Szanowna Pani Marszałek! W związku z przekazaniem przy piśmie, znak: SPS-023-19598/13, z dnia 17 lipca 2013 r., interpelacji pana posła Leszka Millera w sprawie przepisów dotyczących powierzania wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy uprzejmie wyjaśniam.
W myśl art. 23711 § 1 Kodeksu pracy pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp, natomiast pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. W przypadku braku kompetentnych pracowników, zgodnie z art. 23711 § 2 Kodeksu pracy, pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby.
Wymagania kwalifikacyjne dotyczące tych osób zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704, z późn. zm.). Zgodnie z § 4 ust. 4 ww. rozporządzenia, w brzmieniu nadanym rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 246, poz. 2468, z późn. zm.), specjalistą spoza zakładu pracy wykonującym zadania służby bhp może być osoba, która spełnia co najmniej wymagania określone w § 4 ust. 2 pkt 3 tego rozporządzenia, tj. dla specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy (tzn. osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bhp oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp), lub osoba, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pracy w Państwowej Inspekcji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.
Należy zauważyć, iż przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, podnoszące wymagania kwalifikacyjne dla pracowników służby bhp i osób wykonujących zadania tej służby, weszły w życie z dniem 1 lipca 2005 r. Zgodnie z § 2 ww. rozporządzenia osoby zatrudnione w służbie bhp i wykonujące zadania tej służby w dniu wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, niespełniające wymagań kwalifikacyjnych określonych w § 4 rozporządzenia w sprawie służby bhp w brzmieniu ustalonym ww. rozporządzeniem, zachowały prawo do zatrudnienia w służbie bhp i wykonywania zadań tej służby przez okres 8 lat od dnia wejścia w życie ww. nowelizacji, czyli do dnia 30 czerwca 2013 r.
Jedną z przyczyn podniesienia wymagań kwalifikacyjnych pracowników służby bhp i osób wykonujących zadania tej służby był fakt, że z dniem 1 lipca 2005 r. weszło w życie również rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860), które nie przewidywało już tzw. szkolenia podstawowego (w wymiarze co najmniej 153 godzin), przygotowującego do wykonywania zadań służby bhp. Ta forma szkolenia została usunięta z systemu prawnego na wniosek głównego inspektora pracy.
Kolejną przyczyną podniesienia wymagań kwalifikacyjnych dla służby bhp był stale dokonujący się postęp naukowo-techniczny i ciągłe podwyższanie standardów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w prawie Unii Europejskiej. Legitymowanie się wyższymi kwalifikacjami jest szczególnie istotne w odniesieniu do pracowników służby bhp i osób wykonujących zadania tej służby, gdyż ich podstawową działalnością jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego. Poza tym wiedza raz nabyta nie jest wystarczająca przez cały okres aktywności zawodowej i powinna być doskonalona w każdej dziedzinie, a szczególnie w takiej, która dotyczy zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy pracownikom.
Chciałbym również zaznaczyć, że zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. Nr 82, poz. 537, z późn. zm.) specjalista powinien posiadać czwarty poziom kwalifikacji, tzn. posiadać wykształcenie uzyskiwane na studiach wyższych zawodowych (kończących się tytułem licencjata lub inżyniera), studiach magisterskich i studiach podyplomowych lub na studiach doktoranckich. Podobne rozwiązania zawierało również uprzednio obowiązujące rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w tej sprawie.
Podwyższając wymagania kwalifikacyjne dla specjalistów spoza zakładu pracy (wykonujących zadania służby bhp w zakładzie pracy), kierowano się przekonaniem, że specjalista taki ma mniejsze możliwości świadczenia usług na wysokim poziomie niż zatrudniony u pracodawcy pracownik służby bhp, który w znacznie szerszym zakresie związany jest z zakładem pracy - zna jego działalność, wyposażenie, pracowników. Potwierdza to wyrok w sprawie C-441/01 Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 maja 2003 r. w stosunku do Królestwa Holandii. W uzasadnieniu do tego wyroku Komisja Europejska stwierdza, że: ˝(...) pracownicy są bardziej zmotywowani przez samych siebie i swoich kolegów niż eksperci zewnętrzni do zagwarantowania wysokiego poziomu ochrony. Dodatkowo są oni lepiej poinformowani o ryzyku, na które są narażeni. Ostatecznie przez fakt, że są oni w zażyłych stosunkach z innymi pracownikami i że nie mogą się znaleźć w żadnym niekorzystnym położeniu z racji wykonywanych czynności, daje im to możliwość do wypowiadania się w imieniu innych pracowników i wymagania od pracodawcy dołożenia większych starań do zapewnienia bezpieczeństwa˝.
Pragnę wyjaśnić, iż podnosząc wymagania kwalifikacyjne, zdawano sobie sprawę, że dla wielu pracowników służby bhp i osób wykonujących zadania tej służby, niespełniających podwyższonych wymagań kwalifikacyjnych, nie będzie możliwe z różnych względów niezwłoczne dostosowanie się do tych wymagań. Właśnie dlatego wprowadzono okres umożliwiający utrzymanie zatrudnienia i jednoczesne podnoszenie kwalifikacji, który pierwotnie ustalono na 5 lat. Następnie, na wniosek zainteresowanych, rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 czerwca 2005 r. (Dz. U. Nr 117, poz. 986) okres ten wydłużono do lat 8. W tym czasie osoby te miały możliwość uzupełnienia swojego wykształcenia odpowiednio do wymagań określonych w omawianym rozporządzeniu.
Jednocześnie uprzejmie informuję, że przepisy art. 23711 Kodeksu pracy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią wdrożenie do prawa polskiego postanowień art. 7 dyrektywy Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (tzw. dyrektywy ramowej). Artykuł 7 ust. 5 ww. dyrektywy określa, że pracownicy służby bhp i osoby wykonujące zadania tej służby powinni mieć odpowiednie kompetencje oraz posiadać odpowiednie zdolności, natomiast w myśl ust. 8 - państwa członkowskie powinny określić niezbędny zasób wiedzy i umiejętności. Podstawową zasadą wynikającą z przepisów art. 7 tej dyrektywy jest wykonywanie zadań służby ochrony i zapobiegania przez własnych pracowników, a dopiero w przypadku braku takich możliwości - przez specjalistów spoza zakładu pracy. Potwierdzeniem tej zasady jest ww. wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z którym obowiązek pozyskania specjalistów z zewnątrz ma jedynie charakter subsydiarny w stosunku do obowiązku określonego w art. 7 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG, czyli powstaje wyłącznie w przypadku kiedy czynności związane z zapobieganiem i ochroną przed zagrożeniami w miejscu pracy nie mogą być wykonywane przez pracowników przedsiębiorstwa wskutek braku kompetentnego personelu.
Pragnę również wyjaśnić, że nie przewiduję deregulacji zawodu specjalisty ds. bezpieczeństwa i higieny pracy. Za zatrudnienie w służbie bhp lub powierzenie wykonywania zadań służby bhp osobie spełniającej wymagania kwalifikacyjne określone w ww. rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy odpowiedzialność ponosi pracodawca, który powinien ocenić, czy dana osoba spełnia takie wymagania. Rozwiązanie takie jest uzasadnione, gdyż to pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Także istniejące w Polsce stowarzyszenia i organizacje skupiające pracowników służby bhp nie wydają swoim członkom dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji, jak również nie przyznają im prawa używania tytułu zawodowego lub prawa do korzystania ze statusu odpowiadającego temu wykształceniu. Należy także dodać, że kontrolę przestrzegania przez pracodawców wymagań ww. rozporządzenia w sprawie służby bhp, w tym zatrudniania w służbie bhp osób spełniających określone wymagania kwalifikacyjne, sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy (organ nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy).
Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, uprzejmie informuję, że obecnie nie przewiduję wprowadzania zmian w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Radosław Mleczko
Warszawa, dnia 12 sierpnia 2013 r.