Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na pismo z dnia 21 stycznia 2014 r., znak: SPS-023-23858/14, przy którym przekazano interpelację pana Macieja Orzechowskiego, posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, oraz grupy posłów w sprawie wejścia w życie unijnych przepisów dotyczących zawartości substancji smolistych w żywności, uprzejmie informuję, co następuje.
Prace w kierunku ograniczenia zanieczyszczenia żywności przez szkodliwe wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) Komisja Europejska prowadziła od 2005 r. Ich celem było dokonanie przeglądu występowania WWA w różnych grupach środków spożywczych (w tym wcześniej nieregulowanych) oraz zmiana przyjętych wcześniej limitów, ewentualnie wprowadzenie nowych lub usunięcie grup, w których nie ma potrzeby określania wartości najwyższych dopuszczalnych poziomów dla WWA. Ze względu na rakotwórczość tych związków rozważane było obniżenie wartości najwyższych dopuszczalnych poziomów w tych grupach, gdzie jest to możliwe.
Po raz pierwszy limity dla jednego z WWA - benzo(a)pirenu m.in. dla mięsa wędzonego i produktów mięsnych wędzonych na poziomie 5 Śg/kg zostały ustalone w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 208/2005 z dnia 4 lutego 2005 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 466/2001 w odniesieniu do wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (Dz. Urz. UE L 34 z 08.02.2005 r., str. 3), które zaczęło obowiązywać od dnia 1 kwietnia 2005 r. Jednocześnie Komisja Europejska wydała zalecenie nr 2005/108/WE, skierowane m.in. do państw członkowskich, organizacji branżowych i innych zainteresowanych podmiotów, przeprowadzenia dalszych badań wędzonych środków spożywczych, w tym mięsa i produktów mięsnych w zakresie zanieczyszczenia WWA. Ww. zalecenie sugerowało również zbadanie metod produkcji stosowanych podczas wędzenia i suszenia żywności celem ich ewentualnej optymalizacji lub zastąpienia metodami alternatywnymi w przypadku, gdyby okazały się one przyczyną zanieczyszczenia wysokimi poziomami WWA. Wyniki dotyczące obydwu ww. działań państwa członkowskie, organizacje branżowe, a także inne podmioty posiadające wiarygodne dane mogły przekazać Komisji do dnia 31 października 2006 r.
Należy podkreślić, że to właśnie ww. działania, które powinny być przeprowadzone w latach 2005-2006, oraz wyniki ww. badań stanowiły podstawę do opracowania opinii przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w 2008 r. Natomiast ww. opinia była podstawą do podjęcia decyzji o obniżeniu poziomu WWA m.in. w produktach mięsnych wędzonych, co zostało dokonane rozporządzeniem Komisji (UE) nr 835/2011 z dnia 19 sierpnia 2011 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1881/2006 odnośnie do najwyższych dopuszczalnych poziomów wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w środkach spożywczych (Dz. Urz. UE L 215 z 20.08.2011, str. 4). Jak wynika z dostępnych informacji, ze strony Polski w latach 2005-2006 nie wpłynęły w tym zakresie żadne wiarygodnie informacje (wyniki badań laboratoryjnych). Jeżeli wyniki te wskazywałyby na przekroczenia, Polska mogłaby w procedurze uchwalania ww. rozporządzenia upominać się o odstępstwa.
Należy również podkreślić, że nowe przepisy określone w ww. rozporządzeniu Komisji (UE) nr 835/2011 były poprzedzone ponad 2-letnią intensywną i otwartą dyskusją na forum Stałego Komitetu ds. Łańcucha Żywnościowego i Zdrowia Zwierząt (SCOFCAH), podczas której państwa członkowskie UE, producenci oraz organizacje branżowe mogli zgłaszać swoje uwagi i propozycje wraz z wynikami badań. Wszystkie zgłoszone wnioski zostały drobiazgowo rozpatrzone i przedyskutowane w Grupie Ekspertów ds. Zanieczyszczeń Przemysłowych i Środowiskowych.
Na etapie prac legislacyjnych nad projektem ww. rozporządzenia Komisji (UE) nr 835/2011 na poziomie unijnym rolę wiodącą pełniło Ministerstwo Zdrowia (Główny Inspektorat Sanitarny). Stanowiska zawarte w instrukcjach wyjazdowych prezentowane przez przedstawicieli Polski na forum grupy roboczej i Stałego Komitetu ds. Łańcucha Żywnościowego i Zdrowia Zwierząt (SCOFCAH) były wynikiem uzgodnień z innymi instytucjami, ministerstwami i organizacjami branżowymi pozarządowymi. Również sprawozdania z ww. posiedzeń, opisujące przebieg dyskusji i aktualny stan sprawy, rozsyłano do zainteresowanych stron. Konsultowanie instrukcji oraz udostępnianie sprawozdań z posiedzeń ma na celu umożliwienie zgłaszania uwag (zarówno przez organizacje rządowe, jak i pozarządowe, m.in. stowarzyszenia producenckie), bieżące śledzenie trwających prac oraz odpowiednio wczesne rozpoczęcie dostosowywania się do nowych wymagań. Instrukcje oraz sprawozdania z posiedzeń, na których omawiano przedmiotowy projekt rozporządzenia dotyczący obniżenia limitów dla WWA, rozsyłano m.in. do Polskiej Federacji Producentów Żywności, Federacji Konsumentów oraz do działającej przy ministrze rolnictwa i rozwoju wsi Rady Gospodarki Żywnościowej.
Niezależnie od powyższego należy zauważyć, że akty prawne przygotowywane przez Komisję Europejską są konsultowane na poziomie unijnym także ze związkami branżowymi. Polskie związki branżowe są zrzeszone w organizacjach europejskich, stąd należy domniemywać, że musiały posiadać wiedzę na temat planowanych zmian. Ponadto organizacje branżowe krajowe czy unijne, działając w interesie swoich członków, udostępniają stosownie otrzymane dokumenty. Zarówno w toku prac nad projektem ww. rozporządzenia Komisji (UE) nr 835/2011, jak i po wejściu w życie tego aktu prawnego przed grudniem 2013 r. ani do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ani Ministerstwa Zdrowia nie wpłynęły uwagi ww. organizacji wskazujące na potencjalne problemy z dostosowaniem się polskich producentów mięsa i produktów mięsnych wędzonych do zaostrzonych wymagań.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie zgłaszało uwag do proponowanych zmian, gdyż nie budziły one obaw w kontekście bezpieczeństwa żywności pochodzenia zwierzęcego. Na etapie konsultacji także przedsiębiorcy zajmujący się produkcją wędzonych wędlin nie sygnalizowali Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi ewentualnych problemów związanych z koniecznością spełnienia przez produkty przez nich wytwarzane nowych wymagań w odniesieniu do WWA. Jedynie przedsiębiorcy związani z sektorem rybołówstwa przekazali swoje zastrzeżenia, które zostały zgłoszone głównemu inspektorowi sanitarnemu będącemu koordynatorem procesu uzgodnień na poziomie krajowym.
Należy również zauważyć, że przy wprowadzaniu przedmiotowych zmian zwrócono uwagę, że w niektórych przypadkach może zachodzić potrzeba dostosowania aktualnie stosowanej technologii wędzenia. W związku z powyższym w odniesieniu do mięsa wędzonego i ryb wędzonych przyznano dwuletni okres przejściowy, licząc od dnia rozpoczęcia stosowania nowego rozporządzenia, tj. od dnia 1 września 2012 r. Nowe, niższe dopuszczalne poziomy ww. substancji będą zatem obowiązywać od dnia 1 września 2014 r., niemniej jednak produkty zawierające wyższe poziomy ww. substancji wprowadzone do obrotu przed tą datą będą mogły pozostawać w obrocie do upływu ich daty minimalnej trwałości lub przydatności do spożycia.
Należy zauważyć, że sygnały o możliwości zaistnienia problemu ze spełnieniem nowych limitów określonych dla WWA w polskich wędlinach zaczęły napływać do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi dopiero od dnia 2 stycznia 2014 r. Ponadto jak dotychczas tylko jeden podmiot przekazał do ministerstwa informację, opartą o załączone wyniki badań laboratoryjnych, że produkowane przez niego produkty mogą mieć problem ze spełnieniem unijnych norm w odniesieniu do WWA po 1 września 2014 r.
Ponadto, jak wynika z dostępnych badań prowadzonych w latach 2012-2013, polskie produkty wędzone w zdecydowanej większości już obecnie spełniają nowe unijne normy.
Należy również zauważyć, że istnieje wiele czynników, które mogą wpływać na poziom skażenia WWA w wędzonych produktach. Są to m.in. sposób wędzenia, gatunek drewna użyty do wytworzenia dymu, sposób wytwarzania dymu, temperatura żarzenia drewna, sposób podawania dymu czy konstrukcja samej komory wędzarniczej. W związku z powyższym, wychodząc naprzeciw przedsiębiorcom, którzy obawiają się, że nie spełnią przyjętych na poziomie unijnym nowych poziomów w odniesieniu do WWA, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zadeklarowało pomoc producentom żywności w dostosowaniu się do nowych wymagań poprzez organizację cyklu szkoleń dotyczących technik wędzenia. Należy bowiem podkreślić, że prawidłowe prowadzenie procesu wędzenia zapewnia możliwość spełnienia unijnych wymagań.
Niezależnie od powyższego pismem z dnia 5 lutego 2014 r. główny lekarz weterynarii polecił wojewódzkim lekarzom weterynarii przeprowadzenie pilotażowego monitoringu żywności pochodzenia zwierzęcego ukierunkowanego na produkty wędzone metodą tradycyjną (mięso, ryby), w zakresie pozostałości WWA.
Dopiero wyniki uzyskane po przeprowadzeniu ww. monitoringu będą mogły w sposób obiektywny zobrazować stan faktyczny i stanowić ewentualną podstawę do działań Polski zmierzających do zmiany przyjętych rozwiązań, np. do ewentualnego wystąpienia na forum Unii Europejskiej o odstępstwo dla produktów wędzonych w sposób tradycyjny. Należy bowiem zauważyć, że w celu uzyskania jakichkolwiek derogacji od unijnych przepisów konieczne jest przedstawienie rzetelnych i obiektywnych danych naukowych w przedmiotowym zakresie.
Dodatkowo uprzejmie informuję, że w dniu 5 lutego 2014 r. w gmachu Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi odbyło się spotkanie pana Stanisława Kalemby, ministra rolnictwa i rozwoju wsi, z przedstawicielami producentów wędlin, parlamentu RP, Parlamentu Europejskiego i urzędów marszałkowskich w sprawie nowo ustalonych limitów dla WWA określonych w przepisach rozporządzenia Komisji (UE) nr 835/2011, które będą obowiązywać od dnia 1 września 2014 r. Przedmiotowe spotkanie było wyrazem troski resortu rolnictwa o utrzymanie stanu, by polska żywność nadal była zdrowa i bezpieczna. Ponadto podczas przedmiotowego spotkania omówiono kwestie ewentualnej możliwości dostosowania technologii stosowanych w niektórych podmiotach w celu zapewnienia spełnienia nowych unijnych norm oraz przeprowadzenia ww. monitoringu żywności pochodzenia zwierzęcego na terytorium Polski.
Ponadto uprzejmie informuję, że limity WWA określone w ww. rozporządzeniu Komisji (UE) nr 835/2011 dotyczą wszystkich producentów niezależnie od wielkości produkcji, w tym również producentów żywności certyfikowanej. Należy bowiem zauważyć, że podstawowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa wprowadzanej na rynek żywności dotyczą wszystkich producentów, w tym tych, którzy wytwarzają żywność tradycyjną certyfikowaną. Jest to uzasadnione z uwagi na ochronę życia i zdrowia konsumentów, którzy spożywają wprowadzaną na rynek żywność. Żywność tradycyjna certyfikowana musi być przede wszystkim bezpieczna dla konsumenta.
Należy również zauważyć, że rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych, które reguluje wymagania i tryb rejestracji nazw produktów rolnych i środków spożywczych jako chronionych nazw pochodzenia (ChNP), chronionych oznaczeń geograficznych (ChOG) i gwarantowanych tradycyjnych specjalności (GTS), co do zasady stosowane jest bez uszczerbku dla innych szczegółowych przepisów unijnych dotyczących wprowadzania produktów do obrotu, w szczególności w zakresie jednolitej wspólnej organizacji rynków i etykietowania żywności.
W związku z powyższym wszystkie produkty zarejestrowane muszą być zgodne z przepisami UE. Zgodnie z art. 53 tego rozporządzenia grupa producentów mająca uzasadniony interes może złożyć wniosek o zatwierdzenie zmiany w specyfikacji produktu. Wnioski takie powinny opisywać i uzasadniać proponowane zmiany.
Podsumowując, pragnę podkreślić, że kwestią nadrzędną jest zapewnienie, aby produkowana w Polsce żywność, w tym również żywność przygotowywana metodami tradycyjnymi, posiadała właściwą jakość zdrowotną. Przy zastosowaniu prawidłowych technik wędzenia możliwe jest zapewnienie, że produkty pochodzenia zwierzęcego również po 1 września 2014 r. będą spełniały limity dla pozostałości WWA. Planowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi szkolenia będą dostępne dla wszystkich zainteresowanych podmiotów, które obawiają się braku możliwości spełnienia nowych unijnych wymogów. Podmioty, które wyrażą wolę dostosowania swojej produkcji do nowych wymagań, otrzymają niezbędną pomoc ze strony Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Tadeusz Nalewajk
Warszawa, dnia 13 lutego 2014 r.