Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację złożoną przez pana Jacka Żalka, posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w sprawie działalności przedstawicieli koncernów farmaceutycznych, która została przekazana przy piśmie wicemarszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, z dnia 18 lutego 2014 r., znak: SPS-023-24609/14, uprzejmie proszę o przyjęcie stanowiska w sprawie.
Na wstępie uprzejmie informuję, że warunki udzielania i zakres świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zostały określone przez ustawodawcę w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 163, poz. 1027, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą.
Zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 i 2 przedmiotowej ustawy świadczeniobiorcy otrzymali, na zasadach w niej określonych, prawo do tzw. gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej, których celem jest zachowanie zdrowia, zapobieganie chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie, pielęgnacja oraz zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczenie. Następnie należy wskazać, iż jak wynika z treści art. 97 ust. 1 w zw. z art. 116 ust. 1 pkt 1 ustawy, podmiotem zarządzającym przyznanymi mu środkami finansowymi, do których zalicza się przede wszystkim należne składki na ubezpieczenie zdrowotne, jest Narodowy Fundusz Zdrowia. Jednym z podstawowych zadań Narodowego Funduszu Zdrowia jest zabezpieczenie potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, dokonywane w oparciu o treść umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, zawieranych pomiędzy świadczeniodawcą, który został wybrany do ich udzielania na zasadach określonych w ustawie, a dyrektorem danego, właściwego oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia. Ponieważ środki finansowe przeznaczone na realizację świadczeń opieki zdrowotnej są ściśle określone (pochodzą ze składek na ubezpieczenie zdrowotne), Narodowy Fundusz Zdrowia w każdej umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej określa maksymalną kwotę zobowiązania wobec świadczeniodawcy (art. 136 ustawy), a suma wszystkich kwot zobowiązania wobec realizatorów danego rodzaju świadczeń, zgodnie z przepisem art. 132 ust. 5 ustawy, nie może przekroczyć wysokości środków finansowych przeznaczonych na ten cel w planie finansowym Narodowego Funduszu Zdrowia. Limitowana liczba środków finansowych skutkuje ograniczoną liczbą kontraktowanych świadczeń, a to z kolei skutkuje tworzeniem się list kolejkowych.
Należy w tym miejscu podkreślić, że zasady umieszczania pacjenta na liście oczekujących na udzielanie świadczenia opieki zdrowotnej zostały szczegółowo określone w rozporządzeniu ministra zdrowia z dnia 26 września 2005 r. w sprawie kryteriów medycznych, jakimi powinni kierować się świadczeniodawcy, umieszczając świadczeniobiorców na listach oczekujących na udzielenie świadczenia opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2005 r. Nr 200, poz. 1661). W związku z powyższym, w oparciu o treść § 1 wskazanego rozporządzenia umieszczanie pacjenta na liście oczekujących następuje na podstawie kryteriów medycznych opartych na aktualnej wiedzy medycznej, a więc:
1) stanu zdrowia świadczeniobiorcy,
2) rokowania co do dalszego przebiegu choroby,
3) chorób współistniejących mających wpływ na chorobę, z powodu której ma być udzielone świadczenie,
4) zagrożenia wystąpienia, utrwalenia lub pogłębienia niepełnosprawności.
Świadczeniodawca, stosując powyższe kryteria medyczne, kwalifikuje świadczeniobiorcę do kategorii medycznej:
a) przypadek pilny - jeżeli istnieje konieczność pilnego udzielenia świadczenia ze względu na dynamikę procesu chorobowego i możliwość szybkiego pogorszenia stanu zdrowia lub znaczącego zmniejszenia szans na powrót do zdrowia;
b) przypadek stabilny - w przypadku innym niż stan nagły i przypadek, o którym mowa w lit. a.
Po dokonaniu kwalifikacji pacjenta umieszcza się go na liście oczekujących po stwierdzeniu, czy świadczeniobiorca posiada wymagane skierowanie na świadczenie danego rodzaju albo jest uprawniony do uzyskania świadczenia bez skierowania. Zauważyć trzeba, że świadczeniobiorcę zakwalifikowanego do kategorii medycznej ˝przypadek pilny˝ umieszcza się na liście oczekujących przed świadczeniobiorcami zakwalifikowanymi do kategorii medycznej ˝przypadek stabilny˝ (§ 3).
Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy listy oczekujących podlegają okresowej, co najmniej raz w miesiącu, weryfikacji przez zespół oceny przyjęć (w przypadku szpitali), powołany przez świadczeniodawcę. Do zadań zespołu oceny przyjęć należy przeprowadzenie oceny list oczekujących na udzielenie świadczenia pod względem prawidłowości prowadzenia dokumentacji, czasu oczekiwania na jego udzielenie oraz zasadności i przyczyn zmian terminu zabiegów. W przypadku świadczeń specjalistycznych w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej oceny dokonuje kierownik świadczeniodawcy, a w przypadku innych świadczeń - świadczeniodawca.
Jeśli świadczeniodawca wyznaczy odległy termin realizacji świadczenia, pacjent może również dokonać wyboru innego świadczeniodawcy i zapisać się u niego na listę oczekujących przy respektowaniu zasady, że w celu otrzymania jednego świadczenia opieki zdrowotnej na podstawie skierowania świadczeniobiorca może wpisać się na jedną listę oczekujących u jednego świadczeniodawcy.
Powyższe wskazuje, że przede wszystkim z uwagi na ograniczone środki finansowe, które przeznaczone są na system opieki zdrowotnej, a którymi dysponuje płatnik, limitowana jest liczba świadczeń zdrowotnych w przeliczeniu na poszczególnego pacjenta.
Niemniej jednak minister zdrowia, zdając sobie sprawę z wydłużającego się okresu czekania na świadczenia zdrowotne, zaproponował cały pakiet rozwiązań systemowych, które mają na celu skrócenie kolejek.
Ministerstwo Zdrowia obecnie pracuje nad dwoma pakietami: pakietem onkologicznym oraz pakietem kolejkowym, który dotyczy pozostałych specjalizacji.
Pakiet onkologiczny zawiera m.in. zniesienie limitów, zagwarantowanie terminu usług medycznych, zagwarantowanie dla pacjenta indywidualnej ścieżki leczenia oraz znalezienie się pod opieką konsylium lekarskiego. Dodatkowo pacjent, który będzie leczony onkologicznie, będzie otrzymywał specjalną kartę upoważniającą do skierowania do wszystkich gabinetów specjalistycznych i oddziałów. Ponadto każdy pacjent będzie miał swojego koordynatora leczenia, a po zakończeniu terapii będzie objęty programem stałej opieki. Czas od podejrzenia nowotworu do rozpoczęcia terapii ma nie przekroczyć 9 tygodni.
Pakiet kolejkowy, który dotyczy wszystkich pozostałych specjalizacji, na podstawie którego lekarz rodzinny będzie mógł zlecać pacjentowi więcej badań oraz zostanie wprowadzona porada receptowa, a także możliwość odbioru recept przez osoby do tego upoważnione. Ponadto specjaliści będą dodatkowo finansowani za pierwszą wizytę pacjenta i będą premiowane zabiegi jednodniowe. Ponadto od 2016 r. pielęgniarki otrzymają możliwość zlecenia niektórych badań oraz wypisywania recept na wybrane leki i środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Utworzony ma być również elektroniczny system kolejek, aby pomóc pacjentowi znaleźć miejsce, gdzie dane świadczenie uzyska w jak najkrótszym czasie. Dodatkowo Narodowy Fundusz Zdrowia będzie mógł zawierać bezterminowe umowy z lekarzami rodzinnymi i wydłużać umowy ze specjalistami do pięciu lat, a ze szpitalami do 10 lat. W każdym oddziale Narodowego Funduszu Zdrowia ma funkcjonować infolinia dla pacjentów z informacją, w której poradni i ile dni oczekuje się na świadczenie.
W przedmiocie pytań dotyczących przedstawicieli koncernów farmaceutycznych uprzejmie wyjaśniam, że odwiedzanie osób uprawnionych do wystawiania recept przez przedstawicieli medycznych firm farmaceutycznych jest jedną z form reklamy przewidzianych przez ustawę z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.).
Zgodnie z art. 62 ust. 1 wskazanej ustawy organem sprawującym nadzór nad przestrzeganiem przepisów w zakresie reklamy produktów leczniczych jest główny inspektor farmaceutyczny.
Jednocześnie należy podkreślić, że przepisy ustawy Prawo farmaceutyczne upoważniają głównego inspektora farmaceutycznego do prowadzenia kontroli reklamy produktów leczniczych nie ex ante, a ex post. Powyższe oznacza, iż główny inspektor farmaceutyczny może podjąć odpowiednie kroki prawne dopiero wtedy, kiedy dane działania reklamowe zostaną już podjęte.
W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów w zakresie reklamy produktów leczniczych główny inspektor farmaceutyczny, zgodnie z art. 62 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo farmaceutyczne, wydaje decyzje nakazujące zaprzestania ukazywania się lub prowadzenia reklamy produktów leczniczych sprzecznej z obowiązującymi przepisami, które następnie są publikowane na stronie Biuletynu Informacji Publicznej prowadzonego na stronie www.gif.gov.pl.
Przepis § 13 ust. 2 rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 24 listopada 2008 r. w sprawie reklamy produktów leczniczych (Dz. U. Nr 210, poz. 1327) stanowi, iż odwiedzanie osób uprawnionych przez przedstawicieli medycznych powinno odbywać się poza godzinami pracy ww. osób. Ponadto konieczne jest uzyskanie odpowiedniej zgody przez przedstawiciela medycznego od kierownika zakładu opieki zdrowotnej (obecnie podmiotu leczniczego). Zgodnie z komunikatem ministra zdrowia z dnia 19 grudnia 2008 r. w sprawie zastosowania § 13 rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 24 listopada 2008 r. w sprawie reklamy produktów leczniczych (Dz. U. z 2008 r. Nr 210, poz. 1327) zgoda, jaką uzyskuje przedstawiciel medyczny lub handlowy nie ma charakteru oświadczenia stanowiącego wyrażenie zgody wobec zbiorczego zestawienia tych przedstawicieli, jednakże powinna mieć ona formę pisemną.
Obowiązek uzyskania zgody kierownika jednostki na spotkanie przedstawiciela medycznego lub handlowego - występującego z imienia i nazwiska, z osobą uprawnioną do wystawiania recept dotyczy każdorazowego spotkania. Dopuszczalne są spotkania grupowe osób uprawnionych do wystawiania recept z przedstawicielami medycznymi lub handlowymi danej firmy farmaceutycznej w celu reklamowania produktów leczniczych. Spotkanie odbywa się poza godzinami pracy osób uprawnionych do wystawiania recept. ˝Poza godzinami pracy˝ oznacza dobowy czas, w którym osoba uprawniona do wystawiania recept przestaje być w dyspozycji pracodawcy w danym zakładzie pracy.
Powyższe oznacza, że główny inspektor farmaceutyczny może wszcząć postępowanie wyjaśniające w zakresie naruszenia § 13 ust. 2 rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 24 listopada 2008 r. w sprawie reklamy produktów leczniczych dopiero w sytuacji, gdy otrzyma zgłoszenie o zaistnieniu naruszenia przedmiotowego przepisu. Nie jest upoważniony do tego, aby prowadzić taką kontrolę z urzędu bez uprzedniej informacji o możliwości naruszenia przepisów prawa.
Jednocześnie uprzejmie informuję, że w przypadku gdy przedstawiciel medyczny lub handlowy działa niezgodnie z przepisem § 13 ust. 2 wskazanego rozporządzenia, należy taką informację przekazać do Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego, który przeprowadzi postępowanie wyjaśniające, na podstawie którego, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa, wyda decyzję administracyjną o natychmiastowym zaprzestaniu prowadzenia działalności reklamowej niezgodnej z przepisami.
Dodatkowo wyjaśniam, że minister zdrowia nie posiada informacji dotyczących ilości wizyt, jakie odbywają przedstawiciele medyczni i handlowi u lekarzy oraz w jakich godzinach się one odbywają, gdyż zgłaszanie takich informacji przez placówki zdrowia nie wynika z przepisów. Ministerstwo nie ma również informacji w zakresie ilości wizyt, jakich udzielają lekarzom przedstawiciele medyczni i handlowi w państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Igor Radziewicz-Winnicki
Warszawa, dnia 17 kwietnia 2014 r.