Z dniem 1 stycznia 2012 r. weszła w życie nowelizacja art. 94a ustawy Prawo farmaceutyczne, w związku z którą zakazana została reklama aptek i punktów aptecznych oraz ich działalności. Jedynie nie stanowi reklamy informacja o lokalizacji i godzinach pracy apteki lub punktu aptecznego.
Do wprowadzenia art. 94a do ww. ustawy na mocy nowelizacji z dnia 1 maja 2007 r. istniała duża dowolność w zakresie działalności promocyjnej podejmowanej przez apteki ogólnodostępne. W celu zdobywania klientów prowadziły one różnego rodzaju akcje marketingowe, oferując np. możliwość indywidualnego negocjowania cen leków czy bezpłatny dowóz leków do domu klienta. Szczególny sprzeciw ze strony wojewódzkich inspektorów farmaceutycznych budziły akcje typu ˝lek za grosz˝ bądź ˝lek za złotówkę˝ (A. Twardowska, ˝Reklama dźwignią handlu lekarstwami˝, ˝Gazeta Wyborcza˝ z 27 listopada 2006 r.). Ich celem było zazwyczaj obejście przepisów wprowadzających zakaz reklamy leków refundowanych. Działalność aptek ogólnodostępnych była również wykorzystywana przez koncerny farmaceutyczne, które oferowały aptekom różnego rodzaju prezenty w zamian za sprzedaż określonej ilości leków na receptę. Aby osiągnąć pożądany poziom sprzedaży, apteki obiecywały pacjentom za realizację recepty atrakcyjne rabaty lub prezenty (M. Janczewska, ˝Koniec reklamowania aptek˝. ˝Dziennik˝ z dnia 16 lutego 2007 r.). Istniała zatem wyraźna konieczność wprowadzenia precyzyjnej regulacji w zakresie reklamy produktów leczniczych.
Z niezrozumiałych powodów nadzór farmaceutyczny uznał jednak, że działania te stanowią reklamę aptek, nie leków, a ta była ówcześnie dozwolona. Działanie takie nosiło cech pewnie reklamy samych aptek, ale przede wszystkim mieliśmy do czynienia również z niedozwoloną reklamą leków.
Nie sposób oprzeć się jednak wrażeniu, że ustawodawca, wprowadzając powołane wcześniej zmiany, zastosował drogę na skróty. Ustawodawca uzasadnia co prawda powyższą nowelizację koniecznością zwiększenia ochrony pacjentów oraz finansów publicznych przed negatywnymi skutkami reklamy aptek, wskazując, że ˝cele przedsiębiorców prowadzących apteki, w tym dążenie do maksymalizacji zysku, muszą być podporządkowane wymogom wynikającym z konieczności ochrony zdrowia pacjentów˝ (uzasadnienie do projektu z dnia 3 listopada 2008 r. ustawy o zmianie ustawy Prawo farmaceutyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw, s. 48). Podkreśla się również, że zakaz reklamy działalności dotyczy wszystkich osób wykonujących wolne zawody, w tym adwokatów, radców prawnych, lekarzy. Farmaceuci prowadzący apteki, jako osoby wykonujące zawód zaufania publicznego, powinni zatem być objęci tą samą zasadą.
Wprowadzenie powyższych zmian spotkało się z wyraźną krytyką przedstawicieli doktryny oraz praktyków. W szczególności podkreśla się, że działalność apteki polega nie tylko na sprzedaży produktów wydawanych na receptę, ale również na sprzedaży leków OTC, suplementów diety, kosmetyków, środków spożywczych i innych produktów wymienionych w art. 72 ust. 5 w zw. z art. 86 ust. 8 ww. ustawy.
Całkowity zakaz reklamy działalności apteki jest niezrozumiały w świetle faktu, że reklama powyższych produktów jako takich jest prawnie dozwolona. Ponadto wskazane przez ustawodawcę negatywne skutki reklamy, polegające na nieuzasadnionym zwiększeniu wydatków budżetowych, odnoszą się wyłącznie do produktów leczniczych refundowanych. Nie mają zatem związku z reklamowaniem działalności dotyczącej innych produktów sprzedawanych w aptekach. Należy również pamiętać, że apteki ogólnodostępne są uprawnione do świadczenia usług farmaceutycznych, których zakres może być znacznie szerszy niż tylko sprzedaż leków. Wyłączenie możliwości reklamowania działalności aptek w zakresie niedotyczącym sprzedaży leków refundowanych należy uznać za nieuzasadnione i sprzeczne z zasadą swobody działalności gospodarczej.
Mając na względzie powyższe fakty, należy uznać, iż nie jest uzasadniony zakaz reklamowania przez apteki produktów nieleczniczych (a tym samym ich samych), zaś wprowadzone zmiany stanowiły najszybsze, a nie najlepsze rozwiązanie problemu.
Przedstawiając zwięzłą ocenę funkcjonowania omawianej sytuacji prawnej, uprzejmie proszę o odpowiedź na pytania:
1. Jaki stosunek ma ministerstwo odnośnie do przedstawionego problemu?
2. Czy ministerstwo podejmie kroki mające na celu wyeliminowanie obecnych niezgodności z prawem?
3. Jakie kroki planuje Pan podjąć w celu zapobiegania opisanym stanom faktycznym w przyszłości?
4. Jakie kroki, w tym także legislacyjne, zamierza podjąć Ministerstwo Zdrowia w celu eliminacji opisanych stanów faktycznych i prawnych?
Z poważaniem
Poseł Łukasz Krupa
Warszawa, dnia 8 listopada 2013 r.