Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację posła Romualda Ajchlera przekazaną przez pana Marka Kuchcińskiego, wicemarszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, pismem z dnia 19 czerwca 2013 r., znak: SPS-023-18714/13, w sprawie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach, przekazuję stosowne wyjaśnienia.
W nowym systemie nastąpiło przejęcie przez gminy z mocy ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r. poz. 391, z późn. zm.) obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie odbierania i gospodarowania odpadami komunalnymi. Gminy będą przeprowadzały przetargi na odbieranie odpadów komunalnych, gospodarowały środkami pochodzącymi z opłat pobieranych od właścicieli nieruchomości, a od firm egzekwowały odpowiednią jakość usług (odpowiednie zagospodarowanie odpadów komunalnych zgodnie z przepisami prawa). Zgodnie z art. 9u ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów ustawy. Właściciele nieruchomości mają natomiast obowiązek zbierania powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie.
Do projektu ustawy przygotowana została ocena skutków regulacji, w ramach której obliczone zostały koszty, jakie średnio powinien ponosić mieszkaniec za odbieranie odpadów komunalnych. Ponadto zwracam uwagę, że opłaty ponoszone przez właścicieli nieruchomości zgodnie z przepisami ustawy mają pokryć wyłącznie koszty zagospodarowania odpadów, począwszy od odebrania, aż do przetworzenia, koszty tworzenia gminnych punktów selektywnego zbierania odpadów i koszty administracyjne obsługi sytemu.
Odnosząc się do kwestii wzrostu opłaty za odbieranie odpadów komunalnych w rodzinach wielodzietnych, uprzejmie informuje, że wiele gmin ustaliło stawki opłat, uwzględniając ulgę prorodzinną, która np. polega na niezwiększaniu stawki opłaty w przypadku rodziny czteroosobowej i większej.
Resort środowiska przewidział okres przejściowy. Gminy miały około dwuletni okres dostosowawczy (od momentu opublikowania zmienionych przepisów), w ramach którego został określony stopniowy obowiązek wdrożenia poszczególnych przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Artykuł 3 ust. 2 pkt 8 ww. ustawy zawiera obowiązek prowadzenia przez gminy działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych.
Ponadto zagadnienia dotyczące edukacji ekologicznej społeczeństwa na temat właściwego postępowania z odpadami są podejmowane przez Ministerstwo Środowiska w ramach różnych ogólnopolskich projektów i kampanii społecznych o charakterze informacyjno-promocyjnym. Realizowane działania informacyjne stanowią istotny element wsparcia dla rozwiązań legislacyjnych, inwestycyjnych, infrastrukturalnych oraz działań inspekcyjnych.
Poniżej przedstawiam informację o zrealizowanych przez Ministerstwo Środowiska kampaniach społecznych z zakresu gospodarki odpadami.
W 2010 r. została zrealizowana ogólnopolska kampania edukacyjno-informacyjna mająca na celu zapobieganie powstawaniu odpadów i właściwe postępowanie z odpadami pod hasłem ˝Nie zaśmiecaj swojego sumienia˝, finansowana ze środków Programu Operacyjnego ˝Infrastruktura i środowisko˝. Jednym z głównych wątków kampanii była segregacja odpadów. Projekt składał się z kampanii telewizyjnej, radiowej, prasowej, internetowej, a także działań niestandardowych typu ambient. Szczegółowe informacje w tej sprawie znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska w zakładce edukacja ekologiczna: http://www.mos.gov.pl/kategoria/2927_kampania_odpadowa/.
W 2011 r. działania edukacyjne były kontynuowane w ramach projektu pn. ˝Ogólnopolska kampania informacyjna na temat właściwego postępowania z odpadami komunalnymi przez mieszkańców˝. Kampania miała charakter informacyjny, jej celem było przekazanie społeczeństwu pogłębionej informacji na temat właściwego postępowania z odpadami powstającymi w gospodarstwach domowych. Została przeprowadzona kampania w prasie regionalnej i lokalnej, dzięki której odbiorcy uzupełnią swoją wiedzę o praktyczne aspekty segregacji. Uzupełnieniem kampanii prasowej była kampania telewizyjna oparta o działania niestandardowe (idea placement). Tematy poruszone w ramach tych działań to przekazanie informacji adekwatnej do regionu o punktach zbiórki poszczególnych frakcji odpadów i podkreślenie potrzeby sortowania odpadów.
W 2012 r. Ministerstwo Środowiska zrealizowało ˝Ogólnopolską kampanię informacyjną promującą właściwe postępowanie z odpadami˝. Celem kampanii było dostarczenie informacji i wiedzy na temat korzyści z właściwego postępowania z odpadami powstającymi w gospodarstwach domowych oraz zwrócenie uwagi na ustawową zmianę zasad gospodarowania odpadami komunalnymi w gminach, ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na funkcjonowanie gospodarstw domowych. Kampania została przeprowadzona w telewizji i radiu. Jest również prowadzona strona internetowa kampanii: www.naszesmieci.gov.pl, gdzie znajduje się szereg przydatnych informacji na temat postępowania z odpadami.
W 2013 r. w związku z wdrażaniem nowego systemu gospodarki odpadami, który zacznie funkcjonować od lipca br., zaplanowane zostały działania informacyjne jako wsparcie dla wprowadzonych zmian legislacyjnych. W ramach tych działań została przeprowadzona kampania internetowa w oparciu o stronę www.naszesmieci.gov.pl. Dodatkowo przygotowane zostały narzędzia edukacyjne wspierające gminy w komunikowaniu mieszkańcom nowych zasad postępowania ze śmieciami: materiały informacyjne (ulotka, plakat w wersji elektronicznej, edytowalnej), film promocyjny przeznaczony do emisji w Internecie oraz wytyczne dla gmin do realizacji działań edukacyjno-informacyjnych. Materiały te zostały rozdystrybuowane za pomocą poczty elektronicznej do wszystkich gmin w Polsce.
W 2014 r. w celu zwiększenia świadomości ekologicznej społeczeństwa planowane jest przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej promującej segregację śmieci, właściwe postępowanie z odpadami. Przedsięwzięcie to zostało zgłoszone do sfinansowania ze środków rezerwy celowej budżetu państwa. Planowana kampania będzie realizowana w telewizji i Internecie. Grupa docelowa, narzędzia komunikacji oraz komunikaty kampanii zostały zaplanowane w oparciu o przeprowadzone w 2012 r. przez Ministerstwo Środowiska ˝Badania świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski˝.
Zgodnie z art. 6c ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach gminy są obowiązane do zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy. Stosownie do art. 6d ust. 1 ustawy wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany zorganizować przetarg na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, o których mowa w art. 6c ustawy, albo przetarg na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów.
Z przepisów tych jednoznacznie i w sposób niebudzący żadnych wątpliwości wynika, że odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości może być przez gminę zlecone spółce z udziałem gminy, ale odbieranie odpadów komunalnych nie może być jej powierzone bezprzetargowo, lecz tylko wtedy, gdy spółka ta została wybrana w drodze przetargu organizowanego na podstawie ustawy Prawo zamówień publicznych.
Celem tych przepisów jest zapewnienie, że przedsiębiorcy działający na rynku odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości przed wejściem w życie ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897, z poźn. zm.) będą mogli po przejęciu przez gminy obowiązku odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości nadal starać się o zamówienia na odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości na konkurencyjnym rynku, który zapewnią organizowane przez gminy przetargi. Artykuł 6e ustawy ma zapobiec przejęciu odbioru odpadów komunalnych przez gminy i jednostki jej podlegle (spółki z ograniczoną odpowiedzialności oraz akcyjne, a także komunalne zakłady budżetowe) kosztem przedsiębiorców obecnie działających na tym rynku. Przepisy te chronią interesy przedsiębiorców obecnie działających na rynku odbioru odpadów komunalnych oraz zasady przyzwoitej legislacji wynikające z art. 2 Konstytucji RP. Nie bez znaczenia jest również konieczność zapewnienia realizacji zasad konkurencji na rynku odbioru odpadów komunalnych oraz ochrony właścicieli nieruchomości przed zawyżaniem kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi przez gminne jednostki działające na rynku o charakterze monopolistycznym.
Rozwiązanie powyższe zostało zaakceptowane zarówno przez Radę Ministrów, jak i przez Sejm w toku prac nad projektem ustawy nowelizującej ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, a także w trakcie prac nad senackim projektem zmiany ustawy.
W związku z pojawiającymi się obawami należy zauważyć, że obowiązująca ustawa nie ogranicza możliwości powierzania własnym jednostkom budżetowym realizacji innych zadań gmin wynikających z ustawy. Mogą one zajmować się np. administrowaniem i organizacją nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, prowadzeniem punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, świadczeniem dodatkowych usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości (nieobjętych opłatą za gospodarowanie odpadami komunalnymi), odbieraniem odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy (jeżeli rada gminy w drodze uchwały nie włączy tych nieruchomości do systemu gminnego).
Ustawodawca, przygotowując zmianę systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce ustawą o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, dokonał dogłębnej analizy regulacji rynku odpadów komunalnych w Europie i wzorował się na doświadczeniach innych krajów europejskich. Polska nie opierała się jednak na modelu funkcjonującym w konkretnym kraju, lecz starała się o zapewnienie systemu jak najbardziej dogodnego dla krajowych warunków ekonomicznych, administracyjnych i prawnych.
Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nie zawiera przepisów określających, iż przyjęcie uchwały w sprawie ustalenia stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi powinno nastąpić przed przeprowadzeniem przetargu na odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Biorąc jednak pod uwagę sytuację, w której gmina nie przeprowadziła przetargu przed końcem 2012 r., nastąpiła konieczność podjęcia przez gminę stosownej uchwały do końca 2012 r., natomiast rozstrzygnięcie przetargu powinno nastąpić nie później niż do końca czerwca 2013 r., a więc co za tym idzie, po podjęciu przedmiotowej uchwały.
Wówczas, gdy uchwała została podjęta przed rozstrzygnięciem przetargu na odbiór lub na odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych, możliwa jest jej późniejsza zmiana (wraz z uchwałą dotyczącą wzoru deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi - art. 6m ww. ustawy) oraz ustalenie stawki opłat na podstawie cen zaproponowanych w przetargu. Zmiana taka odbywa się w trybie art. 18 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, ze zm.), w związku z art. 6k i 6m ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
Pierwotne wyliczenia gmin lub wybór jednej z metod obliczania wysokości opłaty mogą bowiem okazać się zawyżone albo zaniżone, co wymagać będzie korekty. Tymczasem stawka opłaty powinna uwzględniać rzeczywiste koszty odbierania, transportu, zbierania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, tworzenia i utrzymania punktów selektywnego zbierania odpadów, a także kosztów obsługi administracyjnej systemu.
Z wyrazami szacunku
Podsekretarz stanu
Piotr Grzegorz Woźniak
Warszawa, dnia 15 lipca 2013 r.