Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację złożoną przez posła na Sejm RP Macieja Orzechowskiego wraz z grupą posłów w sprawie nieodpłatnej pomocy prawnej, przekazaną przy piśmie z dnia 11 września 2013 r., znak SPS-023-20797/13, uprzejmie informuję, co następuje.
Dotychczasowe próby stworzenia w polskim porządku prawnym systemowych rozwiązań mających na celu zwiększenie dostępu osób niezamożnych do bezpłatnej pomocy prawnej świadczonej przez profesjonalne podmioty nie przyniosły oczekiwanych efektów. W Polsce działa kilkaset niepublicznych i publicznych podmiotów świadczących bezpłatną pomoc prawną, ale jedynie dla kilku z nich jest to główny cel działania, np.: Biura Porad Obywatelskich, Studenckie Poradnie Prawne, Federacja Konsumentów (˝Badanie poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce. Wybrane wyniki, wnioski i rekomendacje˝, pod redakcją Tomasza Schimanka, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, 2013, str. 17). Ze względu na ograniczoną dostępność organizacji, o których mowa powyżej, najwygodniejszym dla osoby niezamożnej sposobem uzyskania porady prawnej jest zwrócenie się o pomoc do prawnika znajdującego się w najbliższej okolicy lub w miejscu jej zamieszkania. Odpowiadając na społeczne potrzeby, grupa prawników świadczyła i świadczy bezpłatne usługi prawne. Wykonywanie takiej działalności jest związane z rozstrzygnięciem kwestii jej opodatkowania podatkiem VAT. Świadcząc bezpłatną pomoc prawną, prawnicy nie otrzymują za nią wynagrodzenia, ale na podstawie przepisów podatkowych są zobowiązani określić wartość udzielonej porady i opodatkować ją podatkiem VAT, a dodatkowo, w przypadku gdy wartość świadczonej usługi przewyższała kwotę 200,00 zł, przekazać formularz PIT-8C, na podstawie którego osoba korzystająca z bezpłatnej porady wykaże wartość otrzymanej usługi w zeznaniu rocznym i ewentualnie opodatkuje powstały dochód. Niewypełnienie powyższych obowiązków naraża świadczeniodawcę na odpowiedzialność karno-skarbową, co w efekcie mogło spowodować, że część prawników zrezygnowała ze świadczenia bezpłatnej pomocy prawnej. W wyniku toczącej się dyskusji minister finansów stanął na stanowisku, że na podstawie art. 8 ust. 2 pkt 2 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054, ze zm.) za odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT uważa się nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika. W związku z powyższym, zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym przez Ministerstwo Finansów, na gruncie obecnych przepisów nieodpłatna pomoc prawna nie jest objęta zakresem ustawy o VAT, o ile jej świadczenie wpisuje się w cel działalności gospodarczej prowadzonej przez podatnika. Nie zawsze jednak świadczenie bezpłatnej pomocy prawnej wiąże się z zamiarem promowania wykonywanej działalności gospodarczej. Dlatego też Ministerstwo Gospodarki w projekcie ustawy o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej zaproponowało wyłączenie z podatku VAT usług bezpłatnej pomocy prawnej na rzecz osób niezamożnych korzystających z pomocy społecznej oraz zwolnienie z podatku dochodowego wartości świadczenia bezpłatnej pomocy prawnej otrzymanego przez osobę niezamożną. Dodatkowe wyłączenie usług bezpłatnej pomocy prawnej z podatku VAT świadczonej na rzecz osób pobierających stały lub okresowy zasiłek z pomocy społecznej na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ma zwiększyć pewność prawną podmiotów świadczących bezpłatną pomoc prawną, co powinno przełożyć się na ich większą dostępność. Według projektu ustawy o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej osoby, które będą chciały skorzystać z tego typu usług, będą zobowiązane do złożenia świadczeniodawcy pisemnego oświadczenia, w którym osoba ta stwierdzi, że jest uprawniona i pobiera zasiłek stały albo okresowy, i zawierającego: imię i nazwisko oraz adres zamieszkania, nr PESEL, rodzaj i okres, na jaki został przyznany zasiłek, nr decyzji, na podstawie której osoba pobiera zasiłek stały albo okresowy, imię i nazwisko lub nazwę świadczeniodawcy oraz datę i czytelny podpis. Wyłączenie z podatku VAT usług bezpłatnej pomocy prawnej świadczonej na rzecz osób objętych pomocą społeczną uzasadnia kompleksowe uregulowanie tego zagadnienia w podatku dochodowym. Dlatego projekt ustawy o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej przewiduje zwolnienie z podatku dochodowego wartości nieodpłatnego świadczenia otrzymanego przez osobę korzystającą z pomocy społecznej, bez konieczności wykazywania jego wartości w zeznaniu o wysokości osiągniętego dochodu w danym roku podatkowym.
Proponowane regulacje nie ograniczają kręgu osób, które będą mogły korzystać z bezpłatnej pomocy prawnej, ponieważ są one rozwiązaniami, które będą funkcjonowały w systemie prawnym jednocześnie z obecnie obowiązującymi. Osoby, które nie spełnią przesłanek związanych z pobieraniem zasiłków stałego lub okresowego, będą mogły zwrócić się o poradę prawną na dotychczasowych zasadach.
Odnosząc się do kwestii ponoszenia kosztów świadczonej pomocy prawnej dla osób niezamożnych, należy podkreślić, że koszty będą obciążały jedynie podmioty świadczące tego typu usługi. Koszty nie będą refundowane ani w inny sposób zwracane, dlatego każdy podmiot, który będzie świadczył usługi bezpłatnych porad prawnych, będzie je świadczył na podstawie dobrowolnie podjętej decyzji. Zachętą do świadczenia tego typu usług ma być natomiast ich wyłączenie z podatku VAT.
Z wyrazami szacunku
Podsekretarz stanu
Mariusz Haładyj
Warszawa, dnia 1 października 2013 r.