Szanowna Pani Marszałek! W nawiązaniu do pisma z dnia 30 kwietnia 2014 r. (sygn. SPS-023-26127/14) dotyczącego interpelacji posła na Sejm RP pani Anny Bańkowskiej w sprawie postępowań administracyjnych prowadzonych przez Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych uprzejmie przedstawiam następujące informacje.
Zgodnie z art. 180 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy kodeksu, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. Powyższe oznacza, że przepisy o ubezpieczeniach społecznych mają pierwszeństwo przed przepisami kodeksu, o ile zawierają odrębności w stosunku do uregulowań zawartych w kodeksie. Wskazana zasada odnosi się także do spraw wynikających z zaopatrzenia emerytalnego.
Tryb ustalania prawa i wysokości świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego określają przepisy ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 667, z późn. zm.), zwanej dalej: ustawą zaopatrzeniową, oraz przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 239, poz. 2404, z późn. zm.).
Ustalając prawo i wysokość świadczeń policyjnych, organ emerytalny jest zatem zobowiązany prowadzić postępowanie zgodnie z przepisami ustawy zaopatrzeniowej oraz ww. rozporządzenia, natomiast przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosować wyłącznie w sprawach nieuregulowanych w ww. ustawie (stosownie do art. 11 ustawy zaopatrzeniowej).
Tryb postępowania organu emerytalnego przy ponownym ustalaniu wysokości świadczeń osobom, które pozostawały w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. i pełniły służbę w charakterze funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1388), został wprowadzony do ustawy zaopatrzeniowej ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 24, poz. 145).
Stosownie do art. 13a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu sporządza na wniosek organu emerytalnego na podstawie akt osobowych funkcjonariusza informację o przebiegu służby funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa, która jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych (art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej). Wskazana informacja Instytutu Pamięci Narodowej stanowi zatem dla organu emerytalnego środek dowodowy będący podstawą do ponownego ustalenia wysokości świadczenia.
Po otrzymaniu ww. informacji o przebiegu służby organ emerytalny jest zobowiązany do ponownego ustalenia na podstawie art. 15b ustawy zaopatrzeniowej wysokości emerytury funkcjonariuszom, którzy pełnili służbę w organach bezpieczeństwa państwa wymienionych w art. 2 ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.
Jednocześnie należy podkreślić, na co również zwracał uwagę Trybunał Konstytucyjny, że informacja Instytutu Pamięci Narodowej ma charakter zaświadczenia, czyli dokumentu urzędowego, który korzysta z domniemania autentyczności oraz domniemania zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Za powyższym przemawia zarówno brzmienie art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej, zgodnie z którym ww. informacja IPN o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy służby, jak i treść tej informacji nawiązująca do dokumentacji osobowej funkcjonariusza.
Ponadto zgodnie z art. 13a ust. 6 wskazanej ustawy do ww. informacji nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, w związku z tym brak jest możliwości kwestionowania treści tej informacji. Wobec powyższego dopiero wydanie decyzji przez organ emerytalny stwarza możliwość kwestionowania przez osobę zainteresowaną wykazanych w informacji okresów służby w organach bezpieczeństwa państwa.
Wydając decyzję o ponownym ustaleniu wysokości świadczenia, organ emerytalny sprawdza otrzymaną informację z innymi dokumentami dotyczącymi okresów służby funkcjonariusza i dopiero w przypadku nieścisłości lub nieprawidłowości podejmuje postępowanie wyjaśniające. Stosownie bowiem do art. 34 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej organ emerytalny w celu ustalenia okoliczności mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość może wzywać lub przesłuchiwać zainteresowanych lub żądać przedstawienia dodatkowych dokumentów lub dowodów.
W przypadku gdy informacja sporządzona w oparciu o posiadane przez IPN akta osobowe funkcjonariusza nie budzi wątpliwości, organ emerytalny na podstawie art. 15b ustawy zaopatrzeniowej dokonuje ponownego ustalenia wysokości świadczenia, wydając decyzję. Wskazana decyzja podlega zaskarżeniu do właściwego sądu według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (art. 32 ust. 4 ww. ustawy).
W przypadku wniesienia przez świadczeniobiorcę odwołania od decyzji organu emerytalnego, w którym zainteresowany wskazywał nowe istotne dla sprawy okoliczności i fakty, mogące mieć wpływ na wysokość świadczenia, organ emerytalny występował do Instytutu Pamięci Narodowej o sprawdzenie poprawności wystawionej informacji. Po dokonaniu przez IPN ponownej weryfikacji informacji o przebiegu służby i wskazaniu innego okresu pełnienia służby w organach bezpieczeństwa państwa, na podstawie dokonanej korekty, organ emerytalny ponownie ustalał wysokość emerytury. Z prośbą o weryfikację ww. informacji i przeprowadzenie ponownej kwerendy dokumentacji mogą również występować zainteresowani świadczeniobiorcy.
Prawidłowość postępowania w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości świadczenia na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej potwierdził Sąd Najwyższy, który w postanowieniu z dnia 12 grudnia 2011 r. (sygn. akt II UZP 10/11) podkreślił, że w przeciwieństwie do sądu ubezpieczeń społecznych organ emerytalny jest związany treścią informacji o przebiegu służby i przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w tej informacji. Sąd Najwyższy uznał, że stanowisko Instytutu Pamięci Narodowej nie wiąże sądu, co oznacza, że ostateczna decyzja co do zakwalifikowania okresów służby jako okresów służby w organach bezpieczeństwa państwa należy do sądu ubezpieczeń społecznych.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 11 stycznia 2012 r. (sygn. akt K 36/09) wskazał, że w razie zaskarżenia decyzji organu emerytalnego o ostatecznym ukształtowaniu praw emerytalnych funkcjonariusza rozstrzyga co do istoty sąd powszechny, który nie jest prawnie związany treścią informacji o przebiegu służby sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej.
Ponadto należy wskazać, że zgodnie z pkt 26 załącznika nr 1 rozporządzenia ministra administracji i cyfryzacji z dnia 9 marca 2012 r. w sprawie rodzaju spraw, w których obowiązek prowadzenia metryki sprawy jest wyłączony (Dz. U. z 2012 r. poz. 269), w sprawach rozpatrywanych na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin obowiązek prowadzenia metryki sprawy został wyłączony.
Z poważaniem
Sekretarz stanu
Piotr Stachańczyk
Warszawa, dnia 2 czerwca 2014 r.