Szanowny Panie Ministrze! W ślad za szeregiem wystąpień rzeczników praw obywatelskich, składanych do ministrów sprawiedliwości w latach 2004-2009, zwracam się do Pana Ministra z prośbą o wyjaśnienia w sprawie wprowadzenia rozwiązań na rzecz systemowej pomocy prawnej.
Nie ulega wątpliwości, że Polska - państwo członkowskie Unii Europejskiej - respektować musi zalecenia i wytyczne płynące z instytucji i organów Unii Europejskiej. Jak wskazała rzecznik praw obywatelskich (znak pisma: RPO-481256-IV/04/AGR): (...) pozostając w kręgu prac organów Rady Europy, kwestią dostępu do pomocy prawnej zajmuje się m.in. zalecenie nr R (93) 1 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich, dotyczące skutecznego dostępu do prawa i wymiaru sprawiedliwości osób w sytuacji wielkiego ubóstwa (przyjęte w dniu 8 stycznia 1993 r.). W dokumencie tym przypomniano, że problem skutecznego dostępu osób biednych do prawa i wymiaru sprawiedliwości nie jest tylko kwestią sprawiedliwości społecznej i polityki państwa, ale także należy do dziedziny praw człowieka i podstawowych wolności, które biorą swój początek w uznaniu przyrodzonej godności człowieka (pkt 7 raportu wyjaśniającego). Rządom państw członkowskich zalecono ułatwianie dostępu do prawa (˝prawa do ochrony prawnej˝) m.in. przez pokrywanie kosztów doradztwa prawnego w ramach systemu pomocy prawnej (pkt 1c), ułatwianie osobom biednym dostępu do sądów m.in. przez uznanie prawa do korzystania z pomocy fachowego doradcy (jeśli to możliwe, z własnego wyboru), który otrzyma należyte wynagrodzenie (pkt 2c). Pomoc prawna - według punktu 9 raportu - ma mieć szeroki zakres; powinna obejmować nie tylko pomoc prawną rozumianą jako częściowe lub całkowite zwolnienie z kosztów sądowych oraz darmową bądź symbolicznie opłacaną pomoc adwokata, ale również wszelką bezpłatną pomoc prawną w postaci udzielania informacji, porad, mediacji itp., łączącą się zarówno z postępowaniem sądowym, jak i quasi-sądowym.
Zważyć należy, iż standardy wyznaczane przez Konstytucję RP i międzynarodowe zobowiązania Polski, płynące wprost z prawa wspólnotowego, a to m.in. realizacja praw i wolności człowieka, wymagają stworzenia systemu ochrony prawnej, w szczególności ochrony sądowej.
Dostęp do ochrony prawnej nie może być ograniczony ze względu na ubóstwo. Dlatego właśnie niezbędne jest ustawowe zorganizowanie bezpłatnej (bądź płatnej symbolicznie) pomocy prawnej. Polegać ona musi zarówno na reprezentacji przez fachowego pełnomocnika w trakcie procesu (szczególnie karnego), jak i na pozasądowym poradnictwie prawnym. Istnieje zatem potrzeba stworzenia nowego systemu, który będzie gwarantował najuboższym obywatelom dostęp do bezpłatnej pomocy prawnej, również na etapie przedsądowym. Jak wskazuje praktyka sądownicza, szereg sporów ma szanse zakończyć się na tym właśnie etapie, o ile w negocjacjach między stronami uczestniczy zawodowy prawnik.
W związku z powyższym proszę o odpowiedzi na następujące pytania:
1. Czy Ministerstwo Sprawiedliwości wdrożyło już procedury zmierzające do uregulowania systemowego dostępu do pomocy prawnej dla osób najuboższych?
2. Jeśli tak, na jakim etapie są prace, w miarę możliwości proszę o przesłanie kopii dokumentów w tym zakresie.
3. Jeśli nie, uprzejmie proszę o zajęcie stanowiska, dlaczego nie (zważywszy na fakt, iż w przedmiotowej sprawie rzecznik praw obywatelskich interweniuje już od roku 2004).
Z poważaniem
Poseł Anna Grodzka
Kraków, dnia 29 lipca 2013 r.