Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana posła Macieja Orzechowskiego przekazaną przy piśmie z dnia 18 lutego 2013 r., znak: SPS-023-14321/13, wyjaśniam uprzejmie, co następuje.
W związku z trwającymi w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej pracami nad przygotowaniem reformy rynku pracy opracowany został projekt założeń zmiany ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, który w dniu 14 lutego 2013 r. przekazany został do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych. W projekcie tym przewidziane zostały nowe rozwiązania, które w sposób istotny powinny przyczynić się do lepszego dostosowania pomocy oferowanej przez powiatowe urzędy pracy do potrzeb klientów tych urzędów, a co za tym idzie zwiększenia efektywności działania tych urzędów.
Pragnę wskazać, iż w końcu stycznia 2013 r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 2295,7 tys. osób, czyli o 158,9 tys. więcej niż w końcu grudnia 2012 r. i o 174,2 tys. więcej niż przed rokiem (wzrost o 8,2%).
Stopa bezrobocia w końcu stycznia 2013 r. wyniosła 14,2% i była o 0,8 pkt proc. wyższa niż w końcu grudnia 2012 r., natomiast w porównaniu do stanu z końca stycznia 2012 r. odnotowano wzrost tego wskaźnika o 1 pkt proc.
W zestawieniu z innymi grupami wiekowymi młodzież w Polsce znajduje się w relatywnie najgorszej sytuacji na rynku pracy. To grupa charakteryzująca się bardzo niską aktywnością zawodową (34%*) młodych jest aktywna zawodowo) i niskim wskaźnikiem zatrudnienia. Pracuje tylko co czwarta osoba w wieku 15-24 lata (24,7%). Ponadto osoby młode są najbardziej narażone na bezrobocie. Stopa bezrobocia wg BAEL w IV kwartale 2012 r. w grupie 15-24 lata wyniosła 27,4%. Według danych Eurostatu zharmonizowana stopa bezrobocia młodzieży w grudniu 2012 r. wyniosła w Polsce aż 28,4%, czyli była 2,5-krotnie wyższa niż zharmonizowana stopa bezrobocia ogółem (10,6%). Stopa bezrobocia młodzieży w Polsce była również wyższa od średniej w Unii Europejskiej (23,4%), choć pozostawała niższa niż w takich krajach, jak: Hiszpania, Grecja, Słowacja, Włochy, Portugalia czy Irlandia.
Na koniec stycznia 2013 r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 456,9 tys. osób do 25. r.ż., czyli co piąty bezrobotny to osoba młoda, choć warto zauważyć, że jeszcze na początku tego stulecia niemal co trzeci bezrobotny miał mniej niż 25 lat. Nie zmienia to faktu, że nadal sytuacja młodzieży na rynku pracy pozostaje trudna. W porównaniu do analogicznego okresu 2012 r. odnotowano wzrost liczby młodych bezrobotnych o 11,5 tys. osób, tj. o 2,6%.
Już dziś młodzi są podstawową grupą objętą aktywnymi programami rynku pracy, o czym świadczy fakt, że o ile młodzi do 25. r.ż. stanowią ok. 20% bezrobotnych, to wśród aktywizowanych ich udział jest znacznie wyższy. W styczniu 2013 r. z aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu skorzystało 4,7 tys. młodych i stanowili oni 34,6% ogółu bezrobotnych, którzy skorzystali z tych form pomocy, i w porównaniu do stycznia 2012 r. odnotowujemy wzrost o 1,9 tys. osób, tj. o 70,8%. Warto dodać, że wśród uczestników staży młodzi ludzie stanowią ponad 58%, a wśród uczestników szkoleń ok. 32%. Zatem liczba aktywizowanych bezrobotnych wzrasta.
Grupą, która napotyka na bariery w szybkim uzyskaniu zatrudnienia i stąd zwraca naszą szczególną uwagę, są starsi, których sytuacja na rynku pracy nie dość, że pozostaje trudna, to jeszcze zważywszy na wysoką dynamikę wzrostu bezrobocia osób w starszych grupach wiekowych pogarsza się. Niezmiennie wpływ na sytuację na rynku pracy mają czynniki demograficzne wpływające na wielkość populacji w wieku aktywnym zawodowo, a więc na siłę roboczą. Już dziś obserwujemy postępujący proces starzenia się społeczeństwa.
W obliczu niekorzystnych prognoz wskazać należy, że poziom aktywności starszych jest bardzo niski, gdyż tylko co trzecia osoba w wieku 50 lat i więcej pozostaje aktywna zawodowo. Do głównych przyczyn bierności starszych osób niezmiennie od lat zaliczamy emeryturę oraz chorobę i niesprawność.
Wzrasta też liczba bezrobotnych powyżej 50. r.ż. Na koniec stycznia 2013 r. zarejestrowanych było 516,6 tys. osób powyżej 50. r.ż. (wzrost w skali roku wyniósł 10,3%) przy wzroście liczby ogółem bezrobotnych o 8,2%. Spowodowało to, że w końcu stycznia br. bezrobotni powyżej 50. r.ż. stanowili 22,5%. Fakt ten należy wiązać zarówno z ograniczeniem możliwości przejścia na wcześniejsze emerytury czy świadczenia przedemerytalne, jak również starzeniem się społeczeństwa, w tym bezrobotnych. Z drugiej strony stopa bezrobocia osób w starszych grupach wiekowych pozostaje wciąż kilkakrotnie niższa niż młodych, ale czas pozostawania bez pracy starszych jest relatywnie dłuższy. Średni czas pozostawania bez pracy osób powyżej 50. r.ż. wyniósł 13,6 miesiąca w końcu 2012 r. (dla młodych do 25. r.ż. było to 8 miesięcy).
W styczniu br. różnego rodzaju działaniami aktywizacyjnymi objęto 2,9 tys. bezrobotnych powyżej 50. r.ż., co stanowiło 21,2% wszystkich zaktywizowanych bezrobotnych w tym okresie. Liczba zaktywizowanych bezrobotnych powyżej 50. r.ż. zwiększyła się o przeszło 1 tys. osób, tj. o 57% w porównaniu do stycznia 2012 r.
Ponadto należy zauważyć, że w styczniu br. 1,2 tys. bezrobotnych powyżej 50. r.ż. nabyło prawa emerytalne lub rentowe (tj. 56,9% ogólnego odpływu bezrobotnych z tego powodu), a 4,5 tys. osób nabyło prawo do świadczeń przedemerytalnych (99,7% odpływu bezrobotnych z tego powodu).
Poniżej przedstawiam odpowiedzi na zadane przez pana posła pytania.
Ad 1. W wyżej wymienionym projekcie założeń przewiduje się zmiany w sposobie realizacji podstawowej misji urzędów pracy, jaką jest pomoc osobom w znalezieniu pracy i pracodawcom w znalezieniu pracowników. W tym celu w centrach aktywizacji zawodowej będących komórką organizacyjną powiatowego urzędu pracy wprowadzone zostaną zmiany w sposobie organizacji świadczenia pomocy dla klientów, która sprzyjać będzie odbiurokratyzowaniu niektórych działań. Przewiduje się, że większość działań kierowanych do osób bezrobotnych w ramach odrębnych usług rynku pracy (pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe i organizacja szkoleń) realizowana będzie przez doradców klienta (indywidualnego).
Przewiduje się także zwiększenie współpracy powiatowych urzędów pracy i gmin. Planowane jest wprowadzenie zlecania usług aktywizacyjnych, finansowanego z Funduszu Pracy. Innym sposobem aktywizacji osób bezrobotnych ma być program ˝Aktywizacja i integracja˝ (dalej program PAI) realizowany samodzielnie przez powiatowy urząd pracy lub we współpracy z ośrodkami pomocy społecznej, w zależności od możliwości finansowych gmin. W ramach programu bezrobotny otrzyma wieloaspektowe wsparcie mające na celu przezwyciężenie istniejących deficytów i pomoc w podjęciu zatrudnienia.
Planuje się także wprowadzenie rozwiązań, które ułatwią dostęp do ofert pracy. W tym celu proponuje się wprowadzenie przepisów zobowiązujących jednostki sektora publicznego, o których mowa w przepisach ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198, z późn. zm.), do zgłaszania informacji o wolnych stanowiskach pracy do powiatowych urzędów pracy oraz poszerzenie kompetencji Ochotniczych Hufców Pracy o prowadzenie ogólnokrajowego serwisu informacyjnego na temat rynku pracy, w tym infolinii, dzięki której osoby zainteresowane poszukiwaniem pracy będą miały dostęp do ofert pracy kierowanych zarówno do osób dorosłych, jak i młodzieży.
Przewiduje się także zmianę algorytmu ustalania kwot środków Funduszu Pracy na finansowanie programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej w województwie z uwzględnieniem efektywności działań aktywizacyjnych urzędów pracy.
Wysokość środków Funduszu Pracy przekazywanych powiatom na wynagrodzenia pracowników powiatowych urzędów pracy uzależniona będzie od efektywności działań na rzecz zatrudnienia realizowanych przez te urzędy.
Ad 2. Proponuje się wprowadzenie nowych narzędzi wspierających tworzenie miejsc pracy i powrót do zatrudnienia osób bezrobotnych, w tym dla powracających na rynek pracy po przerwie związanej z wychowaniem dziecka (urlop wychowawczy lub bierność zawodowa), tj. grant na telepracę, świadczenie aktywizacyjne, pożyczka z Funduszu Pracy na utworzenie stanowiska pracy lub podjęcie działalności gospodarczej bądź poręczenia udzielane przez BGK w ramach środków Funduszu Pracy.
Grant na telepracę to fakultatywny instrument skierowany do pracodawcy albo jednoosobowego przedsiębiorcy za zatrudnienie w formie telepracy bezrobotnych rodziców powracających na rynek pracy - wychowujących co najmniej jedno dziecko w wieku do 6 lat - oraz bezrobotnych, którzy zrezygnowali z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z uwagi na konieczność sprawowania opieki nad osobą zależną i z tego tytułu otrzymywali świadczenie pielęgnacyjne.
Świadczenie aktywizacyjne przyznawane byłoby z Funduszu Pracy pracodawcy za zatrudnienie skierowanych przez urząd pracy bezrobotnych powracających na rynek pracy po przerwie związanej z wychowywaniem dziecka (urlop wychowawczy, bierność zawodowa) oraz bezrobotnych, którzy zrezygnowali z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z uwagi na konieczność sprawowania opieki nad osobą zależną i z tego tytułu otrzymywali świadczenie pielęgnacyjne.
Innym instrumentem rynku pracy ma być pożyczka udzielana na podstawie umowy zawieranej przez ministra właściwego do spraw pracy z BGK bądź udzielanie poręczeń zobowiązań finansowych przez BGK w ramach środków Funduszu Pracy.
Proponuje się także wprowadzenie rozwiązań mających na celu wsparcie zatrudnienia młodych pracowników, tj. bezrobotnych w wieku do 30. r.ż.:
- testowanych aktualnie w ramach projektu pilotażowego ˝Twoja kariera - twój wybór˝ trzech pakietów rozwiązań w:
a) sferze kształcenia i szkolenia zawodowego - rozszerzających dostępny obecnie katalog instrumentów wsparcia oferowanych przez urzędy pracy;
b) sferze zatrudnienia - ułatwiających młodym bezrobotnym podjęcie zatrudnienia, bazujących na pomocy finansowej dla pracodawcy;
c) sferze mobilności - wprowadzenie instrumentu ułatwiającego podjęcie pracy poza miejscem stałego zamieszkania,
- zwolnienia z obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
- ułatwienia zdobycia stażu zawodowego poprzez refundację składek na ubezpieczenia społeczne za bezrobotnych podejmujących pierwszą pracę.
Inne planowane rozwiązania mają na celu wsparcie pracodawców zatrudniających długotrwale bezrobotnych w wieku 50 plus. W celu aktywizacji zawodowej osób starszych planuje się wprowadzenie nowej formy aktywizacji bezrobotnych w formie dofinansowania wynagrodzenia za zatrudnionego długotrwale bezrobotnego.
Ad 3. Proponuje się, aby urząd pracy mógł elastycznie stosować usługi i instrumenty rynku pracy do poszczególnych bezrobotnych z uwzględnieniem wyników profilowania celem optymalnego dostosowania oferowanej formy pomocy do potrzeb konkretnej osoby. Na podstawie oceny potencjału, jakim dysponuje osoba bezrobotna, i rodzaju jej potrzeb określony i przypisany jej zostanie jeden z trzech profili, w ramach którego koncentrować się będą działania prowadzone na jej rzecz przez urząd pracy. W pierwszym profilu znajdą się bezrobotni aktywni, dla których podstawowym wsparciem będą usługi z zakresu pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego. Do drugiego profilu należeć będą bezrobotni wymagający wsparcia, którzy oprócz ww. form pomocy korzystać będą z instrumentów rynku pracy i innych usług, jakie oferują urzędy pracy. W trzecim profilu znajdą się bezrobotni oddaleni od rynku pracy (bezrobotni drugiej szansy) zarówno tacy, którzy z różnych powodów zagrożeni są wykluczeniem społecznym, jak i tacy, którzy z własnego wyboru nie są zainteresowani podjęciem pracy lub uchylają się od pracy legalnej.
Jednocześnie nowo określone grupy osób wskazane w art. 49 ustawy uzyskają pierwszeństwo w dostępie do programów specjalnych i programów regionalnych. Proponuje się, aby do osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy zaliczyć osoby bezrobotne:
- do 30. r.ż.,
- powyżej 50. r.ż.,
- długotrwale bezrobotne,
- korzystające z pomocy społecznej,
- posiadające dzieci do 6. r.ż.,
- niepełnosprawne.
Ad 4. Informacje dotyczące efektywności zatrudnieniowej podstawowych form aktywizacji zawodowej aktywizowanych osób w wieku do 25. r.ż. oraz powyżej 50. r.ż. zawarte zostały w zestawieniach stanowiących załączniki do niniejszego pisma. Zestawienia zostały sporządzone na podstawie załącznika nr 6 do sprawozdania MPiPS-01 za 2011 r.
Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, wyrażam nadzieję, iż uzna je pan poseł za satysfakcjonujące.
Z szacunkiem
Sekretarz stanu
Jarosław Duda
Warszawa, dnia 13 marca 2013 r.
*) Kwartalna informacja o rynku pracy w IV kwartale 2012 r., GUS, Warszawa, 25 lutego 2013 r.