Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację złożoną przez panią Izabelę Katarzynę Mrzygłocką i panią Urszulę Augustyn, posłanki na Sejm RP, (znak: SPS-023-20626/13) w sprawie edukacji dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim, uprzejmie informuję.
Dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim organizuje się zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375, z późn. zm.), w szczególności w przedszkolach, szkołach, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, ośrodkach rehabilitacyjno-wychowawczych, w domach pomocy społecznej i podmiotach leczniczych, a także w domach rodzinnych.
W przepisach art. 16 ust. 7 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) wskazano, że dzieci i młodzież z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim spełniają roczne obowiązkowe przygotowanie przedszkolne, obowiązek szkolny i obowiązek nauki przez udział w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych.
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze organizuje się dla dzieci i młodzieży w wieku od 3. do 25. roku życia na podstawie orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych wydanego zgodnie z przepisami rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1072). Oceny poziomu funkcjonowania dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim dokonują specjaliści w poradni psychologiczno-pedagogicznej, określając potencjał rozwojowy i możliwości dziecka, w tym w szczególności poziom rozwoju intelektualnego, jego potrzeby rozwojowe i edukacyjne, uwzględniając opinie nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem. Orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych określa formę realizowanych zajęć indywidualną lub zespołową, optymalną z uwagi na indywidualne potrzeby rozwojowe i możliwości psychofizyczne dziecka wynikające z diagnozy psychologicznej, pedagogicznej i lekarskiej oraz wskazuje elementy tych zajęć, na które należy położyć szczególny nacisk w pracy z dzieckiem, metody i sposoby realizacji zajęć oraz zalecane formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym pomocy udzielanej rodzicom.
W dniu 8 maja 2013 r. weszło w życie rozporządzenie ministra edukacji narodowej z dnia 23 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (Dz. U. poz. 529) uwzględniające zmiany wprowadzone w systemie oświaty od 1997 r., a także postulaty zgłaszane przez środowisko oświatowe, w tym przedstawicieli przedszkoli, szkół, poradni psychologiczno-pedagogicznych, placówek, kuratoriów oświaty, organów prowadzących szkoły i placówki oraz organizacji pozarządowych działających na rzecz dzieci i młodzieży niepełnosprawnych.
W przepisach § 10 ust. 2 ww. rozporządzenia określono minimalny wymiar zajęć rewalidacyjno-wychowawczych organizowanych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim oraz wskazano na tygodniowe rozliczenie czasu ich trwania. W przypadku zespołowych zajęć rewalidacyjno-wychowawczych wskazano minimalny wymiar 20 godzin tygodniowo, nie więcej niż 6 godzin dziennie, natomiast w przypadku indywidualnych zajęć rewalidacyjno-wychowawczych - 10 godzin tygodniowo, nie więcej niż 4 godziny dziennie.
W związku z powyższym dyrektor jednostki systemu oświaty może dostosować wymiar godzin zajęć rewalidacyjno-wychowawczych do indywidualnych potrzeb rozwojowych uczestników zajęć oraz ich możliwości psychofizycznych. Natomiast tygodniowe rozliczenie czasu trwania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych uelastycznia ich organizację, umożliwiając tym samym dostosowanie dziennego czasu trwania zajęć do rzeczywistych możliwości i potrzeb dziecka przy zachowaniu niezbędnego minimalnego tygodniowego wymiaru. Powyższe przepisy umożliwiają zatem dyrektorowi zwiększenie obowiązkowego wymiaru godzin zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, co nie było możliwe w poprzednim stanie prawnym.
Celem zajęć rewalidacyjno-wychowawczych jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, rozwijanie zainteresowania otoczeniem oraz rozwijanie samodzielności w funkcjonowaniu w codziennym życiu, stosownie do ich możliwości psychofizycznych oraz indywidualnych potrzeb rozwojowych. Zajęcia obejmują w szczególności:
- naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika zajęć;
- kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika zajęć;
- usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej;
- wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia;
- rozwijanie zainteresowania otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu;
- kształtowanie umiejętności współżycia w grupie;
- naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań uczestnika zajęć oraz przejawianej przez niego aktywności.
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze prowadzą nauczyciele legitymujący się kwalifikacjami określonymi w przepisach rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 50, poz. 400, z późn. zm.). Przygotowanie w zakresie pedagogiki specjalnej umożliwia nauczycielowi czy specjaliście prowadzącemu zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze opracowanie na podstawie diagnozy i zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych programu zawierającego szczegółowe cele w pracy z dzieckiem dostosowane do jego indywidualnych potrzeb rozwojowych wynikające ze stadium rozwoju sensoryczno-motorycznego i stanu zdrowia, w tym poziomu i dynamiki funkcjonowania umysłowego, sposobu komunikowania się z otoczeniem oraz dobór najbardziej skutecznych metod pracy i ocenę postępów dziecka w bardzo indywidualnym wymiarze.
Natomiast kwestie związane z zapewnieniem pielęgnacji wspierającej proces leczenia, rehabilitacji fizycznej i usprawniania zaburzonych funkcji organizmu zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub zaleceniami specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii nie należą do właściwości ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, ale ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego i zostały uregulowane w rozporządzeniu ministra polityki społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. Nr 189, poz. 1598, z późn. zm.) jako specjalistyczne usługi opiekuńcze. Usługi te są dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym, np. pielęgniarki, rehabilitantów, psychologów i pedagogów. W ww. rozporządzeniu zostały określone warunki i tryb ustalania specjalistycznych usług opiekuńczych, a także kwalifikacje osób je świadczących.
Należy jednak zauważyć, że zgodnie z art. 39 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) jednym z zadań dyrektora szkoły lub placówki jest decydowanie w sprawach zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki. Zatem dyrektor szkoły w porozumieniu z organem prowadzącym zgodnie z ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) może również zatrudnić w szkole pracownika niepedagogicznego i określić dla niego zakres obowiązków. Z zakresu tego może wynikać wykonywanie określonych zadań i czynności na rzecz dzieci i młodzieży niepełnosprawnych.
Z wyrazami szacunku
Sekretarz stanu
Tadeusz Sławecki
Warszawa, dnia 20 września 2013 r.