Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pana posła Tadeusza Arkita w sprawie zasad, na jakich kierowane są do odbywania staży osoby bezrobotne zarejestrowane w urzędach pracy, przekazaną wystąpieniem marszałka Sejmu RP z dnia 12 grudnia 2013 r., znak: SPS-023-23232/13, przedstawiam poniższe informacje.

   Ad 1. Zasady kierowania bezrobotnych do odbycia stażu u pracodawcy reguluje art. 53 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2013 r. poz. 674, z późn. zm.) oraz przepisy rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z dnia 20 sierpnia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków odbywania stażu przez bezrobotnych (Dz. U. Nr 142, poz. 1160). Zgodnie z wolą ustawodawcy staż to nabywanie przez osobę bezrobotną umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą. Skierowanie osoby bezrobotnej do odbycia stażu ma charakter fakultatywny i decyzja w tej sprawie należy do właściwego starosty. A zatem jedynie starosta może zdecydować o skierowaniu danej osoby do odbycia stażu u pracodawcy.

   Zarówno przepisy ustawy, jak i rozporządzenia wykonawczego nie nakładają na pracodawcę obowiązku zatrudnienia osoby bezrobotnej po odbyciu przez nią stażu. A zatem zobowiązanie do zatrudnienia bezrobotnego po zakończeniu stażu ma charakter dobrowolny, bowiem staż odbywa się na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej między starostą a pracodawcą. Minimalne wymogi dla tej umowy zawarte zostały w § 5 ust. 1 rozporządzenia. Pozostałe zapisy umowy mogą być przez strony kształtowane swobodnie w granicach obowiązującego prawa.

   Należy w tym miejscu nadmienić, iż jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest swoboda nawiązywania stosunków pracy, która oznacza, iż każda ze stron stosunku pracy ma swobodę wyboru jednej z wymienionych w Kodeksie pracy umów o pracę lub też podjęcia decyzji o wykonywaniu pracy na innej podstawie niż stosunek pracy (np. na podstawie umowy cywilnoprawnej). Art. 11 Kodeksu pracy stanowi bowiem wyraźnie, iż nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymagają zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika.

   Powyższe oznacza zatem, iż do nawiązania stosunku pracy niezbędna jest obopólna zgoda pracodawcy i pracownika co do rodzaju umowy o pracę (tj. umowy o pracę na czas określony, czas nieokreślony lub czas wykonania określonej pracy) oraz warunków pracy i płacy.

   Kodeks pracy nie reguluje też w sposób odrębny problematyki związanej z zatrudnianiem osób, które wcześniej odbyły u pracodawcy staż na podstawie umowy zawartej między pracodawcą a urzędem pracy. W konsekwencji wobec takich osób stosuje się te same zasady zatrudniania co wobec innych pracowników. Jak już wyżej nadmieniono, zobowiązanie pracodawcy do zatrudnienia stażysty po odbytym stażu ma charakter umowny, a zatem to strony umowy, tj. starosta i pracodawca, decydują, jaką umowę o pracę deklaruje zawrzeć pracodawca z bezrobotnym po odbyciu stażu. Dlatego też nie znając treści umowy zawartej między starostą i pracodawcą, nie można stwierdzić, czy w opisanej sytuacji zawarcie ze stażystą umowy cywilnoprawnej wyczerpuje deklarację złożoną przez pracodawcę co do zatrudnienia bezrobotnego po odbytym stażu.

   Należy też podkreślić, iż pomimo braku ustawowego zobowiązania do zatrudnienia stażysty po zakończeniu stażu w ubiegłym roku efektywność zatrudnieniowa tego instrumentu rynku pracy osiągnęła historycznie najwyższy poziom, tj. 60,9% (efektywność szkoleń - 42,5%). Zakładając nawet, że część z tych osób może powrócić po jakimś czasie do rejestru osób bezrobotnych, należy uznać staż za efektywną formę aktywizacji bezrobotnych.

   Na przestrzeni lat do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej napływały sygnały o pewnych nieprawidłowościach związanych z realizacją staży. W związku z powyższym w 2011 r. zlecono badanie pn. ˝Realizacja przez urzędy pracy staży dla bezrobotnych. Identyfikacja dobrych praktyk˝, którego celem było wskazanie ewentualnych rekomendacji w zakresie zmiany przepisów dotyczących stażu w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i wydanym na jej podstawie rozporządzeniu. Wyniki przeprowadzonego badania wykazały jednak, iż realizacja staży w różnych wymiarach: organizacyjnym, proceduralnym, efektywności zatrudnienia została oceniona przez stażystów, pracodawców i pracowników urzędów pracy bardzo wysoko i nie są potrzebne zmiany prawne w tym zakresie.

   Staże realizowane są na dużą skalę, nie wykluczone są więc przypadki nadużyć czy nieprawidłowości ze strony m.in. pracodawców. Należy jednak zaznaczyć, że staż jest instrumentem fakultatywnym i urzędy pracy nie muszą kontynuować współpracy z pracodawcą w przypadku otrzymania sygnałów dotyczących np. braku realizacji przez niego ustalonego programu stażu bądź zaobserwowania, że dany pracodawca zainteresowany jest jedynie przyjmowaniem kolejnych bezrobotnych na staż w celu obniżenia kosztów pracy, nie dając jednocześnie żadnych szans na późniejsze zatrudnienie bezrobotnego.

   Ad 2. Ani przepisy ustawy, ani przepisy rozporządzenia wykonawczego nie pozbawiają pracodawców możliwości wnioskowania o zorganizowanie stażu z powodu niezatrudnienia bezrobotnego po odbytym stażu. Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż to powiatowe urzędy pracy podlegające starostom mają instrumenty pozwalające na dobór i ocenę pracodawców, którym powierzają realizację staży dla bezrobotnych. Starostowie są zobowiązani do racjonalnego wydatkowania środków Funduszu Pracy, w tym środków na realizację stażu. A zatem zobowiązani są do dbania o to, aby kierować bezrobotnych w pierwszym rzędzie do pracodawców, którzy zatrudniają stażystów po odbytym stażu, lub takich, u których odbyty staż daje duże szanse na podjęcie zatrudnienia w innym miejscu. W związku z tym starosta ma prawo negatywnie rozpatrzeć wniosek pracodawcy o zorganizowanie stażu, w przypadku gdy pracodawca ten w przeszłości nie wywiązywał się z podjętych zobowiązań w związku z realizacją stażu.

   Ad 3. Jak już wyżej nadmieniono, zobowiązanie pracodawcy do zatrudnienia stażysty po odbytym stażu ma charakter umowny, a zatem to strony umowy, tj. starosta i pracodawca, decydują, jaką umowę o pracę deklaruje zawrzeć pracodawca z bezrobotnym po odbyciu stażu. Także okres, na jaki zostanie zawarta taka umowa, pozostaje w sferze uzgodnienia między stronami. A zatem możliwe jest przyjęcie w umowie o organizację stażu zobowiązania pracodawcy do zatrudnienia bezrobotnego np. na okres 6 miesięcy w wymiarze 1/2 etatu. Jednak w opinii resortu pracy urzędy pracy, zawierając z pracodawcami umowy o organizację stażu, powinny kierować się przede wszystkim interesem bezrobotnego. Dlatego też powinny negocjować z pracodawcami jak najbardziej korzystne formy zatrudnienia stażystów po odbytym stażu. Przy czym należy mieć też na uwadze uwarunkowania lokalnego rynku pracy i możliwości zatrudnieniowe pracodawców.

   Z szacunkiem

   Sekretarz stanu

   Jacek Męcina

   Warszawa, dnia 2 stycznia 2014 r.