Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację pani poseł Katarzyny Ireny Matusik-Lipiec (nr SPS-023-7886/12) w sprawie wytycznych zatwierdzonych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną dotyczących kryteriów oceniania egzaminów gimnazjalnych z języka polskiego, uprzejmie wyjaśniam.
Od roku szkolnego 2011/2012 zestawy zadań egzaminu w klasie trzeciej gimnazjum sprawdzają, w jakim stopniu gimnazjalista spełnia wymagania z zakresu wybranych przedmiotów określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla III i wcześniejszych etapów edukacyjnych. Od tego samego roku szkolnego zadania z zakresu języka polskiego stanowią odrębny arkusz egzaminacyjny, a nie są jedynie komponentem zestawu zadań w części humanistycznej egzaminu, jak miało to miejsce w latach 2002-2011, kiedy egzamin gimnazjalny był tworzony w oparciu o standardy egzaminacyjne. Zmiana podstawy prawnej regulującej zawartość treściową egzaminu gimnazjalnego pociągnęła za sobą konieczność wprowadzenia zmian również w rozwiązaniach technicznych dotyczących tego egzaminu, w tym sposobu budowania arkuszy, typów zadań stosowanych w zestawach, konstruowania tych zadań oraz sposobu oceniania wypowiedzi uczniów. W odniesieniu do ostatniego z ww. aspektów zmiana polegała na przyjęciu holistycznego podejścia do oceny umiejętności tworzenia tekstu, tj. takiego podejścia, w którym punktuje się całą wypowiedź ucznia, nie zaś - jak ma to miejsce w przypadku podejścia analitycznego - wybrane składniki tej wypowiedzi.
W poprzednich edycjach egzaminu do oceny wypowiedzi pisemnych tworzony był tzw. klucz. Zawierał on listę fraz albo definicje zbioru fraz, które zostały uznane za istotne wskaźniki wypowiedzi. Stosowanie klucza polegało na poszukiwaniu w wypowiedzi tych fraz lub fraz równoznacznych. W ocenie holistycznej patrzy się na wykonanie całego zadania; egzaminator szacuje, w jakim stopniu uczeń posunął się na drodze do całkowitego wykonania zadania. Zmiana sposobu oceniania wypowiedzi pisemnych, która została wprowadzona w 2012 r., stanowi istotną zmianę jakościową: oceniane jest to, co stanowi kwintesencję wykonania danego zadania (w przypadku rozprawki ową zasadniczą trudnością, którą musi pokonać uczeń, jest stworzenie tekstu spełniającego podstawowe kryteria tekstu argumentacyjnego), natomiast wszystko, co jest jedynie środkiem na drodze do osiągnięcia głównego celu, jest brane pod uwagę w procesie punktowania, nie stanowi jednak kluczowego kryterium w tym procesie.
Wytyczne, o których wspomina pani poseł w swoim piśmie, zostały opracowane przez ekspertów centralnej i okręgowych komisji egzaminacyjnych po egzaminie, po analizie kilkudziesięciu prac gimnazjalistów z całego kraju. W odniesieniu do tzw. kardynalnych błędów rzeczowych, których przykładem - wspominanym w prasie - może być mylenie przez zdającego gatunków literackich, powyższe wytyczne nie różniły się w sposób znaczący od wytycznych obowiązujących w latach ubiegłych. W przypadku wspomnianych wyżej gatunków literackich zespół ekspertów przyjął, że mylenie gatunków nie będzie uznawane za błąd kardynalny. Za przyjęciem takiego rozwiązania przemawiało kilka powodów:
1) błędne określenie gatunku literackiego nie zaburza toku wypowiedzi, co stanowi podstawowe kryterium oceny pracy w zakresie treści;
2) jest wiele utworów literackich, które trudno jest jednoznacznie przypisać do jednego gatunku literackiego, ponieważ utwór zawiera wiele elementów charakterystycznych dla innych gatunków;
3) sytuacja egzaminacyjna jest sytuacją wysoko stresującą, penalizowanie uczniów za każdy błąd byłoby niesprawiedliwe.
Opisane powyżej ustalenia nie dotyczyły sytuacji, w której uczeń np. niewłaściwie usytuował utwór literacki w czasie historycznym, na przykład pisząc, że ˝Kamienie na szaniec˝ opisują sytuację podczas I wojny światowej, albo przypisał utwór niewłaściwemu autorowi. Sposób oceny pracy ucznia w kryterium treści w takiej sytuacji został jasno określony w wytycznych dla egzaminatorów.
Należy podkreślić, że ani zmiana podejścia do oceniania, ani przyjęte szczegółowe wytyczne przekazane egzaminatorom nie doprowadziły do - jak ujmuje to pani poseł w swoim piśmie - ˝liberalizacji sposobu punktowania wypowiedzi uczniowskich˝ oraz nie skutkowały ˝spłaszczeniem wyników˝ prowadzącym do ˝zatarcia się granicy pomiędzy uczniem dobrym i słabym˝. Poziom wykonania zadania 22. polegającego na stworzeniu tekstu własnego w formie rozprawki wyniósł 50%; egzaminatorzy korzystali z wszystkich punktów skali oceniania (od 0 do 4 punktów), zadanie miało bardzo wysoki współczynnik mocy różnicującej - 0,86 (najlepiej spośród wszystkich zadań w zestawie różnicowało uczniów, którzy uzyskali wysoki wynik sumaryczny za cały test, od uczniów, którzy uzyskali niski wynik sumaryczny za cały test). W żaden sposób nie ucierpiała również rzetelność testu; wskaźnik rzetelności zestawu zadań z zakresu języka polskiego - określany przy pomocy współczynnika ? Cronbacha - wyniósł 0,85, co oznacza, że na podstawie wyników pomiaru dopuszczalne jest wnioskowanie o osiągnięciach uczniów i podejmowanie decyzji dotyczących różnic osiągnięć między uczniami w jednym zakresie treści kształcenia (B. Niemierko, Pomiar wyników kształcenia, Warszawa, WSiP, s. 213).
Warto również podkreślić, że opisane powyżej zmiany w żaden sposób nie ograniczają konstytucyjnych praw absolwentów gimnazjów. Zwraca na to uwagę rzecznik praw obywatelskich w piśmie do dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z 25 stycznia 2012 r. (RPO-689568-I/II/NC), dostępnym pod następującym adresem: http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/pdf/2011/ 11/689568/1620220.pdf.
W powyższym piśmie prof. Lipowicz zauważa, że zmiany np. w poziomie trudności egzaminu [= egzaminu gimnazjalnego] czy liczbie obowiązkowych przedmiotów dotykają wszystkich zdających w tym samym stopniu, co do zasady nie ograniczają zatem ich prawa do równego traktowania, nie zmniejszają także szans na dostanie się do wybranej szkoły (pozostali kandydaci znajdują się bowiem w takiej samej sytuacji, wynik egzaminu gimnazjalnego nie jest zaś brany pod uwagę podczas rekrutacji np. na uczelnie wyższe).
Podsumowując, z całą stanowczością należy stwierdzić, że przyjęty sposób oceny wypowiedzi uczniowskich na egzaminie gimnazjalnym z języka polskiego, w tym wytyczne opracowane dla egzaminatorów, w żaden sposób nie wpływają na obniżenie rzetelności pomiaru.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Mirosław Sielatycki
Warszawa, dnia 4 września 2012 r.