Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na przekazaną przy piśmie z dnia 8 sierpnia 2013 r. (znak: SPS-023-20306/13) interpelację pani poseł Anny Grodzkiej w sprawie systemowej pomocy prawnej uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Na wstępie pragnę zaznaczyć, iż w Ministerstwie Sprawiedliwości dostrzeżony został problem braku w polskim porządku prawa powszechnego i spójnego systemu nieodpłatnej pomocy prawnej na etapie przedsądowym. Aktualnie nie obowiązują kompleksowe regulacje, które umożliwiałyby osobom fizycznym o niskim statusie materialnym dostęp do finansowanej przez państwo nieodpłatnej pomocy prawnej na etapie przedsądowym. Jako niewystarczającą w tym zakresie należy ocenić regulację zawartą w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 r. poz. 182, z późn. zm.), zgodnie z którą do zadań powiatu należy m.in. prowadzenie poradnictwa specjalistycznego, w tym prawnego. Co istotne, dostęp do pomocy prawnej na etapie przedsądowym powiązany jest z zagadnieniem rzeczywistego i efektywnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, który to wymóg ma swoje oparcie w dokumentach międzynarodowych - por. na przykład art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz zalecenie nr R (93) Komitetu Rady Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich co do efektywnego dostępu do prawa i sprawiedliwości dla najuboższych.
Stąd też w Ministerstwie Sprawiedliwości opracowany został projekt założeń do projektu ustawy o nieodpłatnej pozasądowej pomocy prawnej i informacji prawnej dla osób fizycznych. Należy przy tym wskazać, iż w dniu 4 maja 2010 r. Rada Ministrów przyjęła założenia w części dotyczącej nieodpłatnej informacji prawnej dla osób fizycznych. Ostatecznie jednak Rada Ministrów nie przyjęła projektu ustawy, który byłby wykonaniem tych założeń, przede wszystkim ze względu na stan finansów publicznych.
Aktualnie w Ministerstwie Sprawiedliwości rozważane są różne koncepcje w zakresie przygotowania projektu regulacji wdrażającej system nieodpłatnej pomocy prawnej, przy czym w każdym rozpatrywanym przypadku jest brana pod uwagę kwestia aktualnego stanu finansów publicznych. Prace koncepcyjne koncentrują się w szczególności na następujących zagadnieniach: zakres przedmiotowy i podmiotowy nieodpłatnej pomocy prawnej na etapie przedsądowym, podmioty rozstrzygające o przyznaniu nieodpłatnej pomocy prawnej, tryb rozstrzygania wniosków w tym zakresie i przesłanki odmowy udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, a także tryb jej udzielania.
Rozpatrywana jest m.in. możliwość oparcia systemu nieodpłatnej pomocy prawnej na aktywności organizacji pozarządowych zajmujących się w różnym zakresie poradnictwem prawnym oraz na aktywności osób posiadających wykształcenie wyższe prawnicze, w tym wykonujących zawody adwokata i radcy prawnego. Do rozstrzygnięcia pozostaje, czy czynności związane z oceną stanu materialnego oraz przyznaniem lub odmową przyznania nieodpłatnej pomocy prawnej miałyby być realizowane przez organy samorządu powiatowego.
Rozważa się również koncepcję zakładającą, że decyzja w zakresie przyznania nieodpłatnej pomocy prawnej powinna skutkować uzyskaniem przez osobę, której przyznano nieodpłatną pomoc prawną, bonu uprawniającego do porady prawnej w określonym wymiarze (w zależności od charakteru i stopnia złożoności sprawy). W konsekwencji roboczo zakłada się, iż otrzymanie przez prawnika lub organizację bonu poświadczającego udzielenie pomocy prawnej uprawniałoby ten podmiot do uzyskania określonej kwoty z tytułu wynagrodzenia za udzieloną poradę wypłacanej ze środków przekazanych organowi samorządowemu na realizację zadania zleconego. Jednocześnie rozpatruje się zasadność przyznania osobie, której ma być udzielona pomoc prawna, prawa do samodzielnego wyboru prawnika lub organizacji (spośród tych, którzy byliby w wykazie podmiotów udzielających nieodpłatną pomoc prawną). Warto również dodać, że ze względu na stan prac koncepcyjnych przewidywane rozwiązania mogą ulec modyfikacjom.
Z wyrazami szacunku
Podsekretarz stanu
Michał Królikowski
Warszawa, dnia 29 sierpnia 2013 r.