzejmie informuję, że praktyka prowadzenia nadzoru przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nad przestrzeganiem przez przedsiębiorców zakazu wytwarzania i wprowadzania do obrotu środków zastępczych, co wynika z przepisów ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r. poz. 124), wskazała na konieczność zmian niektórych regulacji prawnych w celu skuteczniejszego zabezpieczenia obywateli przed niebezpiecznymi dla nich substancjami. Mając powyższe na uwadze, został opracowany projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw, którego zasadniczym celem jest ułatwienie procedur związanych z możliwością kontroli przez Państwową Inspekcję Sanitarną przedsiębiorców wprowadzających do obrotu nowe substancje psychoaktywne oraz dostosowanie do procedur obowiązujących i praktykowanych w większości państw Unii Europejskiej.

   W odniesieniu do pytania dotyczącego monitoringu dostępu dzieci i młodzieży do substancji psychoaktywnych oraz zmian na rynku dopalaczy uprzejmie informuję, że działania z zakresu monitorowania narkotyków i zjawiska narkomanii prowadzi, w imieniu Ministerstwa Zdrowia, Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii działające przy Krajowym Biurze do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii. Działania te realizowane są w ramach współpracy z Europejskim Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii. Ponadto na bieżąco zbierane są dane o pojawiających się na rynku nowych substancjach w ramach sieci laboratoriów zaangażowanych w tworzenie systemu wczesnego ostrzegania o nowych substancjach psychoaktywnych, który funkcjonuje także w Rzeczypospolitej Polskiej. Jednocześnie uprzejmie informuję, że dane dotyczące skali używania nowych substancji psychoaktywnych przez młodzież oraz przez populację generalną są zbierane także w ramach projektów badawczych finansowanych przez Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii.

   Wyniki projektu badawczego pn. ˝Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną - Młodzież 2013˝, zrealizowanego na ogólnopolskiej losowej próbie 65 szkół, łącznie 1360 uczniów, wskazują na spadek dostępności dopalaczy. W 2010 r. ponad co trzeci badany deklarował do nich łatwy dostęp, natomiast w 2013 r. - co piąty. Jednocześnie o 6 punktów procentowych wzrosły odsetki badanych, którzy zdobycie ww. substancji określili jako niemożliwe (25%) oraz jako trudne (28%). W 2013 r. o dopalaczach słyszało 80% badanych, natomiast w 2010 r. - 90% badanych. Ponadto w 2013 r. 12% badanych uczniów było w sklepie z dopalaczami, natomiast w 2010 r. odsetek ten wynosił 27%. Spośród tych, którzy byli w takich sklepach, 40% dokonało tam zakupu. W obydwu pomiarach, zarówno w 2010 r., jak i w 2013 r., 1% ogółu badanych dokonało zakupu ww. substancji przez Internet. Wyniki wskazują także, że odsetek badanych, którzy deklarowali używanie dopalaczy, był dwukrotnie mniejszy w 2013 r. w porównaniu do 2010 r.

   Jednocześnie uprzejmie informuję, że mając na uwadze zagrożenia związane ze zjawiskiem dopalaczy, konsultant krajowy w dziedzinie toksykologii klinicznej, działając zgodnie z upoważnieniem ministra zdrowia, od 2010 r. systematycznie zbiera informacje o zatruciach ww. substancjami. Dodatkowo zgodnie z ustaleniami spotkania, które odbyło się w dniu 13 listopada 2013 r. w Ministerstwie Zdrowia, w którym uczestniczyli przedstawiciele wojewódzkich oraz granicznych stacji sanitarno-epidemiologicznych, wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne zostały zobowiązane do zbierania przypadków zatruć dopalaczami oraz przekazywania ich w odstępach dwutygodniowych do Ministerstwa Zdrowia. Należy jednak wziąć pod uwagę, że dane dotyczące zatruć ww. substancjami odznaczają się podatnością na czynniki zewnętrzne, takie jak np. nasilenie dyskusji społecznej na tematy związane z nowymi substancjami, i nie są poparte pełnymi analizami laboratoryjnymi. Zauważalny w 2013 r. wzrost zatruć dopalaczami w stosunku do poprzednich lat może być także spowodowany zmianą metodologii badań oraz uwzględnianiem nowych źródeł informacji. Zgodnie z dostępnymi statystykami liczba podejrzeń zatruć dopalaczami jest porównywalna z liczbą zatruć środkami psychotropowymi oraz substancjami odurzającymi i jest zdecydowanie mniejsza od liczby zatruć lekami. Zestawienie zatruć środkami zastępczymi przedstawia poniższa tabela.

   Tabela 1. Przypadki podejrzeń zatruć środkami zastępczymi w Polsce w latach 2010-2013 przekazane przez konsultanta krajowego w dziedzinie toksykologii klinicznej

   W odniesieniu do pytania dotyczącego działań podejmowanych w celu zapobiegania negatywnym skutkom zażywania przez dzieci i młodzież substancji psychoaktywnych uprzejmie informuję, że ww. działania, w imieniu Ministerstwa Zdrowia, prowadzą Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii oraz główny inspektor sanitarny. Działania te obejmują: inicjowanie ogólnopolskich edukacyjnych kampanii społecznych, realizację programów profilaktyki selektywnej, profilaktyki wskazującej, wczesnej interwencji, programy wsparcia oraz podnoszenie jakości działań profilaktycznych poprzez szkolenia kadry i działalność wydawniczą. Realizowane działania to głównie: zajęcia socjoterapeutyczne, warsztaty umiejętności psychospołecznych, terapie pedagogiczne, poradnictwo rodzinne, interwencje kryzysowe, grupy wsparcia oraz warsztaty, które uczą alternatywnych stylów życia. Prowadzone są także działania z zakresu ograniczania ryzyka szkód zdrowotnych wśród okazjonalnych użytkowników narkotyków, które wdrażane są bezpośrednio w ich środowisku. Dla młodzieży w wieku 14-21 lat używającej narkotyków lub dopalaczy w sposób okazjonalny lub problemowy, niekorzystającej uprzednio z oferty pomocowej, prowadzony jest program wczesnej interwencji ˝FreD goes net˝. Program prowadzony jest w formie grupowych zajęć warsztatowych z wykorzystaniem podejścia dialogu motywującego.

   Dodatkowo uprzejmie informuję, ze Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii podejmuje szereg innych działań ukierunkowanych na ograniczenie używania przez dzieci i młodzież substancji psychoaktywnych, takich jak opracowywanie materiałów informacyjno-edukacyjnych, prowadzenie ogólnopolskiej poradni internetowej oraz telefonu zaufania. Wspierane są także szkolenia dla edukatorów rodzinnych, np. ˝Program wzmacniania rodziny 10-14˝, którego celem jest ograniczenie używania narkotyków, w tym dopalaczy, picia alkoholu oraz problemów związanych z okresem dojrzewania poprzez rozwijanie zdolności wychowawczych wśród rodziców i umiejętności interpersonalnych i indywidualnych wśród nastolatków. W celu dostarczenia młodzieży podstawowych informacji na temat dopalaczy i zagrożeń wynikających z ich używania wydano i udostępniono program profilaktyki uniwersalnej pn. ˝Smak życia, czyli debata o dopalaczach˝. Dodatkowo, mając na uwadze potrzebę rozmowy kadry nauczycielskiej z rodzicami na temat dopalaczy, opracowano i upowszechniono publikacje pn. ˝Spotkanie z rodzicami w szkole - dopalacze˝ oraz ˝Szkoła i rodzice wobec zagrożeń substancjami psychoaktywnymi˝. Dodatkowo w celu uświadomienia zagrożeń związanych z dopalaczami rodzicom i wychowawcom zostały wydane ulotka informacyjna pn. ˝Nasze dzieci i zagrożenia. Dopalacze - wypalacze˝ oraz poradnik ˝O lekach, marihuanie, dopalaczach - bez histerii˝. Publikacje mają na celu zwiększenie wiedzy rodziców na temat problemu używania przez młodzież substancji psychoaktywnych, jak również zwiększenie ich umiejętności wychowawczych. Poradnik ˝O lekach, marihuanie, dopalaczach - bez histerii˝ porusza zagadnienia związane m.in. ze zjawiskiem odurzania się lekami, z używaniem marihuany, dopalaczy oraz przeciwdziałaniem problemowi poprzez nawiązywanie poprawnych relacji z dorastającym dzieckiem. Publikacja opracowana została w ramach kampanii Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii pn. ˝Przyjmuje leki czy bierze? Leki bez recepty do leczenia, nie do brania˝. Publikacja dostępna jest także w formie on-line na stronie internetowej Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii.

   W odniesieniu do pytania dotyczącego prowadzonych prac legislacyjnych zmierzających do wprowadzenia zakazu sprzedaży jakichkolwiek substancji o działaniu psychoaktywnym uprzejmie informuję, że dopalacze, które wykazują działanie podobne do substancji kontrolowanych oraz powodujące zagrożenia dla życia i zdrowia, mogą być także substancjami wykorzystywanymi w celach przemysłowych. W związku z powyższym objęcie substancji nienazwanych, wszystkich substancji psychoaktywnych, kontrolą ustawową mogłoby spowodować sytuację, w której ww. wykazy zawierałyby także substancje, które nie są używane w celach odurzania się, lecz przemysłowych. Jednocześnie uprzejmie informuję, że aktualnie procedowany projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw przewiduje regulację, w wyniku której minister zdrowia będzie mógł podjąć decyzję o prowadzeniu procedury legislacyjnej mającej na celu włączenie określonych substancji do załączników do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii lub do wykazu nowych substancji psychoaktywnych, który zostanie wydany w drodze rozporządzenia, co pozwoli na szybsze objęcie niebezpiecznych substancji zakazem wytwarzania i wprowadzania do obrotu. Ponadto uprzejmie informuję, że obecne prace nad ww. projektem dotyczą końcowego etapu uwzględnienia uwag zgłoszonych w ramach uzgodnień i konsultacji publicznych w celu skierowania ww. projektu pod obrady stałego komitetu Rady Ministrów.

   Niniejszym pozostaję w przekonaniu, iż przedmiotowe odpowiedzi na pytania zawarte w interpelacji pana posła Michała Tomasza Pacholskiego zostaną przyjęte.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Igor Radziewicz-Winnicki

   Warszawa, dnia 21 lipca 2014 r.